Socrates: Ik weet dat ik niets weet.

Nadine Gordimer The tension between standing apart and being fully involved, maakt je tot schrijver.

Frits Bernard Hotz: Bij schrijven is de essentie vorm, de vorm komt van binnenuit - daarom kun je schrijven niet leren - en al het andere is bijkomstig.

György Konrád: Op de vraag naar de zin van het leven antwoordt iedereen met zijn levensloop.

Freek de Jonge: Het vak van cabaretier kun je niet leren op een school. Je kunt niets leren, je kunt nergens les in geven.

Toon Hermans: Wat ik doe heb ik niet geleerd, niet nagestreefd, het is me overkomen. Maar toen het ging rollen, heb ik niets gedaan om het rollen te stoppen.

Daniel Ofman De arbeidsvreugde zit niet in het werk dat iemand doet, maar in zijn houding ten opzichte van het werk.

Afrikaans spreekwoord: Een boom kan nog zo lang in het water liggen, een krokodil wordt hij nooit. Echt een ander zul je nooit worden. De meeste platitudes zijn heel waar: Wat er niet in zit, zal er nooit uitkomen.

Het rapport Eenheid in Verscheidenheid verklaart het meta-leren aan de hand van het reflexief bewustzijn en beoogt de visie van Ervin Laszlo te complementeren.

Willem Schulte Nordholt: laat in zijn boek Mens tussen hemel en aarde zien dat de mens nog niet zo gemakkelijk van de geschiedenis leert (Rapport ‘E i V’ p. 6). Maar is het wetenschappelijk bezien interessant dat door trial and error bestuur het wiel steeds opnieuw wordt uitgevonden? Alleen de dialoog waarbij de ander respectvol wordt bejegend en hen de ruimte wordt gegeven hun eigen rol te kiezen, brengt de beschaving een stapje verder. Het gaat er om het zelfbeschikkingsrecht van de ander niet te beperken. In essentie betekent dat in een democratische, emancipatorische cultuur dat in plaats van schuttingen bruggen worden gebouwd. Het gaat er dan met name om de waarden en normen, die de verschillende culturen met elkaar verbinden te benadrukken.

In hoeverre is de in de afgelopen decennia door de overheid breed ondersteunde marktwerking mede debet aan de malaise?

Het is naïef van de overheid te veronderstellen dat marktwerking de vraagstukken wel oplost. Door het stuur te veel uit handen te geven los je geen problemen op. Marktdenken berust op het principe van belonen en straffen. Het verdeelt de wereld in winners en losers. Wanneer je bereid bent het spel mee te spelen krijg je een beloning. Het heeft het probleem Ieder voor zich en God voor ons allen alleen maar versterkt. Marktwerking is een eenzijdig door geld gestuurd mechanisme. Het mechanisme werkt ten koste van de geestelijke gezondheid. Een ommekeer in het denken is nodig. Als we de zaken werkelijk willen veranderen dienen we aan het geestelijke kapitaal meer aandacht te besteden.

Bij het meta-leren gaat het er om de gemeenschappelijke bindingen tussen collectiviteiten en individuen onderling te benadrukken. Bij het leren leren draait het er om dat juist de kandidaat of groep die in eerste instantie minder kansen heeft sterker in het leven komt te staan. De moraal van het verhaal draait uiteindelijk om Ken u zelf, de mens op het snijvlak van het individuele versus het algemene belang.

Jan Koster wijst in zijn publicatie Taal, kunst en biologie op de driehoek: Het idee van een driehoek die onderverdeeld is in andere driehoeken kan men voorts aantreffen in Plato’s dialoog de Timaeus, wat een belanrijke bron van inzicht en wijsheid was voor architecten en andere kunstenaars in de Middeleeuwen. Tot slot stelt hij de vraag: Wat zijn nu de concrete vooruitzichten voor een verdere integratie van natuur- en cultuurwetenschappen? Als we het gehele gebied van de cultuur overzien dan zijn er m.i. slechts kleine deelgebieden die op termijn voor unificatie met de natuurwetenschappen in aanmerking komen.

De driehoek van Pythagoras staat voor het Reflexief bewustzijn. Het maakt het leren begrijpen, het meta-leren mogelijk. De driehoek, het 1 + 1 = 3, these + antithese = synthese, is nog steeds een belangrijke bron van inzicht en wijsheid. Het meta-leren staat juist voor verdere unificatie van natuur- en cultuurwetenschappen. Het koppelt sociologische, filosofische, pedagogische en psychologische inzichten en staat daarmee diametraal tegenover de opinie van Jan Koster.

====

De Ander centraal

Wim van de Schee doet in zijn publicatie Het kennisbegrip van de pedagogiek , aan de hand van het oeuvre van Emmanuel Lévinas: een voorzet op grond waarvan pedagogisch werk en onderzoek een duidelijker eigen signatuur kunnen krijgen. Bij Philip Kohnstamm waren pedagogiek en psychologie nog met elkaar verweven. Emmanuel Lévinas ontkent dat de psychische behoefte (iets wat ‘is’) de aandrijfkracht is van het verlangen er voor de ander te zijn. Het tot wasdom komen van de subjectiviteit is dus niet (alleen) een ontwikkelingspsychologisch gebeuren. Een begrip als ‘zelfbewustzijn’, dat zowel in de psychologie als in de pedagogiek gebruikt wordt, heeft naast een psychologische een andere invulling. Levinas: ‘Zelfbewustzijn is niet de schuldeloze constatering waarmee een ik zich van zijn bestaan vergewist, maar het is onafscheidelijk verbonden met het bewustzijn van rechtvaardigheid en onrechtvaardigheid. Het bewustzijn van mijn natuurlijke onrechtvaardigheid, van de schade, toegebracht aan de ander door mijn structuur van ego is gelijktijdig met mijn bewustzijn als mens. Mijn vrijheid ontdekt zich als willekeurig’ (geciteerd bij Van Rhijn & Meulink-Korf, 1997, p. 195).1 De maatstaf van het waarmaken ligt in de bevestiging die moeder en kind elkaar over en weer geven dat zij van waarde zijn (geweest). Vanuit Levinas’ opvatting: zij hebben elkaars verlangen vervuld.

Dialoog vanuit het denken van Levinas

Dirk Hutsebaut staat in zijn publicatie Interreligieus leren ook bij het begrip alteriteit van Emmanuel Lévinas stil.

Daniel Ofman benadert in zijn boek Bezieling en kwaliteit in organisaties de samenwerking tussen mensen vanuit het gezichtspunt van de organisatiecultuur. In het Nawoord blijft Jaap Voigt stilstaan bij een belangrijk aspect dat in het boek van Ofman niet aan de orde is gekomen, namelijk het ‘alleen zijn’ en het lijden dat daarmee gepaard gaat. Met dit onderwerp wordt het hart geraakt van de relatie tussen de weg van de individuele mens en de weg van een collectiviteit als een organisatie. Jaap Voigt heeft onder meer het boek Dao De Jing van Laozi uit het Chinees vertaald.

Jaap Voigt stipt het punt aan dat onze samenleving gebouwd is op het principe dat het individu ondergeschikt is aan de groep, onvermijdelijk leidt tot conflicten of uitsluiting van bepaalde individuen of groepen. Door de toenemende globalisering zal het individu eerder meer dan minder onder druk komen te staan. Alleen door het voeren van een transparant beleid is het mogelijk te voorkomen dat individuen of groepen tussen de wal en het schip terechtkomen. Om de harmonie binnen onze samenleving te waarborgen vormt juist de culturele verscheidenheid een hoeksteen. Door een open samenleving met een sterke debatcultuur kunnen tunnelvisies en hokjesgeest tussen de verschillende partijen worden voorkomen.

====

Hoofdroute

Er bestaat maar een hoofdroute, maar er zijn vele wegen die naar Rome leiden. Elk mens gaat door een leerproces, ervaart in het leven op zijn manier ‘lijden’. Elke levenssituatie is uniek. Met de vierde edele waarheid (E i V, p. 36) geeft Boeddha een pad naar het beëindigen van het ‘lijden’ aan.

Ook de bijbel leert ons dat er slechts één weg is tot het behoud en dat is Jezus Christus, die zegt: Ik ben de Weg, de Waarheid, en het Leven... Niemand komt tot de Vader dan door mij! De Bijbel gebruikt voor het ongemanifesteerde Zelf de metafoor van het Lam Gods (E i V, p. 66). Het altaarstuk van de schilders en gebroeders Hubert en Jan van Eyck in de St.-Baafskathedraal te Gent toont het uit zijn hals bloedende lam dat symbool staat voor Jezus, die zijn leven offert om de mensheid van zijn zonden te verlossen.

De 7e Chakra, het kosmisch bewustzijn heeft op het antropisch principe betrekking (E i V, p. 84). Het heelal bestaat omdat we het kunnen waarnemen. Er moet tegenstelling zijn tussen subject en object, anders kan niet van bewustwording worden gesproken. Zintuigelijke waarneming is mogelijk omdat er een tegenstelling is tussen licht en donker. Verschijnselen als ruimte (oneindigheid), de 4e dimensie tijd (eeuwigheid) en het daaruit voortvloeiende, eeuwige, scheppende terugkoppelingsmechanisme, dat het nu met verleden en toekomst verbindt, brengen een ontwerp tot uitdrukking.

De Volkskrant van 5 januari 2008 stelt Jos de Mul in zijn publicatie Maak de wereld tot een kunstwerk dat de radicale romantiek wel eens een inspirerender model voor onze cultuur zou kunnen zijn. In een seculiere, postreligieuze cultuur kan alleen de kunst de bezieling en gemeenschapszin schenken die voorheen de religie bood. Jos de Mul vindt de radicale romantiek een inspirerend model voor de Europese cultuur. Wat we vandaag de dag van de radicale romantiek kunnen leren is dat we als koorddansers het precaire evenwicht moeten zien te bewaren tussen enthousiasme en ironie. Zeker in een multiculturele samenleving waarin het ene enthousiasme al snel een radicaal tegengesteld enthousiasme oproept. In die zin lijkt het verlichtingsfundamentalisme onheilspellend veel op het moslimfundamentalisme dat zij bestrijdt. Als de geschiedenis ons iets leert, dan is het wel dat een dergelijke radicalisering een geheid recept is voor uitslaande branden. Het artikel van Jos de Mul is geënt op de deze maand te verschijnen herdruk van zijn boek Het romantische verlangen in (post)moderne kunst en filosofie.

De reciprociteit tussen de binnen – en buitenwereld wordt met behulp van de hermeneutische cirkel tot uitdrukking gebracht.

====

Zie ook

Categorie: Basispagina's | Nederlands | Definities | Auteurs: Harry Nijhof


Deze pagina werd sedert 6 febr. 2008 keer bekeken.