7. Filosofie

Vijf domeinen - 5D-concept (5Ddenkraam, Integrale visie, Wijsheidssleutels, 'Wereldbrein en Cybernetica')

Het boven aangehaalde citaat van Luther is overgenomen uit het boek Orde en trouw over Johan Huizinga van de historicus Willem Otterspeer.

Antoon Braeckman, Raoul Bauer, Jacques de Visscher Onbehagen met de moderniteit: De revolte van de intellectuelen, 1890-1933
Moderniteit onder vuur (Rob Hartmans De Groene Amsterdammer 24 november 2001):
Al sinds het begin van het proces van moderniteit in de zestiende eeuw wordt elke culturele of maatschappelijke ontwikkeling gevolgd door een tegenreactie. Zo’n aanval op de moderniteit, ook door intellectuelen, vormt soms een voedingsbodem voor grootschalig geweld.
Zo hebben Sorel en Mauras duidelijk gemaakt wat de gevolgen zijn van de genade loze ontmythologisering en is Ortega y Gassets beschrijving van de voort woekerende massavorming — het moralistische toontje ten spijt — nog altijd actueel. Ook Carl Schmitts scherpe analyse van het voor het liberalisme zo kenmerkende proces van depolitisering en neutralisering levert tal van inzichten op die, zeker in het licht van de huidige ontwikkelingen, verhelderend zijn.

Daan Rutten De ernst van het spel: Willem Frederik Hermans en de ethiek van de persoonlijke mythologie. Verloren. (2016):
1 Speler, spelbreker en polemist (p. 11):
Inleiding en probleemstelling
In de tussentijd ben ik ervan overtuigd geraakt dat de werkelijkheid betrekkelijk onleefbaar is en dat we allen genoegen moeten nemen met simulaties ervan. Ook taal is een simulatie van de werkelijkheid. Een game.1 Arnon Grunberg
1.4 Radicale spelfilosofie van het spel als totaliteit: Ter Braak & Eco (p. 30):
De moderniserende samenleving heeft de wonden als gevolg van moderniseringsbewegingen stelselmatig toegedekt. Dit alles om maar de grandeur van het utopische beheersingsspel hoog te houden. Dat hiervoor een ernstige strijd geleverd moest worden, en soldaten en arbeiders letterlijk in het stof moesten bijten, diende zoveel mogelijk buiten het zicht blijven.100 Huizinga wilde alleen het ‘mooie spel’ zien en sloot de ogen voor ‘onsportief spelgedrag’ dat een symptoom vormt van een ernstig spel: het moderne spel van politieke omwentelingen, democratisering, technologisering en economische vooruitgang.101 Hierin herkent Hanssen, net als Ter Braak en Eco, een blinde vlek bij Huizinga. De grondlegger van de speltheorie zwalkt volgens hen tussen enerzijds een opvatting van spel als een ‘volstrekt vrijblijvend’, ‘elegant’ en ‘vriendelijk’ sublimatiemiddel dat regels installeert in een regelloos universum waarin anders iedereen uit is op eigen gewin, en anderzijds het spel dat de maatschappij als totaliteit organiseert en onvoorziene uitkomsten genereert, die zowel productief als destructief kunnen uitpakken.102
Die laatste opvatting is cruciaal voor denkers als Ter Braak en Eco. Tot in de meest ernstige domeinen aan toe, zoals die van de directe materiële behoeften en reële strijd, speelt de mens. Het maatschappelijke spel van ruil en handel, zoals beschreven door Karl Marx en Marcel Mauss, laat dat volgens Eco zien. Net als Ter Braak blaast Eco de dichotomie tussen spel en ernst grotendeels op.
101) Hanssen 1996, 127 en Huizinga 1935, 122. Overigens stelt Raoul Bauer de volgens hem ‘onterechte kritiek’ van Eco gelijk met die van Hermans’ kritiek op Huizinga: Bauer 2001, 59-60. Die vergelijking gaat echter mank, want Eco redeneert vanuit een geesteswetenschappelijk discours en Hermans pleit voor een natuurwetenschappelijk paradigma. Hieruit volgen twee verschillende wijzen van kritiek jegens Huizinga. De ene verwijt Huizinga het spel niet als totaliteit te hebben gedacht (Eco), de ander dat Huizinga geen aandacht heeft voor natuurwetenschap en technologie en te veel belang hecht aan het spel ofwel de cultuur. Hierbij moet gezegd dat Hermans niet inging op Homo Ludens. In dit boek zal ik beargumenteren dat Hermans juist via zijn literatuur tot een algemene spelkritiek kwam, waarmee hij, paradoxaal genoeg, aansluiting vond bij Huizinga en Eco.
290: Bauer 2001 R. Bauer, ‘De cultuurkritiek van Johan Huizinga’. In: A. Braeckman, R. Bauer & J. De Visscher, Onbehagen met de moderniteit. De revolte van de intellectuelen 1890-1933. Kapellen 2001, p. 53-68.

Deze vurige analyse van Europa uit 1908 werd verslonden door revolutionairen (Marcel Hulspas de Volkskrant 12 mei 2021):
‘Voor utopieën is geen plaats. Met de algemene staking verdwijnen al die mooie dingen. De revolutie ontpopt zich als een regelrechte opstand en er is geen plaats gereserveerd voor sociologen, noch voor hervormingsgezinde mensen uit de hoogste kringen, noch voor intellectuelen die van denken voor het proletariaat hun beroep hebben gemaakt.’
Het is moeilijk vast te stellen waaraan Georges Sorel (1847-1922) een grotere hekel had: de corrupte kleinburgerlijke samenleving of ‘gematigde’ socialisten die de revolutie verkwanselden.

Essay Het verweesde conservatisme In de greep van radicaal-rechts (Marcel ten Hooven De Groene Amsterdammer 3 september 2020 p. 34-35):
Het conservatieve gedachtegoed stond ooit voor sceptisch denken over de menselijke conditie, voor het besef dat het bestaan zich maar in beperkte mate laat reguleren. Waarom verkopen conservatieven nu dan hun ziel aan de stokebranden van radicaal-rechts?
Volgens schrijfster Marente de Moor is het populisme de politieke stem van het betweten: ‘Niet alleen de afkeer van politici die wikken en wegen, maar ook de gesmoorde scepsis ligt aan de wortel van de populistische stem.’ Dat schreef zij in de NRC, in een pleidooi voor het sceptische denkproces, dat volgens haar op dit eenvoudige principe neerkomt: ‘Twijfel verlangt wijsheid en het vertrouwen dat een verhaal altijd twee kanten kent.’
Dat doet denken aan de waarschuwing van de historicus Johan Huizinga voor een politiek waarin ‘hoogmoed en toorn’ de leidende instincten zijn. Huizinga schreef dat in ‘Nederlands Geestesmerk’ , een essay uit 1934. Hij maakt daarin een onderscheid tussen drie ‘temperamenten’ in het politieke leven: het behoudende, het hervormingsgezinde en het radicale. De aanhanger van behoud zegt, aldus Huizinga: ‘Zo moet het zijn!’ De hervormingsgezinde meent: ‘Zo kan het worden!’ De radicaal roept: ‘Zo zullen wij het maken!’
Wat de radicaal volgens Huizinga kenmerkt is dat hij niet kan berusten in de onvolmaaktheid van het bestaan en daarom naar het revolutionaire neigt.
Huizinga, Heldring, Kołakowski: alle drie beschrijven zij het conservatisme als een houding, niet als een politieke ideologie.
De coronacrisis is een schok voor het vooruitgangsgeloof: een pandemie die begon op een dierenmarkt in een Chinese stad kan de hele wereld acuut stilzetten. Juist dan zou het conservatisme als een vorm van sceptisch denken over de menselijke conditie van pas komen: hoed je voor al te hooggespannen verwachtingen over de greep die je op het bestaan hebt. Tragisch dat het zijn ziel aan de stokebranden heeft verkocht.

Ad Verbrugge Staat van verwarring Het offer van liefde
Staat van verwarring: Het offer van liefde is het langverwachte nieuwe boek van Ad Verbrugge, dat negen jaar na zijn filosofische bestseller Tijd van Onbehagen verschijnt. Het is een hernieuwde bezinning op onze tijd, waarin sprake is van strijdige waarden, verbleekte idealen en onzekerheid over de toekomst. In Het offer van liefde ontwikkelt Verbrugge een prikkelende gedachtegang naar aanleiding van de vraag naar de wereldwijde populariteit van de erotische bestseller blue%Vijftig tinten. Daarbij laat hij zien dat de postmoderne mens in staat van verwarring verkeert met betrekking tot de meest elementaire vorm van gemeenschap – die van de liefdesrelatie. Bij uitstek in die (erotische) liefde komt een verlangen naar gemeenschap tot uitdrukking dat indruist tegen onze virtuele consumptiecultuur. Bij het ontvouwen van zijn gedachten laat Verbrugge zich inspireren door verschillende tradities en denkers: van de dionysische mysteriën, Plato’s Symposium en Aristoteles’ deugdethiek tot de middeleeuwse ridderroman, Foucaults idee van biomacht en Houellebecqs Elementaire deeltjes. Niettemin is Het offer van liefde een oorspronkelijke wijsgerige verhandeling, niet zozeer ontstaan uit theoretische interesse, maar uit existentiële noodzaak – en zo dient het boek ook gelezen te worden!

Ik, wij en de Samenleving (Filosofisch Kwintet (7 mei 2023, NPO1, herhaling uitzending 16 april 2023):
Door de gerichtheid op onszelf dreigen we soms over het hoofd te zien dat er een wereld bestaat die om gezamenlijke inzet en betrokkenheid vraagt. Hoe zien we de huidige relatie tussen het individu en de maatschappij, wat zijn hierin onze wederzijdse verantwoordelijkheden en rechten? Hoe kan het publieke belang het winnen van al die verschillende eigenbelangen? En hoe belangrijk is het van al die 'ikken' weer een 'wij' te maken? Een speciale aflevering t.g.v. de Nacht van de Filosofie met Bas Heijne, Roxane van Iperen, Dyab Abou Jahjah en Daan Roovers.
In deze uitzending van Het Filosofisch Kwintet waren Bas Heijne en Dyab Abou Jahjah te gast. De presentatie was in handen van Ad Verbrugge en Clairy Polak. Wij zijn de politiek
Ik ben benieuwd wat Daan Roovers van deze houding vindt. In haar boek Wij zijn de politiek schrijft ze namelijk dat politiek iets is voor iederéén. ‘Politiek is veel te belangrijk om aan politici over te laten,’ stelt ze.

Misbruik van de Geschiedenis (Filosofisch kwintet 31 juli 2022 NPO1):
Waarom hebben we aan juist deze verhalen zo'n grote behoefte? Hoeveel vrijheid mag de geschiedsschrijver zich permitteren? En waar ligt de grens tussen gebruik en misbruik van de nationale geschiedenis?
Presentator Clairy Polak spreekt hierover met historici Remieg Aerts, Agnes Cremers en Geerten Waling, en schrijver Stephan Sanders.

Meister Eckhart:
God is naamloos, want niets van Hem kan worden gezegd of begrepen. Het denken, dat het uiterste wil vatten, moet zelf nog door het begrip God heendringen. Want God is een wezen dat boven alles zweeft, een niets, dat boven alles is. Om God te bevroeden, moeten wij vreemd genoeg leeg worden van God. Als je God liefheb, zoals hij God is, en Geest, en Persoon, en Beeld, - dan moet dat alles weg. Heb Hem lief zoals Hij is: een Nietgod, een Nietgeest, een Nietbeeld; méér nog: als een totaal, zuiver en puur Een, afgescheiden van alle Tweeheid. In dit Eén verzinken we eeuwig, van Niets tot Niets. Dit is de uiterste grens van de afscheiding. Het hoogste en het eerste, waar de mens zich van kan losmaken, is God om wille van God.

De erfenis van wijsheid (Joy Mills TheoSofia juni 2019 p. 77):
Een fundamenteel uitgangspunt, geïntroduceerd in De Geheime Leer, suggereert het bestaan van een verzamelde wijsheid van eeuwen, vandaag verifieerbaar door ervaring, en te testen op wetenschappelijke gronden. Van deze kennis, waarvan generaties van zieners en wijzen getuigen, kan worden gezegd dat zij een pentagram van wetten vormt waarvan het hoogste punt zich in de mens bevindt.
Door onze eigen inspanningen ontwikkelen we een enorm bewustzijnsvermogen. Door meditatie en ‘juiste mindfulness’ gebeurt wat Plato beschrijft: we ‘herinneren’ ons wie we werkelijk zijn. Als we leren om de eisen en verlangens van het tijdelijke zelf te vergeten, dan leren we ook, met ons herontdekte levensdoel voor ogen, om met diep mededogen alles wat we zijn en hebben te benutten bij het dienen van de mensheid. Want de mens heeft zichzelf verplicht tot het op zelfbewuste manier bevorderen van het volledige proces waar hij deel van uitmaakt. Maar dit commitment vraagt om een radicaal afwijken van het normale ontwikkelingspatroon. Het vereist een nieuwe manier van groeien: niet langer groei in de zin van een lineaire volgorde, maar een zelf-transformatie die van binnenuit plaatsvindt. De meest toepasselijke analogie is het proces van metamorfose.

Hoe nu verder?: Politiek denker Pierre Rosanvallon ‘Zoek naar de onzichtbaren’ (Bas Mesters De Groene Amsterdammer 14 november 2019 p. 18-21):
De sociale ongelijkheid neemt toe en burgers herkennen zich niet meer in de politiek. Het antwoord van de Franse historicus Pierre Rosanvallon hierop? ‘Vertrouwen komt, als je de sociale kennis vergroot.’
Heel vaak hebben mensen een negatief oordeel over immigranten, maar als het over hun buurman gaat zeggen ze: “Ik ken hem, dat is anders.”
We moeten daarom een politiek uitstippelen gericht op het vergroten van de gemeenschappelijke kennis van de samenleving. Dat heeft ook alles te maken met vertrouwen creëren. Als je niks van iemand weet, kun je hem niet vertrouwen. Vertrouwen komt als je informatie hebt van de anderen. Dus om het vertrouwen in de samenleving te vergroten, moet je de sociale kennis vergroten. Dat is een zeer belangrijk element van een sociaal contract. Daar ligt een grote taak voor de politiek, het onderwijs en de pers. We moeten geconcentreerd blijven zoeken naar kennis, verhalen en de goede wil van de ander.’

Denker des Vaderlands Marjan Slob 2023:
Onder het motto ‘ruim denken’ ga ik graag met anderen – denkers, dromers, kunstenaars, beslissers, piekeraars, levensgenieters – onderzoeken wat het betekent om met elkaar ons leven op aarde te delen. Ik kies daarbij grofweg drie invalshoeken:
· Politieke ruimte
· Fysieke ruimte
· Geestelijke ruimte
Een dringende vraag is hoe we vanuit onze enorme mentale ruimte ‘op aarde kunnen landen’, om met Bruno Latour te spreken. Hoe je voor de aarde kunt zorgen. Hoe je de grond onder je voeten lief kunt hebben.

'Opeens is de verborgen code van de samenleving te zien ([[https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opeens-is-de-verborgen-code-van-de-samenleving-te-zien~bb3978bc/|Marjan Slob de Volkskrant'' 23 maart 2020 p. 29):
Hun onvermijdelijke toekomstige ongehoorzaamheid is ook onze hoop. De beste manier om virussen onschadelijk te maken, komt van hun vitale lichamen – alle vaccins zijn uiteindelijk afgeleid van onze eigen afweer. Levenslust en dadendrang en erotiek zullen het gaan winnen. Het is lente buiten. Het leven is niet te houden.

Hersenbeest is meeslepend opgeschreven (Suzanne Weusten de Volkskrant 7 mei 2016 Bijlage Sir Edmund p. 27):
In een meeslepend betoog wast Marjan Slob een groepje luidruchtige hersenwetenschappers de oren. Wij zijn niet ons brein, want hersenen denken niet, foetert de filosofe.
Hersenwetenschappers kunnen geen objectieve kennis vergaren over innerlijke ervaringen, betoogt Slob. Gedrag kun je observeren, gedachten zijn privé. Weliswaar kunnen scans de fysiologie van hersenprocessen in kaart brengen, maar daarna stuiten ze op de vesting van de binnenwereld. En daarom hebben ze de geesteswetenschappen nodig, die een verfijnd instrumentarium hebben ontwikkeld om de menselijke geest te onderzoeken. Kunstbeschouwers, filosofen en historici hebben een vocabulaire om begrippen als 'zelf', 'bewustzijn' of 'vrijheid' te duiden. Hersenwetenschappers zouden van deze taal moeten profiteren, vindt ze, in plaats van ze neerbuigend weg te zetten als 'subjectief'.
Dat hersenwetenschappers en geesteswetenschappers met een verschillend instrumentarium de van de mens kunnen begrijpen, beargumenteert ze aan de hand van specifieke vragen: wat is het verschil tussen brein en geest? Hoe kun je jezelf blijven en tegelijkertijd veranderen? Wat is bewustzijn?

‘Als dit een echte crisis was, zouden we iets hebben geleerd’ (Bert Wagendorp de Volkskrant 7 december 2021 p. 13-15):
In de coronacrisis kijkt iedereen voortdurend – ook hijzelf – naar cijfers en oplossingen, maar dat zou niet het enige moeten zijn, zegt Denker des Vaderlands Paul van Tongeren. En met een van die oplossingen, een vaccinatieplicht, ‘maken we onszelf tot tiran van de samenleving’.
Goed, maar wat moeten we met het antwoord?
‘Dit gaat over zelfkennis. De vraag waar zelfkennis goed voor is, is een vraag die een gebrek aan zelfkennis suggereert. Aristoteles zegt: de mens verlangt van nature naar kennis. Dan zeg je ook niet: waar is dat nou goed voor? Dan weet je niet hoe belangrijk het is dingen te leren kennen. Zelfkennis is toch voor de meesten van ons belangrijker dan te weten hoe een spike-eiwit eruitziet? Waarom weet iedereen dat nu? Omdat we de illusie hebben dat we daarmee iets kunnen doen. We zijn zo gefocust op de oplossing van het probleem, alsof het alleen maar gaat om het probleem weg te werken.’Denker des Vaderlands Wat is vriendschap, en bestaat er zoiets als een ideale vriend? (Brainwash Talks 1 augustus NPO2):
In navolging van Plato vraagt filosoof en Denker des Vaderlands Paul van Tongeren zich dat af.

Paul van Tongeren Leven is een kunst Over morele ervaring, deugdethiek en levenskunst
Deugdethiek gaat terug op de oudste theorie of filosofische benadering van de moraal, die van Aristoteles. In een mensenleven gaat het volgens hem om geluk: het hoogste goed is een geslaagd leven. Hierbij spelen deugden (houdingen; karaktertrekken) een centrale rol: moed, verstandigheid, maat en rechtvaardigheid. Van Tongeren laat zien hoe deze benadering in de loop van de eeuwen is uitgebreid en gecorrigeerd onder invloed van bijvoorbeeld de stoïcijnen, het christendom en Nietzsche. In deze inzichtgevende vergelijkende studie wordt een hoofdstuk gewijd aan de populaire filosofie van de levenskunst, waaraan de namen van Hadot, Schmid en Dohmen zijn verbonden. De gedachtegangen worden helder en toegankelijk uitgelegd, wat niet wegneemt dat een ingewikkelde en abstracte problematiek aan de orde is.

Autonomie klinkt mooi, maar hoe kun je echt zeker weten dat je wil sterven? (Paul van Tongeren Volkskrant 30 april 2021 p. 27-28):
Wanneer iemand zegt te willen sterven is dat een existentiële keuze, waarin altijd enige twijfel aanwezig is. Daarom is het nooit zo zwart-wit als de Coöperatie Laatste Wil stelt, betoogt Paul van Tongeren.
Als de mens wordt geleid door zijn verlangende natuur en door de wetten van de rede, kan hij zich weliswaar vergissen, maar niet tegen beter weten in handelen.
De monotheïstische religies kenden echter de ervaring van dat kwaad, ‘de opstand tegen God’. En om die te begrijpen was een herziening of uitbreiding van de Griekse psychologie nodig. In de Confessiones (‘Belijdenissen’) van Augustinus vraagt de kerkvader zich vertwijfeld af hoe het toch mogelijk is dat hij iets slechts doet zonder dat dat enig doel dient of ergens goed voor is. In die zoektocht ontdekt hij vervolgens de wil als het vermogen dat niet (zoals het denken en het verlangen) door iets wordt geleid, maar dat zichzelf leidt en bepaalt. De vrije wil die hier ‘ontdekt’ wordt, valt dus samen met de claim van autonomie. Willen is niets anders dan zelfbepaling. Het mag vreemd klinken in onze seculiere wereld, maar ons huidige begrip van de autonome vrije wil gaat terug op de religieuze ervaring van de zonde.
Extra probleem
Maar vooral: als we niet zozeer kiezen tussen verlangens die we nu eenmaal hebben, maar kiezen wie we willen zijn. We noemen dat ‘existentiële-keuzesituaties’. Diezelfde Augustinus die in zijn Confessiones de vrije wil ontdekte, maakt verderop in hetzelfde boek duidelijk dat in zulke situaties, waarin de wil zich niet kan laten leiden door het verlangen, maar het helemaal zelf alleen moet doen, onvermijdelijk de twijfel toeslaat.

Naïviteit is geen christelijke deugd (Volkskrant 1 oktober 2015 p. 22):
Door: Mgr. Gerard de Korte (bisschop van het bisdom Groningen-Leeuwarden) en Arjan Plaisier (scriba van de Protestantse Kerk in Nederland):
Bas van Bommel stelt in zijn stuk van 24 september een aantal kritische vragen bij de wijze waarop in naam van 'christelijke waarden' vluchtelingen die naar Europa en ook Nederland stromen, worden opgevangen. Wij zijn het met Van Bommel eens dat er kortsluiting kan ontstaan wanneer een christelijke notie als barmhartigheid als oplossing voor een uiterst ingewikkeld thema als de huidige vluchtelingencrisis wordt gepresenteerd.
De gelijkenis van Jezus over de barmhartige Samaritaan kan politici wel inspireren maar dicteert geen eenduidig beleid. Met alleen een sentimenteel appèl op barmhartigheid, komen we niet veel verder. Met oneliners evenmin. Ook niet met de oneliner 'eigen volk eerst' van Wilders. Daarom spreken we graag met twee woorden. Ook als het gaat om christelijke waarden. Etc.
Grenzen trekken
Wie de ruimte open wil houden, moet ook grenzen trekken en nee zeggen tegen een ideologie of tegen religieus fundamentalisme dat deze ruimte teniet wil doen. De regel over 'de tirannie verdrijven' staat in een volkslied dat geïnspireerd is door een christelijke levensovertuiging. Wij pleiten voor een principiële én realistische houding. Mensen in nood moeten worden geholpen, maar tegelijkertijd moet onze kostbare én kwetsbare vrijheid black%worden beschermd. Want naïviteit is geen christelijke deugd, ook als het gaat om de opvang van de huidige vluchtelingenstroom.

Harry Mulisch Het theater de brief en de waarheid Een tegenspraak
De schrijver zegt iets onmogelijks te hebben gewaagd. Het eerste en tweede deel kunnen niet samen waar zijn. Het zijn twee complementaire werelden die elkaar uitsluiten.[7] Maar misschien toont het wel de volledige waarheid. Maar de schrijver stelt wel ondubbelzinnig dat hij zijn eigen fantasie op het oorspronkelijke verhaal van Jules Croiset heeft losgelaten. Het is een literair verhaal. Maar Jules Croiset en zijn bewonderenswaardige vrouw leven beiden nog en worden bedankt voor hun medewerking. Harry Mulisch kreeg een afschrift van de politieverhoren. Na lezing van de tekst van het Boekenweekgeschenk heeft Jules Croiset nog enige waardevolle aanvullingen gegeven.
7) Let op de eerder besproken ‘coincidentia oppositorum’.

Van Maarten & muizen (Maarten 't Hart Volkskrant 27 maart 2020 p. V11):
Zo nu en dan verzoekt een filmploeg, in het kader van een tv-interview, om opnamen te mogen maken in de werkkamer – laatst nog bij het programma van Eus, over de dwarsdenkers. Wie ben ik om dat te weigeren? Maar als de leden van zo’n filmploeg dan een blik werpen in mijn werkkamer, zie je ze terugdeinzen. Komen dáár al die meesterwerken vandaan? Dat is toch geen werkkamer met allure, zoals de vorstelijke werkkamer van Adri van der Heijden of Harry Mulisch?
Vooral die bijbelverzameling is curieus. Waar is het goed voor, zeker als atheïst, om zo’n vijftig verschillende bijbels (en slechts één koran) in de kast te hebben in allerlei talen en vertalingen? Wordt ooit wel eens een blik geworpen in een van die bijbels? Nou en of, het is een groot genoegen het Woord te lezen in een taal die je niet beheerst. Omdat de bijbel erin is geramd weet ik wat er staat en kan ik dus, als ik de Schrift lees in een taal die mij vreemd is, toch vrij goed inschatten wat al die vreemde woorden betekenen. Natuurlijk, er is een grens aan; bijbels in vreemde lettertekens zoals het Russisch of Tamil kan ik niet lezen, maar de meeste Europese talen kan ik vrij goed volgen. Behalve Fins en Hongaars. Dat zijn hopeloze talen. Moet ik in quarantaine, dan kan ik maanden vooruit met mijn bijbels.
Rest de vraag natuurlijk waarom iemand die op de eerste verdieping van zijn huis riante vertrekken ter beschikking heeft om als werkkamer in te richten toch zo’n hol prefereert. Welnu, het antwoord is dat dit hol in de zomer koeler is dan enig ander vertrek in ons huis. In de winter is het hier wel vrij koud, maar een fleecevest is snel aangetrokken. Ach, het is zo prettig toeven in deze pretentieloze ruimte. Hier krijgt, om met Gerrit Achterberg te spreken, het ogenblik voldoende grootte en achtergrond, ten behoeve van de verbeelding.

Laat het ene Amerika het andere stikken? (Michael Persson Volkskrant 27 maart 2020 p. 4-5):
Het idee dat de president om hulp moet worden gevraagd – alsof federale hulp een persoonlijke gunst is – zou tot een paar jaar geleden belachelijk hebben geklonken, maar Trump zelf ziet de verhoudingen ook zo. ‘Het is geven en nemen’, zei Trump dinsdag tijdens een interview op Fox News over de gouverneurs die om hulp vragen. ‘Zij moeten mij ook netjes behandelen.’
Wat hij daar concreet onder verstaat is niet duidelijk. Maar eerder dit jaar twitterde Trump, de voor-wat-hoort-wat-president (Qui pro quo) die een impeachment aan de broek kreeg omdat hij een ‘favor’ van Oekraïne verlangde, nog dat New York rechtszaken tegen hem moest intrekken, met de suggestie dat hij anders vervelende maatregelen zou nemen.

Vergeet je niet te verheugen over het bestaan van een ‘Grunberg-universum’ van deze wereldburger (Onno Blom de Volkskrant 15 december 2021 p. 2):
Dat gelukkige toeval, die combinatie van talent, discipline en energie, aangevuld met een niet-aflatende nieuwsgierigheid die maakt dat er altijd méér van iets prettigs wordt aangeboden dan je ooit zou durven vragen, zou een bron van voortdurende vreugde moeten zijn. Vaak schiet vreugde erbij in, tijdgebrek waarschijnlijk. Je vergeet je te verheugen over de uitzonderlijkheid van iets wat alledaags lijkt, omdat er zo veel van is.
En dan, bij de toekenning van een oeuvreprijs bijvoorbeeld, herinner je je dat er nog een parallel heelal bestaat, waarin je eindeloos heen en weer kunt zweven tussen realiteit en fantasie, tussen analyse en overgave, tussen werkelijkheid en waarheid, en ook: dat zo’n plek er evengoed niet had kunnen zijn, en dat je dan nooit zou hebben geweten wat een armoe dat zou zijn geweest.

Seksuele studiereis (Arnon Grunberg de Volkskrant 7 december 2021 p. V10-11):
Wat betekent seksualiteit in een samenleving waarin iedereen min of meer toerist is?
Arnon Grunberg las het nieuwe boek Sekscultuur van filosoof Bettina Stangneth.
Niemand is het masker dat hij draagt
Hoe moeilijk het is om te worden wie je bent (een lichaam), blijkt uit de laatste paragraaf van het laatste hoofdstuk waarin ze schrijft dat wie een hooglied op de liefde aanheft het gevoel heeft afscheid te nemen van een wereld die niet liefheeft, oftewel van de wereld zelf.
‘Niemand is het masker dat hij draagt, hoe graag hij dat ook zou willen’, schrijft ze, zo terloops dat je er bijna overheen leest. Het masker beschermt ons echter tegen veel, ook tegen waanzin.
Uit Stangneths studie blijkt eens te meer dat wij talloze maskers tot onze beschikking hebben, maar geen enkel masker zit ons als gegoten. Dat geldt ook voor het eigen lichaam, een masker dat ons vooral tijdens intens genot en pijn eraan herinnert dat het veel meer is dan dat.

Een onderkoelde maar gepassioneerde academicus (Arnold Grunberg Volkskrant 27 maart 2020 p. V2):
Zijn studie Nihilisme en cultuur (1960), tevens zijn proefschrift, dat hij als volgt samenvat: dit boek ‘kan worden gelezen als een ingetogen polemiek tegen ware gelovigen van iedere overtuiging’, is vormend voor mij geweest.
Een paar keer heb ik Goudsblom ontmoet. Hij praatte zoals hij schreef en zo heeft hij volgens mij ook geleefd. Hij was een van de weinige mensen van wie ik het gevoel had dat hun beschaving niet geveinsd was, vermoedelijk omdat hij zelf niet zo erg in die beschaving geloofde.

Culturen ontmoeten elkaar niet – of toch wel? Belangrijke stap voorbij het vrijblijvende multiculturalisme (Heidi Muijen Civis Mundi Digitaal #63 augustus 2018):
Bespreking van: Edwin Hoffman & Arjan Verdooren, Diversity Competence. Cultures don't meet, people do. Bussum: Uitgeverij Coutinho, 2018.
Het boek betekent een belangrijke stap voorbij het vrijblijvende multiculturalisme. Daarom is het zeer te waarderen hoe de auteurs met het boek uitdrukking geven (en dit deels expliciteren) aan een filosofische en ethische stellingname van pluraliteit.
De kanttekening betreft de vraag of de openheid waartoe het TOPOI-model kan uitnodigen op basis van het oprekken van de notie van ‘normaliteit’ een ambivalentie inhoudt bij het maken van die insluitende beweging. Daarmee dreigt filosofisch gezien ‘het andere’ in het eigen kader te worden ingesloten en daarmee in zekere zin ontkend. Een vrijere vorm van inclusie gaat niet zozeer uit van het hanteerbaar maken van dimensies in communicatie (zoals het doel van het TOPOI-model is) maar richt zich op de kwaliteit van de relatie en van de ontmoeting. Inclusie betekent dan het open staan voor ‘het andere’ vanuit een niet-weten en een fundamentele gelijkwaardigheid, wat hier als een derde positie is benoemd en die wellicht makkelijker in andere media dan in de taal tot uiting kan komen.
In andere bijdragen aan dit tijdschrift heb ik een poging beschreven hoe deze weg zowel filosofisch als in verschillende media vormgegeven zou kunnen worden op basis van het Rad van interculturele levenskunst.

Nzume en de wenende witte mensen (Asha ten Broeke de Volkskrant 5 mei 2017 p. 25):
Ik had gehoopt dat wij, witte mensen, daar inmiddels voor open zouden staan. Het racismedebat is tenslotte al even gaande. Dat er systematische ongelijkheid bestaat en wit privilege waar wij van profiteren, is genoegzaam bekend. Dat witte mensen een demografische groep zijn die je als zodanig kunt aanspreken op onrecht: idem dito. Je zou dus denken dat we een boek daarover ondertussen met enthousiasme of op zijn minst met enige elegantie kunnen ontvangen.
Ik verwonder mij over deze commentaren, omdat ze op een subtiele manier met zichzelf in tegenspraak zijn. Deze critici reppen niet over macht - waar Nzume dat steeds wel doet - en ontkennen daarmee dat die een belangrijke rol speelt bij racisme. Maar tegelijkertijd benadrukken ze, door de woorden die ze gebruiken om Nzume weg te zetten en te kleineren, dezelfde machtsverhoudingen tussen witte en zwarte mensen, die ze onbesproken laten. Ze hebben het niet over wit privilege, maar tegelijkertijd proberen ze met elke zin vast te houden aan het privilege om het racismedebat op hun voorwaarden te voeren.
Het is precies deze dynamiek die Nzumes boek HALLO witte mensen zo relevant maakt. Al zullen er natuurlijk altijd wenende witte mensen zijn bij wie een blik in de spiegel vooral leidt tot zelfmedelijden.

Levenskunst & Levensgeluk XI: Een Rad van interculturele levenskunst! (Heidi Muijen Civis Mundi Digitaal #56, maart 2017):
Inleiding
In het elfde deel schets ik een Rad van interculturele levenskunst als richting waarin interculturele deugden en praktijken ontwikkeld kunnen worden, bij wijze van voorlopig antwoord op de vraag van deze reeks.
Dit Rad schetst verschillende elementaire wegen van wijsheid naar een transculturele ofwel elementaire grondhouding van openheid en verbinding. Het Rad draait rond een spil van medemenselijkheid en onbaatzuchtige liefde, de quintessence, de liefdevolle bereidheid tot ontmoeting en dialoog. Die spil lijkt me het hart te vormen van diverse wijsheidstradities met rituele praktijken (van yoga, gebedsvormen, sjamanisme, meditatie en mindfulness). Alsook van vormen van deugdethiek, steeds met een couleur locale van de betreffende cultuur en tijd.
Het Rad van interculturele levenskunst geeft met de symboliek van de vijf elementen een interpretatiesleutel hoe het elementaire te herkennen in cultureel en historisch gekleurde verhalen, rituelen, praxis en visies. Het elementaire kan worden ontsloten door zich voorbij fricties en tegenstellingen op het oppervlakte niveau van (collectieve) meningen en belangenstrijd toe te wenden naar een dieptedimensie van liefdevolle wijsheid en medemenselijkheid (de naaf van het Rad). Tegelijkertijd zijn verschillen tussen mensen, culturen en wijsheidstradities onmiskenbaar. Vanuit het centrum en de quintessence uit gezien, draaien deze rond de spil van liefdevolle wijsheid en geven kleur en vorm aan wat mensen met al het leven en met elkaar verbindt.
Een uiterlijke en een innerlijke weg
De opvatting van recht en onrecht, van goed en kwaad, kunnen we op verschillende wijzen onder verschillende volkeren vinden, maar in de liefde verenigen wij ons allen, hetzij Oost of West, Noord of Zuid.

Niets te verbergen en toch bang of 'Ik walg niet meer zo van mezelf als vroeger' (Wilma de Rek interviewt Arnon Grunberg Volkskrant 19 november 2016 bijlage Sir Edmund p. 18-19):
Grunberg deelt zijn fascinatie voor schaamte met socioloog Joop Goudsblom (1932), met wie hij bevriend is en die eens schreef dat de schaamte bij Grunberg zo diep zit 'dat hij uitzonderlijk ver durft te gaan om die schaamte te trotseren'.
'Goudsblom had vroeger een schaamteclubje waar ook psychiater Louis Tas deel van uitmaakte. Toen ik de leeftijd bereikte waarop ik daarbij had gekund, was Tas al dement, niet lang daarna is hij gestorven. Maar schaamte is inderdaad een belangrijk thema. Een psychiater zei laatst tegen me: jij schrijft dingen op die sommige mensen pas durven te vertellen als ze in therapie zijn.'
Volgens Goudsblom is het gekke aan schaamte het dubbele: Je wilt jezelf verbergen, maar doet het tegenovergestelde en maakt jezelf juist zichtbaar. Laat jij daarom je intiemste zelf zo gemakkelijk zien?
'Ik ben aan toneel gaan doen om die schaamte te overwinnen, ermee te spelen. Toneel was mijn redding, een manier om op een gecontroleerde manier alles te laten zien. Schrijven is dat ook. Daar kan het. Dat deze brieven nu in een boek staan, heeft ook iets veiligs, de boekvorm schept afstand.'

Waarom filosoferen we eigenlijk? (Giovanni Rizzuto Civis Mundi Digitaal #37, 16 mei 2016):
De hier te bespreken boekjes van Lyotard en Nagel zijn daar voorbeelden van. Inhoudelijk gaat het in de wijsbegeerte om de meest omvattende en fundamentele vragen, zo veel is wel zeker. Maar zelfs over welke vragen fundamenteel zijn, bestaat weer discussie. Bovendien worden mogelijke antwoorden systematisch onder curatele gesteld vanuit een gevoel van voorbehoud. Een dergelijke bescheidenheid lezen we bijvoorbeeld bij Nagel in zijn inleiding wanneer hij zegt : ‘Ik zal dus proberen de vragen onbeantwoord te laten, maar ook als ik wel zeg wat ik denk, hoeft niemand dat voetstoots aan te nemen…’.

Een heuse gotspe (Pieter Spierenburg, emeritus hoogleraar Erasmus Universiteit Volkskrant 8 maart 2016 p. 22)
Met interesse begon ik aan het interview door Wilma de Rek met Carel van Schaik en Kai Michel, auteurs van Het Oerboek van de Mens (Sir Edmund, 5 maart). Echter, ik las bijna alleen maar overbekende zaken waarover tientallen wetenschappers zich reeds hebben uitgelaten: over de godsdienst als reactie op de agrarisering, over de agrarisering als lotsverslechtering van mensen waarbij er toch geen weg terug was, en zo veel meer. De grootste gotspe werd bewaard tot het eind: 'Waarom is niemand eerder op dat idee gekomen?', vraagt de interviewster. Het antwoord: 'Het kan toch niet zo zijn dat wij de eersten zijn? Maar ik geloof dat het echt zo is.' Heren, lees de werken van Joop Goudsblom, Yuval Harari en vele anderen en ga u schamen!

Essay De zwarte onderkaste in de VS (en Nederland)
‘Zie je wel, ze bakken er niks van’ (Abram de Swaan De Groene Amsterdammer 29 oktober 2020 p. 76-79):
In Caste: The Lies that Divide Uskarakteriseert Isabel Wilkerson de VS als een kastensamenleving waarin zwarte mensen de onderkaste vormen. Deze typering is al oud, toch geeft Wilkerson een geslaagde analyse van Amerika’s raciale onderbuik.
De meest recente en meest geslaagde analyse van de raciale onderbuik van Amerika komt van Isabel Wilkerson, Caste: The Lies that Divide Us. Zelden is een boek al bij verschijnen met zoveel lof ontvangen. Op de voorpagina van The New York Times (waarvan Wilkerson sinds jaren vaste verslaggever is) schreef de recensent: ‘Meteen al een Amerikaanse klassieker (…) Bij de eerste bladzijden stonden mijn nekharen recht overeind en dat gevoel ging niet meer weg.’ Daar doe je het voor.

Economie Betreurenswaardigen (Ewald Engelen De Groene Amsterdammer 29 oktober 2020 p. 9):
Vier jaar lang, aldus Thomas Frank, hebben The Washington Post en The New York Times vrijwel elke dag drie tot vier opiniestukken afgedrukt waarin de monstruositeiten van Trump in steeds schrillere bewoordingen werden aangeklaagd. En elk jaar werd daaruit de meest creatieve invectievenstapelaar gekozen en gevierd als beste journalist van het land. Weg was de zoektocht naar de oorzaken van het ongenoegen dat Trump had geopenbaard. Weg was de zoektocht naar het antwoord op de vraag uit welke afgronddiepe kloof tussen volk en elite Hillary Clintons ‘deplorables’ was komen opborrelen.
En, zoals gezegd, dat is onder de columnisten en commentatoren van The New York Times en The Washington Post niet anders: vier jaar lang heeft men zich met een bijna neurotische verbetenheid gespiegeld in een man die nooit president had mogen worden en het toch werd. En zoals iedereen weet: wie zich in een ander spiegelt, spiegelt zich zacht. Zeker als die ander Trump heet. Ik hou mijn hart vast voor wat vier jaar Biden voor de gemoedstoestand van de betreurenswaardigen gaat betekenen.

Economie Het volk, nee (Ewald Engelen De Groene Amsterdammer 27 augustus 2020 p. 9):
Tegen de achtergrond van de rol die de faux pas van Hillary Clinton, die laagopgeleide witte mensen ‘deplorables’ had genoemd in de verkiezingsstrijd met Trump, speelde, was het een profetisch boek.
En nu ligt er The People, No.
Ook voor Nederland is Franks boek relevant. Ook hier werden linkse emancipatiepartijen vooral partijen van, voor en door academisch geschoolde professionals. En ook hier worstelen linkse partijen met de spanning tussen democratie en technocratie; zie de sacralisering van het OMT in coronatijden door ook de linkse oppositie. Zie de gewilligheid waarmee ook linkse oppositiepartijen hun programma’s laten doorrekenen door het CPB.
Met het afscheid van directe democratie, gekozen burgemeester en referendum door D66 en de steun van zowel D66, GroenLinks en PvdA voor verdere, ontdemocratiserende Europese integratie, geven zij er blijk van zich er terdege van bewust te zijn dat de eigen achterban in een land waar maar vijftien procent van de bevolking een universitaire graad heeft per definitie een minderheid is en beperkingen op de volkswil van de meerderheid dus nodig zijn om de eigen privileges te beschermen.
Dat is de kern van Franks boek: het elitaire anti-populisme van links is ten diepste ondemocratisch.

De ontmanteling van het Amerikaanse milieubeleid
Terug naar de tijd van brandende rivieren? (Jaap Tielbeke De Groene Amsterdammer 29 oktober 2020 p. 56-61):
Milieubescherming is geldverspilling, riep Donald Trump al tijdens zijn eerste presidentscampagne. Met zijn afbraakbeleid dreigt hij alle successen van het Environmental Protection Agency teniet te doen. Tot grote frustratie van (oud-)werknemers van de milieuwaakhond.
De vervuiling is misschien minder zichtbaar dan vijftig jaar geleden, maar de noodzaak van het beschermen van de natuur en de volksgezondheid is nog steeds onverminderd groot. Die opdracht wordt alleen niet gemakkelijker door het almaar krimpende budget – want hoewel de meest draconische bezuinigingsvoorstellen van Trump door het Congres zijn getemperd, heeft het EPA, gecorrigeerd voor inflatie, de helft minder te besteden dan in 1980 onder Ronald Reagan, toch al een president die weinig ophad met het milieu. Om de taken fatsoenlijk uit te voeren moet er dan ook flink wat geld bij, vinden de briefschrijvers.
Bij een overwinning van Joe Biden ziet de toekomst voor de EPA’er er ineens helemaal anders uit. Dan kunnen de brokstukken van het tijdperk-Trump worden opgeveegd en de herstelwerkzaamheden beginnen. Hoe snel dat gaat, zal afhangen van Bidens ambities en prioriteiten, maar met een president die op z’n minst bereid is te luisteren naar de wetenschap kunnen al die toegewijde idealisten straks hopelijk weer doen waarvoor ze ooit zijn aangenomen: to make America healthy again.

De waakhond dreigt een melkkoe te worden (Koen Haegen Volkskrant 29 oktober 2020 p. 23):
De waakhond dreigt te verworden tot melkkoe. Met een mecenas met zulke diepe zakken blijft een faillissement van een grote instelling als Deutsche Bank ondenkbaar. Misschien is dat wel de toekomst. Onder de vlag van het staatskapitalisme kruipen overheden en hun bedrijfsleven over de hele wereld nog dichter tegen elkaar aan. De vraag is alleen of Europa geen nuttiger bestemming kan bedenken voor die miljarden dan het wanhopig overeind houden van de oude status quo.

Klop op de deur (Sander van Walsum Volkskrant 29 oktober 2020 p. 25):
Een avondlijke actie van boeren bij de voordeur van een politicus is per definitie niet ludiek.
Het zou er gemoedelijk aan toe zijn gegaan, dinsdagavond bij het huis van Rob Jetten, fractievoorzitter van D66 in de Tweede Kamer. Vijf boeren, getooid met het logo van de Farmers Defence Force (FDF), boden Jetten - die na een positieve coronatest in quarantaine zit - een doos met ‘gezonde producten’ aan. Een ‘ludieke actie’, meenden de gulle gevers. En ook Jetten wilde best aannemen dat ze ‘geen kwaad in de zin’ hadden.
Vooralsnog oogsten radicale actievoerders maar zelden bijval van het grote publiek. Ze brengen de democratische rechtsstaat echter onberekenbare schade toe. Wie gehoord wil worden, meent zich van grensverleggende actiemiddelen te moeten bedienen. Op het Plein en het Binnenhof, het veronderstelde machtscentrum, gaan alle remmen los. En de politici die worden geacht in gesprek te gaan met de burger, zullen steeds meer de neiging krijgen zich van de burger af te schermen. Gesteld dat zij überhaupt nog in de politiek of het openbaar bestuur werkzaam willen zijn.

Op donderdag 29 oktober zet Red Hat de paywall van Trouw open en zijn alle artikelen één dag lang gratis (en dit is waarom)
Mensen zijn van nature egoïstisch? Beschaving is maar een dun laagje vernis? Klopt allemaal niet, stelt publicist Rutger Bregman in zijn boek ‘De meeste mensen deugen’. Zeker: wreedheid en egoïsme bestaan, maar meestal zijn we eerlijk, open en geneigd tot samenwerken. Het zijn net die eigenschappen die de menselijke soort zo succesvol maken.
Jan Wildeboer had het niet beter kunnen verwoorden. Wildeboer, alias ‘that open guy’, werkt voor Red Hat. Deze multinational met 16.000 medewerkers ondersteunt bedrijven en organisaties die met opensourcesoftware werken, zoals Linux. Open source is publiek toegankelijk, zodat programmeurs en IT’ers van over de hele wereld de software kunnen bekijken, aanpassen, verbeteren en gebruiken. Door al die talenten en ideeën te bundelen, verloopt de ontwikkeling snel, efficiënt én gratis.

Schandpaal (red. van de Stadspartij 1 december 2007 over onderwijsvernieuwingen):
Wethouder van buiten Purmerend met ‘ballen’ gezocht
Het scholierenprotest beheerst het nieuws. Wie het parlementaire onderzoek volgt over het onderwijsbeleid van achtereenvolgende kabinetten, snapt niet dat de vlam al niet eerder in de pan is gevlogen. Het onderwijs is al zolang ik weet het speelterrein voor hobbyende politici. Dat ik na al die veranderingen in het onderwijs nog een redelijk leesbaar stukje schrijfwerk kan leveren, mag best als een wonder worden gezien. Voor zover ze nog leven komen bij de verhoren alle spelers langs die hun eigen ambities en/of van hun achterban boven het belang van goed onderwijs stelden en nog stellen. Ik verras u op een feest der herkenning: Jo Ritzen, Jaques Wallage, Tinneke Netelenbos, Sharon Dijksma, Jos van Kemenade, Jacques Tichelaar (allen PvdA). Voorts Maria van der Hoeven, Wim Deetman, Chris van Veen (de CDA-ers) en Nel Ginjaar-Maas, Loek Hermans (VVD). Vroeger zette je de slechtste voetballer op doel en werd de slechtste minister het departement van Defensie toebedeeld. Wie dit rijtje ziet weet dat het onderwijs gaandeweg het werkgebied van de slechtste in de klas is geworden.
Voor de TV volg ik de openbare verhoren alsof het een goede dramaserie van de BBC is. Een paar keer liet ik me zo meeslepen dat ik de neiging kreeg om met eieren te gaan gooien. Gelukkig wist mijn vrouw dat te beletten, het zou immers niet de schandpaal zijn maar onze beeldbuis die het dan zou moeten bezuren. Goeie actie dus van die scholieren met die eieren, nu alleen nog raak gooien. Marja van Bijsterveldt (CDA) is nu de aanspreekbare bewindsvrouw. Ik zag haar op TV een knipoog maken naar scholieren en iets zeggen van: “ga maar weer lekker leren in de klas.”
Die snapt er dus nog minder van dan haar voorgangers. ‘Waar zijn de eieren!’
Een andere CDA-er, kamerlid Ruud van Heugten, weet te beweren dat er geen woningnood is. In het rijtje: leugens, statistieken en CDA-ers kan ik dat wel plaatsen. Ruud telt namelijk alle huizen in Nederland, inclusief hutjes, stallen en kippenhokken bij elkaar op en deelt die door het aantal huishoudens. Ziet u zichzelf al in Groningen wonen en in Rotterdam werken? En zo’n minkukel bestuurt mee aan ons welbevinden. ‘Waar zijn de rotte eieren!’
Nu is dit nog onschuldig en kun je er ergens wel om grinniken. Anders is het met de Nijmeegse PvdA-wethouder Paul Depla. Die heeft, zo lees ik in de media, in het fietsenhok van het stadhuis met VVD-er Jolanda van Veluw orale sex gehad. Pijpen heet dat in de volksmond. De bewakingscamera’s zorgden ervoor dat het werd vastgelegd en zo bekend werd als de fietsenhok affaire. IJlings werd later gezegd dat de beelden waren gewist, boze tongen beweren door de Nijmeegse burgemeester Thom de Graaf (D66) zelf. Jolanda van Veluw van de gemeente Nijmegen bekende en is hevig geëmotioneerd uit de VVD-fractie gestapt. Ze blijft in de gemeenteraad, maar niet voor de VVD. Paul Depla houdt zijn mond en blijft gewoon zitten.
Er is veel veranderd met de moraal in de PvdA sinds het vertrek van Rob Oudkerk en de bekering van het voormalige lid van de Satanskerk Karina Schaapman tot PvdA raadslid. Er is natuurlijk wel een in het oog springend verschil. Oudkerk was uit op bevrediging van zichzelf en Schaapman kreeg de heilige geest, maar Depla deed zijn politieke plicht. Hij verzwakte een politieke tegenstander, dat zal hij intern ook wel als argument aanvoeren. ‘Rotte eieren en rotte tomaten lijken me passen voor hem.’ En in Purmerend? Daar werken de camera’s niet dus valt er ook niets opwindends mee te zien.
De politici zijn bovendien braaf en komen bij ons niet verder dan het overtreden van de leerplichtwet (PvdA praatjesschrijver Jos Lutz) of als recidivistische snelheidovertreder ( de voormalige PvdA ‘online minister’ van Buitenlandse Zaken Berent Daan).
Het wachten is dan ook op de wethouder van buiten Purmerend die in dat gezapige gedoe verandering kan brengen. Dan bedoel ik natuurlijk niet één uit een aangrenzend dorpje, maar een echte bijzondere kanjer. Van mijn betrouwbare bron heb ik vernomen dat de PvdA coryfeeën Oudkerk, Schaapman en Depla er wel oren naar hebben. Ik voorspel goede zaken voor de Purmerendse eier- en groentehandel!

Sheila Sitalsing, Aukje van Roessel en Rosa van Gool signaleren, Sheila respectievelijk in haar column Oog en naald (Volkskrant 26 maart 2020 p. 2) en Aukje en Rosa in de De Groene Amsterdammer 26 maart 2020 het dilemma dat het voor politici vrijwel onmogelijk is geen vuile handen te maken.

Verlossing is aanstaande (Hans Bouman Volkskrant 16 november 2019 Boeken p. 9):
J.M. Coetzee sluit zijn Jezustrilogie briljant af. Met Don Quichot in de hand ontpopt hoofdpersoon David zich tot een ware messias, die nog lang zal voortleven.
De dood van Jezus is te interpreteren als een roman over het ontstaan van religie. Er zijn onbeantwoordbare vragen die beantwoord dienen te worden. Waar de messias die onvoldoende geeft, schieten zijn volgers en evangelisten te hulp.
In de briljante afronding laat Coetzee twee kinderen hun oordeel geven over de roman Don Quichot, die ze bij de bibliotheek hebben geleend. Het eerste kind zegt: ‘De boodschap van het boek is, we moeten naar Sancho luisteren want hij is niet degene die gek is.’ Het tweede kind zegt dat de boodschap van het boek is dat Don Quichot doodging zodat hij niet met ‘Dulcania’ kon trouwen.
In Coetzees context zijn deze twee evaluaties evenzovele geselingen voor het begrip religie.

Studiogeleerde (Patrick van IJzendoorn interviewt David Starkey Volkskrant Magazine 16 november 2019 p. 66-70):
De historicus David Starkey schuwt tv niet. Hij debatteert er naar hartelust maakt programma’s en documentaires. Een verteller van de oude stempel.
‘De verschillen tussen eiland en vasteland zitten in kleine dingen,’ doceert hij, ‘wij zetten het huisnummer voor de straatnaam, omdat wij inductief denken; jullie zetten hem erachter, omdat jullie deductief denken. Het gaat terug naar de oude Grieken, Plato tegen Aristoteles. Heb ik gelijk of niet?’
Starkey haalt het boek tevoorschijn en wijst trots op de tekst die de eerste bladzijde siert. ‘Castle Street School. Cecily Jefferys Prize 1956. David Starkey for Enviromental Studies’.
‘Daarmee is alles begonnen.’
Steden: Cambridge en Londen
‘Begin jaren zeventig maakte ik de overstap naar de London School of Economics and Political Science. In de hoofdstad ontmoette ik een antiquair die me het belang van voorwerpen duidelijk maakte bij geschiedschrijving, een andere leermeester. Londen was niet alleen een intellectuele verrijking maar ook een persoonlijke bevrijding. Er ontstond in die tijd een bruisende homoscene. Veel tijd bracht ik door in nachtclubs en op Hampstead Heath. De Heath, my dear, dat was een oneindige Midsummer Night’s Dream.’
CV David Robert Starkey
Geboren 3 januari 1945 in Kendal 1977: Televisiedebuut bij Behave Yourself
1984: Speelt in het docudrama The Trial of Richard III
1984: Treedt toe tot Royal Historical Society
1985: Debuteert met boek This Land of England
2002: Ontvangt twee miljoen pond voor 25 delen Monarchy
2003: Schrijft bestseller met The Six Wives: the Queens of Henry VIII
2003 Luncht net koningin Elizabeth II na cureren expositie over Elizabeth I
2007: Krijgt de titel Commander of the Order of the British Empire
2009: Presenteert Henry: mind of a tyrant
2011: Geeft geschiedenis aan Jamie’s Dream School, Olivers tv-programma om leerlingen met lage cijfers op te lappen
2011: Presenteert Kate and William: Romance and the Royals
2012: Geeft lezingenreeks over de monarchie onder de titel Head of our Morality 2016: Publiceert The Magna Carta: the true story behind the charter
2017: Presenteert Reformation: Europe’s Holy War

In de wereld Elizabeth passeert Victoria Londen – Wat heeft Elizabeth uitgespookt in de 63 jaar dat ze op de troon heeft gezeten? (Patrick van IJzendoorn De Groene Amsterdammer 9 september 2015):
Deze vraag stelde David Starkey. Volgens de controversiële historicus heeft ze al die tijd niets gedenkwaardigs gedaan. ‘Ze zal haar naam niet verlenen aan een tijdperk. Of, naar ik vermoed, aan wat dan ook.’ Onze Elizabeth, zo schreef de Tudor-kenner, is een pragmaticus die vooral op de koninklijke winkel heeft gepast. Dat lag anders met haar beroemde vrouwelijke voorgangers Elizabeth I en Victoria, naar wie beiden een tijdperk is vernoemd.

De literaire roman als praktische filosofie, deel 1 (Helena Bloem Civis Mundi Digitaal #57/58 april 2018/mei 2018):
Bespreking van: Jeroen Vanheste, Denkende Romans.
Slotopmerkingen deel 1
Samenvattend zien we bij deze eerste zes schrijvers, die Vanheste in zijn boek bespreekt, dat zij vooral het humanistische mensbeeld in hun werk centraal stellen. Bij Tolstoj waren dit zingevingsvragen met aandacht voor aspecten als goed en kwaad, God en de goddelijke macht. Uiteindelijk blijft het bij hem toch onduidelijk hoe alles dan wèl zou moeten. Hij signaleert en bekritiseert wel, maar draagt geen daadwerkelijke oplossingen aan. In het verhaal van Cervantes over Don Quichot is met name diens liefde voor Dulcinea belangrijk als thema van de geïdealiseerde, platonische liefde. Idealistische liefde hangt samen met en is afhankelijk van iemands mensbeeld. De idealistische Don Quichot beseft immers heel goed dat zijn mooie Dulcinea alleen in zijn verbeelding bestaat. Daarom kan men het verhaal van Don Quichot in een bepaald opzicht als realistisch beschouwen, waarbij uiteindelijk het idealisme over het realisme triomfeert.
De humanistische visie van de mens als een verhalen vertellend en zichzelf interpreterend wezen is het thema van de bespreking van de zesdelige TV-serie The Singing Detective van de Britse televisie- en toneelschrijver Dennis Potter.
In deel 2 van deze boekbespreking zal ik nader ingaan op de andere zes schrijvers die Vanheste in zijn boek behandelt en die op verschillende wijze ook een humanistisch mensbeeld laten zien, maar dan in het bredere perspectief van sociale en (Westerse) maatschappelijke cultuurkritiek. De literaire roman als praktische filosofie, deel 2 (slot)
Slotopmerkingen
In zijn inleiding verantwoordt Vanheste duidelijk zijn keuze van de hierboven besproken twaalf schrijvers. Een keuze die kleurrijk geschakeerd is, zowel voor wat betreft de nationaliteiten van de auteurs als wel het feit dat het niet alleen over romans gaat, maar ook over een dichtwerk (The Waste Land van Eliot) en een televisieserie (The Singing Detective van Potter). Ook de volgorde waarin de schrijvers aan de orde komen geeft vorm en samenhang aan de opbouwende lijn van Vanhestes betoog, te vergelijken met bij elkaar passende kralen aan een kralensnoer. Haal je er echter eentje tussenuit, dan is het verband zoek en de ketting stuk. (7) Dat is de reden waarom ik in deze boekbespreking aan elke schrijver ruime aandacht heb besteed. Sla ik er eentje over, dan laat ik als het ware een kraal vallen en gaat het verband tussen al deze schrijvers verloren.
Eenduidig bij alle twaalf hierboven besproken auteurs is de nauwe relatie tussen literatuur en (humanistische) filosofie. Zo is de ene meer individueel idealistisch gericht (o.a. Vestdijk), de ander meer Europees humanistisch (o.a. Mann). Bij de een is een zoektocht te zien naar zingevingsvraagstukken (Tolstoj), bij de ander is sprake van een Bildungsroman, waarbij de hoofdpersoon na veel omzwervingen uiteindelijk zijn bestemming vindt (Proust, Bellow). Weer een ander laat een cultuurkritiek zien (Eliot, Broch), of een hoopvol optimisme met een vleugje ironie (Kundera), of heeft een somber en donker mensbeeld (Houellebecq). Maar allemaal hebben ze een ding gemeen: ze vinden dat de roman heel goed uitdrukking kan geven aan filosofische ideeën, waardoor deze kan bijdragen aan een beter inzicht in menselijke en maatschappelijke processen.
Het aardige van zijn boek is dat Vanheste bij zijn onderzoek ook parallellen trekt met de biografische achtergronden van de auteurs en hun werk en deze binnen een bredere literaire en filosofische context plaatst. Daartoe maakte hij niet alleen gebruik van de primaire bronnen, het literaire werk zelf, maar raadpleegde hij ook brieven, essays, toespraken, interviews en dagboeken, met daarnaast recente filosofische en literatuurwetenschappelijke onderzoeken. Ondanks deze indrukwekkende hoeveelheid informatie en het hoge literatuurwetenschappelijke en filosofische gehalte is Denkende Romans een heel plezierig boek om te lezen.
Er is echter in dit veelomvattende boek een ding wat ik jammer vind en enigszins mis. Het is mij opgevallen dat Vanheste geen enkele vrouwelijke schrijver nader heeft besproken. In zijn uitvoerige, inleidende eerste hoofdstuk noemt hij slechts terloops o.a. Iris Murdoch en Virginia Woolf. Hij gaat echter niet nader in op hun werk, noch vermeldt hij of deze of andere vrouwelijke schrijvers wel in meer of mindere mate een humanistische visie hebben en zo ja, op welke wijze zij filosofie en literatuur met elkaar in hun werk verbonden zouden kunnen hebben. Hij geeft ook niet aan wat überhaupt de reden is, dat hij geen vrouwelijke auteurs in zijn boek heeft opgenomen.

Herkent u dat gevoel? (Patricia van Bosse Civis Mundi Digitaal #40 oktober 2016):
Verlichtingservaringen bij Nederlandse dichters
Als het gevoel van transcendentie zich aandient, kan de gewone structurering van de werkelijkheid veranderen of zelfs verdwijnen. Dit is prachtig beschreven in het gedicht Uittocht van Vasalis. Zij gebruikt symbolische beelden om heel liefdevol het wegvallen van elementen uit haar innerlijk te beschrijven.
De koningen, de slaven, de paarden verdwijnen door de sluis der poorten. Alleen haar hart blijft. Dan verdwijnt ook de poort en zij staat alleen zoals een stamper van een bloem. De laatste regel Kom! Lopende op blote voeten, is een verwijzing naar woorden uit de Bijbel (Exodus 3). Mozes moet zijn sandalen uitdoen als hij het goddelijk vuur nadert in de brandende braambos. Als alles is weggevallen laat het grootse zich zien.

De exodus was geen uittocht (Marcel Hulspas Volkskrant 4 november 2006):
De hele omschrijving van de dwangarbeid die het volk zou hebben verricht, lijkt eerder geïnspireerd op de Babylonische dan op de Egyptische praktijk. Egyptische teksten vermelden de aanwezigheid van dwangarbeiders uit Azië, veelal inwoners van Kanaän die naar Egypte waren gebracht, of krijgsgevangen soldaten, maar deze werden te werk gesteld in de steengroeven. Volgens Exodus maakten de Israëlieten bakstenen uit klei en stro, en dat nu is typisch Aziatische slavenarbeid.
Het grootste probleem met de theorie dat Ramses II de farao van de uittocht was, is dat de Egyptische bronnen uit die tijd zwijgen als het graf.
Geen uittocht uit Egypte, geen veertig jaar door de woestijn, geen heroïsche verovering van het Beloofde Land. Spijtig voor wie de Bijbel letterlijk neemt, maar het Boek der Boeken staat vol mythen.
De auteurs van de Bijbel wilden Israël een grootse geschiedenis geven, passend bij Gods uitverkoren volk. Het verhaal van de uittocht uit Egypte is in deze geschiedenis het hoogtepunt. Wie dat verhaal louter als historisch relaas leest, heeft de Bijbel niet begrepen. 151: Terwijl een trend van de evolutie loopt in de richting van een toenemende zelfstandigheid en capaciteit, worden deze eigenschappen gewonnen ten koste van een grotere kwetsbaarheid. Denk maar eens aan de kwetsbaarheid van een mens vergeleken bij die van een amoebe! Een belangrijke implicatie van het diagram op blz. 145 ('Hoofdroute'), dat we als voorbeeld hebben gebruikt, is de onderlinge afhankelijkheid van de fysieke, biologische en sociale (met inbegrip, waar het de mens betreft, van de psychologisch-cultureel-spirituele) niveaus van bestaan.

Van der Leeuw-lezing 2022 wordt uitgesproken door Susan Neiman (Chris Buur de Volkskrant 28 augustus 2022 p. V2):
De Martinikerk in Groningen is in november voor de filosoof met een bijzondere belangstelling voor het kwaad en, in verband daarmee, voor het volhouden van je idealen.

De eerste op 23 september 1983 gehouden Van der Leeuw-Lezing Een onderzoek naar de koppige dwaasheid van regeerders door Barbara Tuchman:
Door Plato zijn er al voorzetten gedaan, een uitverkoren klasse tot beroepsbestuurders op te leiden. In een rechtvaardige maatschappij zouden dan mensen uit de heersende klasse bij de verstandigen en wijzen in de leer moeten om in de kunst van het regeren onderricht te krijgen.
Het Meta-leren heeft op survival of the fittest, de waarden en normen betrekking.
In de op 30 oktober 2009 gehouden Van der Leeuw-Lezing haalt Alain de Botton een oud paard van stal.

Anna Lemkow boek Het Heelheidprincipe
Hoofdstuk 6 Het biologische domein
De aarde als levend wezen (p. 143):
Biologische data: holisme is overal
150: Evolutionaire [vooruitgang] naar hoge organisatieniveaus heeft als voordeel dynamiek en autonomie… [het nadeel] is toenemende kwetsbaarheid. De lichaamstemperatuur van zoogdieren ligt bijvoorbeeld dicht tegen de bovengrens aan van voor de meeste levende vormen van protoplasma toelaatbare temperaturen. Ook worden de overlevingskansen op dramatische wijze verkleind: terwijl een koudbloedig organisme een groot aantal temperaturen kan verdragen, moeten warmbloedige dieren in staat zijn hun lichaamstemperatuur te houden binnen een paar graden van de norm, of ze gaan te gronde. De biologische evolutie gaat in de richting van steeds dynamischer en autonomer soorten. Tegelijkertijd gaat ze in de richting van soorten die uiterst complex en kwetsbaar zijn, gedwongen om zich te verlaten op delicate overlevingsfuncties die bij de hogere soorten niet alleen genetisch gecodeerd en overgeërfd gedrag omvatten, maar ook ervaring die in het leven van het individu vergaard is. Ervin Laszlo88
151: Terwijl een trend van de evolutie loopt in de richting van een toenemende zelfstandigheid en capaciteit, worden deze eigenschappen gewonnen ten koste van een grotere kwetsbaarheid. Denk maar eens aan de kwetsbaarheid van een mens vergeleken bij die van een amoebe! Een belangrijke implicatie van het diagram op blz. 145 ('Hoofdroute'), dat we als voorbeeld hebben gebruikt, is de onderlinge afhankelijkheid van de fysieke, biologische en sociale (met inbegrip, waar het de mens betreft, van de psychologisch-cultureel-spirituele) niveaus van bestaan.
III HET SPIRITUELE DOMEIN
Hoofdstuk 11 De wereldreligies: Constanten en varianten (p. 242):
Het symbolische karakter van heilige geschriften betekent dat ze niet gewoon letterlijk genomen moeten worden. Het bijbelse verhaal van de Exodus, het verhaal van de reis naar het Beloofde Land, krijgt bijvoorbeeld een veel diepere betekenis en een ruimere toepasbaarheid als het allegorisch gelezen wordt als een reis in bewustzijn, of een evolutionaire reis – van innerlijke gevangenschap naar innerlijke vrijheid. Als zodanig is het inderdaad van toepassing op ieder mens en iedere maatschappij.
Het is door deze diepere lezing van de geschriften dat je je bewust wordt van de universaliteit of de innerlijke eenheid van de verschillende religies.

‘We ontdekken onszelf opnieuw’ (Rutger van der Hoeve interviewt Philipp Blom De Groene Amsterdammer 16 december 2021 p. 12-15):
Historicus Philipp Blom ziet parallellen tussen onze tijd en eerdere momenten waarop mensen beseften dat hun samenleving niet op de oude wijze verder kon. ‘We moeten homo sapiens tegen het licht houden. Ongelooflijk spannend.’
We moeten onthouden dat de aberratie misschien niet de toekomst is waar we heen gaan, maar het nu. Hoe behoudend nu over onze tijd wordt gepraat, doet me denken aan dat argument van dr. Pangloss uit Candide van Voltaire: dat wij al in de beste van alle werelden leven en daarom geen verandering moeten willen. Maar misschien is dit, ook als we voldoende geld hebben, helemaal niet het beste leven dat we kunnen hebben. Dat vind ik een spannende discussie.’
We zien een soort bronstijd-beschrijving van de wereld, die we heel goed voor onszelf hebben in+gericht, ineens in ons gezicht ontploffen. Dat laat ons achter met de noodzaak om een nieuw besef van de wereld te construeren. Een die ons ziet als een primaat, als een dier in de natuur. Dat betekent ook het einde van het theologische idee, overgenomen door de Verlichting, van de mens als een vrij en rationeel individu. Daar moeten we afscheid van nemen. We ontdekken onszelf opnieuw. Ook dat is een revolutie. Een heel opwindend moment eigenlijk, omdat het een echt nieuwe ontdekking van de mens is, na drieduizend jaar.’

Wat is toch de reden voor die Oost-Indische doofheid van onze bewindslieden? (Ibtihal Jadib de Volkskrant 1 augustus 2022 p. 2):
Het einde van de BV Nederland leest niet lekker weg, het is een wat klinische aaneenschakeling van observaties en aanbevelingen. Toch is het boek een aanrader, omdat Putters inzicht geeft in de oorzaken waardoor er tussen de overheid en burger zo’n ongezonde verhouding is ontstaan, en hij reikt vervolgens ook handvatten aan voor een weg naar voren. Een welkome boodschap gezien de tijd waarin we leven. Ik snak ernaar om weer te kunnen geloven dat we bij de overheid in goede handen zijn.

Waar zijn die nieuwe hersencellen (Ronald Veldhuizen de Volkskrant 20 augustus 2022 Wetenschap p. 15-17):
Kan het volwassen brein nog nieuwe hersencellen aanmaken? Het academisch debat over die vraag loopt hoog op. Het antwoord is dan ook van belang voor de behandeling van alzheimer.

Moderne slavernij - Macht en Onmacht (Filosofisch kwintet 6 november 2022 NPO1):
In vijf jaar tijd is het aantal mensen dat in moderne slavernij leeft gestegen van 40 miljoen naar bijna 50 miljoen. Een leven van uitbuiting, schending van grondrechten en werken onder erbarmelijke omstandigheden tot ziekte of de dood erop volgt. Ondertussen dragen wij de t-shirts en bellen we met de telefoons die daar het resultaat van zijn. Clairy Polak spreekt erover met haar vier gasten, historicus Gert Oostindie en de filosofen Govert Buijs, Daan Roovers en Eva Groen-Reijman.
Dat het Westen faalt om de morele standaard hoog te houden en zelfs hypocriet kan worden genoemd, is een probleem op geopolitiek niveau, ziet Gert Oostindie. “Een groot gedeelte van de wereld kijkt naar het Westen en zegt: ‘Jullie zijn verantwoordelijk voor een ongelooflijk deel van wat fout is gegaan in de wereld.’ Dat is tegelijk een fantastisch excuus voor bijvoorbeeld Qatar om niet te hoeven kijken naar wat er in eigen land fout gaat. Maar als de Westerse wereld zelf niet aan de morele standaarden beantwoordt, dan hebben we ook weinig te zeggen tegen andere landen, en zeker niet: ‘Zorg eens dat je je zaakjes voor elkaar hebt.'”

In de podcast Het WK wegkijken onderzoeken journalisten en voetballiefhebbers Clairy Polak en Hugo Borst de schaduwkanten van het WK voetbal 2022. Hoe zit het bijvoorbeeld met de arbeiders die omkwamen bij de bouw van de stadions, hotels en wegen? Kunnen we spreken van moderne slavernij? En hoeveel smeergeld is er wel niet betaald door de Qatari’s om het festijn te organiseren?

Macht en onmacht (Filosofisch kwintet 7 augustus 2022 NPO1):
Hoe heeft het zover kunnen komen? Zijn we in staat om de wereldorde naar onze hand zetten, of was dat slechts een illusie? Hoe maakbaar is de internationale rechtsorde nog? Presentator Clairy Polak spreekt met historici Mathieu Seegers en Philipp Blom, politicoloog Ties Dams en filosoof Daan Roovers.
Geloof jij nog in de maakbaarheid van de wereldorde? Of ben je door de oorlog in Oekraïne moedeloos geraakt?
Interview met Ties Dams: “Nou, ik ben niet zo geschokt als sommige anderen. Volgens mij komt dit door een generatieverschil. Na de val van de Berlijnse muur heerste in Europa het idee dat de geschiedenis ten einde zou komen. De liberale democratie had de ideologische strijd gewonnen en nu zou de wereld vanzelf wel onder onze controle vallen. De mensen die dit wereldbeeld aanhangen, ervaren nu een diepe pijn en ongeloof.

Thorbecke wil het (Buitenhof 20 mei 2018 NPO1):
Johan Rudolph Thorbecke is een Nederlandse politicus en wetenschapper die een onuitwisbare invloed gehad heeft op ons staatsbestel. De grondwet, de kieswet, de gemeentewet en de wet op de parlementaire enquête zijn door hem tot stand gekomen. Remieg Aerts, hoogleraar Nederlandse en Politieke Geschiedenis, schreef de biografie 'Thorbecke wil het'.

In het betoog van Remieg Aerts kwam duidelijk naar voren dat het van belang is dat de Raad van State aan de eenzijdige politieke focus in Nederland tegenwicht gaat bieden.

Een raadselachtig ding (Maite Karssenberg De Groene Amsterdammer 4 maart 2021 p. 54-57):
De openhartigheid van het dagboek is een zegen en een vloek voor de biograaf. Gaat het om een vrouw, dan is er ook nog het risico dat het emotionele karakter van het dagboek haar status als intellectueel ondermijnt.
Sinds 2018 breken historici Mark Bergsma en Agnes Cremers met hun educatieplatform F-site een lans voor vele onmisbare vrouwen uit de geschiedenis, onder wie enkele van de generatie Aletta. Feit blijft dat ons beeld van de ‘eerste-golvers’ beperkt is, terwijl dit vrouwen waren die cruciale grenzen verlegden – niet (alleen) politiek, maar juist ook sociaal, cultureel, literair.
‘Op onszelf zijn wij aangewezen tot altijd verder onderzoek en verder begrijpen’, schreef Kapteyn-Muysken in haar eerste essay ‘Levenskunst: De nieuwe conceptie der moraal’ uit 1899. Elk mens is ‘vormer, bouwmeester, kunstenaar van zijn eigen leven en dat der maatschappij’, en ‘het is de taak van allen voor allen dit doel te helpen bereiken’. Dat er voor vrouwen wat meer te overwinnen was erkende ze, maar het weerhield haar er niet van over de emancipatie van ieder individu, van de universele mens te schrijven. Wat er onder andere nodig is, vervolgt ze, is een synthetische conceptie van intelligentie en gevoel: ‘Gevoelvolle intelligentie en intelligente gevoeligheid zijn de eenige verlosser.’ Oog voor de complexiteit van het bestaan, dat wil ze, en oog voor de onderlinge samenhang van emotie en verstand, in ieder mens.

Gezondheidsdrift (Filosofisch kwintet 24 juli 2022 NPO1):
Kunnen we meer grip krijgen op onze gezondheid, of is dat slechts schijn? Hoe werkt het maakbaarheidsdenken door in de zorg? En zijn we te veel bezig met onze gezondheid, of juist te weinig? Presentator Clairy Polak spreekt hierover met hoogleraar filosofie en medische ethiek Ignaas Devisch, filosoof en voormalig Denker des Vaderlands Daan Roovers, sociaalwetenschapper Alana Helberg-Proctor en chirurg Baukje van den Heuvel.
Voor even leken we oppermachtig. Onze tijd werd gekenmerkt door ongekende welvaart, langdurige vrede en steeds meer individuele vrijheid. Het twaalfde seizoen van Het Filosofisch Kwintet gaat over macht en onmacht. In vijf afleveringen onderzoekt presentator Clairy Polak maakbaarheid in tijden van crises.
Sociaalwetenschapper Alana Helberg-Proctor hoe komt het dat we zo lang weinig aandacht hebben gehad voor maatschappelijke invloeden op onze gezondheid?
“In Nederland zagen we gezondheid redblack%. Volgens mij zit dit idee ook diep geworteld in onze cultuur. In het Westen koppelen we gezondheid aan het individuele lichaam en ook dat lichaam splitsen we weer enorm op: we zien het lichaam eigenlijk als een optelsom van allemaal losse organen, als een machine.
Bovendien hangt ons denken over gezondheid samen met het westerse mensbeeld van de homo economicus. We zien de mens als een individuele en rationalistisch figuur die zelf geacht wordt altijd de juiste beslissingen te maken over zijn eigen leven. Dit past goed binnen de politieke trend die lang heerste - en misschien nog steeds wel heerst - binnen de samenleving, waarin we individuen zoveel mogelijk zelf verantwoordelijk willen houden.”

Macht en Onmacht (Filosofisch kwintet 17 juli 2022 NPO1):
Kunnen we worden wie we willen zijn, als we maar ons best doen? Ontstaan succesverhalen door eigen verdienste, of door fortuinlijke omstandigheden? En wat betekent een prestatiemaatschappij als de onze voor iedereen die géén doorslaand succes weet te maken van het leven?
Presentator Clairy Polak spreekt hierover met publicist Dalilla Hermans, filosoof Martha Claeys, schrijver/journalist Joost de Vries en filosoof/econoom Huub Brouwer.

Huub Brouwer Verdienste, toeval, en rechtvaardigheid
Op 7 januari 2020 promoveerde Huub Brouwer aan Tilburg University met zijn proefschrift Verdienste, Toeval, en Rechtvaardigheid. Zijn promotoren waren prof.dr. Maureen Sie en prof.dr. Serena Olsaretti.
2 Twee dogma’s over verdienste
Een groot deel van de filosofische literatuur over verdienste gaat over de vraag wanneer het onderwerp van verdienste en de grond van verdienste wél bij elkaar passen. Wat voor en hoeveel beloning zou Willem precies moeten krijgen voor zijn harde werk? Wat voor en hoeveel beloning zou Rozemarijn moeten krijgen voor haar heldhaftige reddingsactie? En wat voor en hoeveel straf zou Dick moeten krijgen voor zijn winkeldiefstal?

Sprookjes van gelijke kansen (Aleid Truijens de Volkskrant 16 juli 2022, Boeken p. 8):
Michael Young schreef eind jaren vijftig een bijtende satire op de verdienstenmaatschappij. Deze nieuwe vertaling maakt duidelijk hoe scherp hij de toekomst heeft voorspeld.
Het grootste falen van de meritocratie is dat we er niets mee zijn opgeschoten. Ook de nieuwe elite heeft privileges en rijkdom erfelijk gemaakt en zal de macht, in de politiek, het bedrijfsleven, de media, nooit uit handen geven. De gelijkekansenmaatschappij is uiteindelijk onrechtvaardiger dan de klassenmaatschappij. Aangeboren hoge of lage intelligentie is geen keuze. Kon je vroeger nog gewoon pech hebben geboren te zijn in een lagere klasse, wie nu achterblijft kan dat zichzelf verwijten: je had je kansen moeten grijpen. Dit actueel gebleven gruwelsprookje laat zien hoe wreed die denkwijze is.

Werklozen van Wall Street (Peter Giesen Volkskrant 14 maart 2009):
De Amerikaanse socioloog Richard Sennett gelooft, kredietcrisis of niet, in de veerkracht van de samenleving.
Het kantoorpersoneel zag de crisis allang aankomen, zegt hij. Terwijl de topmanagers hun financiële producten nog verkochten als solide en innovatieve beleggingen, sprak men op kantoor al van ‘sprookjesgoud’ en ‘rotzooi-obligaties, met de nadruk op rotzooi’.
Hierin schuilt voor Richard Sennett ook de ware betekenis van de kredietcrisis. De financiële elite, die de afgelopen decennia de economie domineerde, is met een enorme klap van haar voetstuk gevallen. Daardoor is ook haar ideologie in diskrediet geraakt: het geloof in de zegeningen van een radicaal vrije markt, het geloof in sociale ongelijkheid als een heilzame stimulans voor economische groei, de fixatie op kortetermijnwinst ten koste van continuïteit op langere termijn.
Volgens Sennett betekent de kredietcrisis ook een zware klap voor het idee dat de samenleving een meritocratie is, die mensen naar verdienste beloont. ‘Het is nu aangetoond dat je economisch zeer succesvol en toch zeer incompetent kunt zijn. Dat is een grote verandering in waarden, omdat rijkdom tot voor kort aan competentie werd gekoppeld.’

In hoeverre is er van het peterprincipe of het sprookje De nieuwe kleren van de keizer van Hans Christian Andersen c.q. de 4e macht sprake? De bekende 4e macht kan gewenste veranderingen tegenhouden. In bureaucratische organisaties staat veelal niet de klant, waar het feitelijk om moet draaien, maar het bouwen van koninkrijkjes centraal.

Macht, onmacht en maakbaarheid (Filosofisch kwintet 3 juli 2022 NPO1):
De term maakbaarheid werd lang geassocieerd met linkse politiek uit de jaren zeventig, maar veranderde sindsdien van betekenis. Vroeger was er de overtuiging dat de maatschappij maakbaar was, nu is er vooral geloof in de maakbaarheid van het individu. Clairy Polak onderzoekt ons vermogen de wereld in beweging te krijgen of zelfs te veranderen. Met filosoof en historicus Philipp Blom, schrijver Nelleke Noordervliet, journalist Jaap Tielbeke en cultuurfilosoof Thijs Lijster.

Dwang, Drang of een beetje meer Verbeelding? (Filosofisch Kwintet 7 november 2021 NPO1):
Over wat er nodig is om ons in beweging te krijgen en klimaatrampen te voorkomen?
In deze speciale uitzending onderzoekt presentator Clairy Polak met Roanne van Voorst, Philipp Blom, Rutger Bregman en Steven Pinker onze houding tegenover de toekomst. Hebben we meer aan optimisme of pessimisme? Welke betekenis geven we aan ratio en emotie bij het vormgeven van die toekomst? Hoe wint het langetermijndenken het van de voortdurende focus op de korte termijn? En hoe helpt dat om de klimaatproblematiek aan te pakken?

Onzekerheid: Draait de Aarde nog om ons? (Filosofisch kwintet 22 augustus 2021 NPO1):
De coronacrisis zou een kantelpunt zijn voor een betere omgang met onze planeet. Wat is over van die goede voornemens? Gaan we fundamenteel anders denken en handelen ten aanzien van onze houding tot de aarde en onze plaats daarop? Wat is nodig om ons gedrag te veranderen? Is het succesverhaal van de mensheid aangekomen bij het laatste hoofdstuk? Samen met onder meer schrijver Philipp Blom, schrijver Ruben Jacobs en filosoof Daan Roovers spreekt Clairy Polak over dit thema.

Onzekerheid: Wat verlangen we van de Overheid? (Filosofisch kwintet 15 augustus 2021 NPO1/NPO2):
De mondkapjesplicht, een avondklok en de beperking van het aantal mensen dat je in huis mag hebben. Tijdens de coronacrisis kwamen grondrechten onder druk te staan. Verschillende grondrechten botsten: wat betekent de vrijheid om te gaan en staan waar je wil, als daarmee de bescherming van menselijk leven in gevaar komt? Welke zekerheden kunnen we aan het recht ontlenen? En wanneer is dat wenselijk? Clairy Polak bespreekt het in de vierde aflevering van Het Filosofisch Kwintet. Samen met rechtswetenschapper Ingrid Leijten, historicus Annelien De Dijn, filosoof Daan Roovers en rechtsfilosoof Bart van der Sloot spreekt Clairy Polak over dit thema.

Onzekerheid: Wat verlangen we van de Overheid? (Filosofisch kwintet 8 augustus 2021 NPO1):
In de coronacrisis zagen we een verlangen naar een autoriteit die ons 'redt'. Tegelijkertijd hebben veel mensen moeite met het erkennen van die autoriteit. Clairy Polak onderzoekt samen met sociaal wetenschapper Hans Boutellier, politicoloog Josette Daemen, schrijver Arnon Grunberg en filosoof Haroon Sheikh wat burgers en staat van elkaar verwachten. Is de onzekerheid over de rol van de staat toegenomen? Welke zekerheden zou een overheid moeten bieden? Moet een overheid alle risico's afdekken? En welke offers brengen we voor zoveel mogelijk veiligheid in ons leven?

In het Filosofisch Kwintet 7 juli 2013 dat over Economie en identiteit gaat wordt de dubbele theorie van Adam Smith door Haroon Sheikh aangehaald. Irene van Staveren heeft het vervolgens over dommigheid om alles aan de markt over te laten.

Martha Claes (Brainwash Talks 8 augustus 2021 NPO2):
Afstuderen, een sportprestatie: het kan zo ontzettend fijn zijn om ergens trots op te zijn, weet ook filosoof . Maar trots kan ook kwalijke vormen aannemen.
Ze won dit jaar de essay-wedstrijd van cultuurhuis De Buren, met een stuk waarin ze onderzocht hoe |trots verschillend wordt ingezet door meerderheids- en minderheidsgroepen, en wat dat betekent. "Ik herinner mezelf niet anders dan dat ik me vragen stelde. Over vriendschap, leven, goed en kwaad, rechtvaardigheid …"
Nu de wereld rekening moet houden met wat een virus doet, bouwen denkers en doeners een atlas met hoopvolle ideeën voor een wereld na corona.

Filosofisch kwintet 18 juli 2021 NPO1:
Wat betekent onzekerheid in tijden van corona voor de onderlinge verhoudingen tussen mensen: op hun werk, thuis, in hun vrije tijd en op sociale media? Houden we elkaar als 'little big brothers' in een wurggreep of zoeken we juist meer vrijheid? En wat zijn de maatschappelijke gevolgen? Leidt de onzekerheid tot nieuw groepsdenken? Is er nog ruimte voor andersdenkenden? Clairy Polak spreekt met cultuursocioloog Stef Aupers, politicoloog Stephan Sanders, econometrist Sanne Blauw en filosoof Daan Roovers.

Briefwisseling Stephan Sanders versus Thijs Kleinpaste
Leven in de afrekencultuur (Thijs Kleinpaste en Stephan Sanders De Groene Amsterdammer 29 oktober 2020 p. 86-89):
Stephan Sanders en Thijs Kleinpaste debatteren per brief over de ‘cancel culture’, ‘weer zo’n onmogelijk amerikanisme, dat we misschien moeten vertalen met “afrekencultuur”’. Mag je er als lid van een meute maar één enkel idee op nahouden, namelijk hetzelfde?
Ik meen dat we nu zouden moeten zeggen: ‘Rushdie werd gecanceld’, maar dat vind ik een onverdraaglijk eufemisme. Man werd de dood aangezegd, man werd gedwongen tien jaar in onderduik te leven. En waarom: omdat er een aantal islamitische gelovigen was dat zonder het boek te hebben gezien of gelezen had besloten de richtlijn van de ayatollah te volgen: Rushdie deugde niet, Rushdie moest uit de weg geruimd.
Een uitwas? Nee, de uiterste consequentie wat nu bijna gezellig ‘cancel culture’ heet.

Onzekerheid (Het Filosofisch Kwintet 4 juli 2021 NPO1):
Wat doet de coronacrisis met de van de mens? Wat verwachten we in deze tijd van de overheid?
Waar komt het streven naar zekerheid vandaan? Proberen we grip te krijgen op ons leven tegen beter weten in? Wat betekent dat voor onze vrijheid? En hoe kunnen we onzekerheid juist ten goede gebruiken?\\ Presentator Clairy Polak spreekt hierover met psychiater Floortje Scheepers, filosoof Naomi Jacobs, filosoof en neurowetenschapper Michiel van Elk en filosoof Stine Jensen.
Naomi Jacobs werkt als filosoof en schrijver.
Op dit moment promoveer ik aan de Technische Universiteit Eindhoven in techniekfilosofie op het proefschrift ‘Values and Capabilities: Ethics by Design for Vulnerable People’. Ik ben geinteresseerd in ethische implicaties van nieuwe gezondheidstechnologieën, bio-ethiek, value sensitive design en de capability approach.

Het Filosofisch Kwintet 25 oktober 2020 NPO1
Mogen we elkaar het zwijgen opleggen? Cancel culture
In een speciale extra aflevering dit jubileumseizoen van Het Filosofisch Kwintet, vanaf het meer dan afgeslankte Brainwash Festival in Amsterdam gaat het over ‘cancel culture’. Een cultuur waarin extremen het hoogste woord voeren, en het ene uiterste het andere probeert uit te gummen. Waar komt die dynamiek vandaan? Wie bepaalt wie het zwijgen mag worden opgelegd? En hoe loopt de online cancel culture over in de fysieke wereld?

Filosofisch kwintet 23 juni 2019
Op straat en in de politiek wordt het begrip vrijheid te pas en te onpas gebruikt. Maar wat is vrijheid precies? Hoe is het begrip in de loop der jaren veranderd, en kunnen we eigenlijk wel met vrijheid omgaan? In de eerste aflevering van Het Filosofisch Kwintet gaat het over vrijheid.
Woorden stellen ons in staat de wereld te begrijpen, woorden kunnen ons ook in verwarring brengen. In het negende seizoen van Het filosofisch kwintet gaat het over woorden waarmee we worstelen. Woorden waarmee marketeers, politici en bestuurders aan de haal zijn gegaan. Begrippen die werden beroofd van hun oorspronkelijke betekenis en zo vaak zijn gebruikt dat ze hun waarde of inhoud verloren.
In vijf afleveringen vraagt presentator Clairy Polak haar vier gasten om vijf termen opnieuw inhoud te geven: ‘vrijheid’, ‘verbinding’, ‘elite’, ‘authenticiteit’ en ‘diversiteit’.

Clairy Polak Voorbij voorbij (Ad Bergsma Volkskrant 16 juni 2019):
Het boek van Clairy Polak over de alzheimer van haar man toont hoe pijnlijk het is een geliefde in de vergetelheid te zien wegzakken. Tegelijkertijd beschrijft ze onbedoeld hoe ze zichzelf vastdenkt, schrijft gastcolumnist Ad Bergsma.
Polak maakt met haar boek het duister rond dementie tastbaar. Lees het vooral als je niet begrijpt waarom mantelzorgers het zo zwaar hebben. Sla het echter over als je geen behoefte hebt aan een journalistiek verslag, maar aan duiding of betekenis. Onze maatschappij heeft een afgod gemaakt van zelfredzaamheid. Verbaas je niet alleen over de veranderingen die alzheimer teweegbrengen, maar ook over je eigen reacties op de symptomen.
Hoofdstuk 29
Het streven naar economische voorspoed dreigt ook hier, juist ook hier, te leiden tot ecologische rampspoed, maar net als elders in de wereld hoopt men dat de voorstschrijdende wetenschap de ondergang zal weten af te wenden. Het blijft een keuze. Hoewel ze hier direct worden geconfronteerd met de gevolgen van hun eigen gedrag, geven ze er de voorkeur aan hun kop in het zand te steken.
‘Alles is me in mijn leven komen aanwaaien. Ik heb een heerlijke jeugd gehad, fantastische ­ouders, nooit problemen op school. Ook wat mijn loopbaan betreft is alles min of meer op mijn weg gekomen’, zei je eerder. Ben je dan minder bedreven in omgaan met tegenslag?
‘Nee, ik kan juist goed omgaan met ­tegenslag. Dat heb ik – zou ik bijna zeggen – inmiddels wel bewezen. Van faillissementen tot alzheimer, ik kan er goed mee omgaan. Misschien wel juist omdat de basis zo gelukkig was.’

Monument voor de keerzijde van het gas (Jurre van den Berg Volkskrant 29 mei 2019 p. 4-5):
Noem het een historische correctie: na een monument ter ere van de gaswinning heeft Groningen nu ook een kunstwerk dat het onheil dat het gas bracht symboliseert. Mede mogelijk gemaakt door de NAM – en dat is wel wat ongemakkelijk.
Zo zijn beide monumenten spiegels van hun tijd. Als iets illustreert hoe na een halve eeuw de gaswinning in Groningen in een paar jaar tijd veranderde van een zegen voor het land in ‘een nachtmerrie’ (de woorden die premier Mark Rutte vorige week koos), dan zijn het deze twee kunstwerken. Het alternatieve monument is voortschrijdend inzicht, een markering van schade en schande, een historische correctie met de kennis van nu.
‘Bij de gaswinning gingen de baten voor de lasten uit’, citeert de voormalig minister van Financiën uit dat rapport. Toen Dijsselbloem over de schatkist ging in het kabinet-Rutte II werd de gaswinning voor het eerst afgebouwd. ‘Een beslissing die lang, te lang op zich liet wachten’, erkent hij nu. ‘Het monument laat de andere kant zien van de gaswinning, een keerzijde die niet genoeg benadrukt kan worden.’

We hebben met Groningen onze eigen Brexit (Diederik Samson Volkskrant 29 mei 2019 p. 25):
Opiniemaker: ‘Tsja, shit happens, ik heb ze ook niet gehoord toen ze voor heel weinig geld die huizen kochten.’
Het empathisch kompas was op weg naar de studio blijkbaar losgeslagen. Dat deed verontwaardiging vanuit Groningen vervolgens ook. Compleet met doodsbedreigingen. Wat dan weer tot nieuwe boosheid leidde. En toen sprak de minister ook nog over een ‘bevinkje’ en kookten de gemoederen helemaal over.
Staatstoezicht adviseert nu maar om de versterking als crisis te benaderen. Nog meer centrale sturing en regelgeweld dus. Wellicht. Maar ik denk dat we het elders moeten zoeken. Benjamin Barber analyseerde in zijn befaamde boek Als burgemeesters de wereld zouden regeren treffend dat sommige problemen zo groot en complex zijn dat ze alleen nog met het gezag, inventiviteit en pragmatisme van burgemeesters kunnen worden opgelost. Geen gekke gedachte.
Want wie het aardbevingsgebied kent, weet dat juist daar de burgemeesters het benodigde vertrouwen en het gezag genieten. Misschien wel als laatste der overheidsvertegenwoordigers. Laten we Barbers les in praktijk brengen. Trek de rijksoverheid terug en geef de burgemeesters een volwaardig mandaat om de Groningers hun toekomst terug te geven.

In de esoterie is de essentie (essence, kwintessens, quintessens, mensenrechten, broederschap) de eenheid der tegendelen, de golf-deeltje dualiteit (deeltjestheorie Golven en Deeltjes van Pythagoras, Gravitatiewet van Newton basis voor relativiteitstheorie van Einstein), het Godsdeeltje.

Onderbuik (Haroon Ali Volkskrant 28 mei 2019 p. V2):
Frans Bromet volgt Yeter Akin, met wie hij in 2007 al een film over eerwraak maakte. Samen proberen ze te achterhalen aan welke criteria een goede moslima moet voldoen. Die brede vraag blijkt moeilijk te beantwoorden, omdat het ‘goede’ antwoord drastisch verschilt per cultuur én individu.
In de film over eerwraak zagen we hoe Akin moslimjongeren voorlichtte over vrouwenrechten. Als hulpverlener is zij dus een uitstekende gids in de wereld van de islam. Akin is overtuigd moslim, maar ook gescheiden en schippert dus tussen twee werelden, tussen traditie en vooruitgang. Of ze nou praat met mannen die zijn veroordeeld voor eerwraak, of met een moeder wier dochter zich heeft aangesloten bij IS, ze benadert iedereen met open vizier, empathie én humor. De hoofdvraag – wat is een goede moslima? – wordt uiteindelijk niet echt beantwoord; alle zonden worden een beetje aangestipt. Anet Bleich geeft als commentaar op de film eerwraak (Volkskrant 1 augustus 2007):
Lieve Seren en Yeter, ga alsjeblieft zo door! Zoals Henriëtte Roland Holst al zei: De zachte krachten zullen winnen op ’t eind.

In essentie gaat zowel de film als de documentaire over ons morele kompas, authentiek leiderschap.

Wees dapper, Hugo de Jonge (Ido Weijers Volkskrant 28 mei 2019 p. 22):
Bij de decentralisering van de jeugdzorg zijn kapitale fouten gemaakt, die minister De Jonge – voorheen als wethouder aanhanger van de transitie– nu mag herstellen.
Minister De Jonge zit in een lastige positie. Als oud-wethouder jeugdzorg in Rotterdam behoorde hij tot degenen die beweerden dat de gemeenten met veel minder geld toekonden als zij de verantwoordelijkheid kregen voor de jeugdzorg. De zorg zou beter worden, toegankelijker, effectiever en efficiënter. Terwijl deskundigen waarschuwden voor de risico’s, de haast en de onverantwoorde bezuinigingen, drong hij aan op een spoedige transitie.
De kapitale fout indertijd was dat men meende dat de overheid op dit gebied geen centrale verantwoordelijkheid meer diende te hebben, dat alles aan de gemeenten en de markt kon worden overgelaten. Dat heeft ertoe geleid dat de specialistische zorg ernstig in de knel is geraakt, instellingen omvallen of dreigen om te vallen, waardoor hele regio’s verstoken raken van dergelijke zorg. Én het leidde tot wildgroei aan lichte vormen van jeugdhulp.
Hugo de Jonge, wees dapper en stuur krachtig bij. Zet stappen om te komen tot een helder en door het veld gedragen kader van jeugdzorg.

Filosofie & retorica (Historische uitgeverij):
De fraai vorm gegeven reeks 'filosofie & retorica' bevat sleutelteksten uit de geschiedenis van de retorica en de filosofie. De teksten zijn veelal voor het eerst in Nederlandse vertaling beschikbaar. Ze worden steeds begeleid door uitvoerige en originele essays, die de praktische bruikbaarheid van deze klassieke werken voor de hedendaagse lezer direct duidelijk maken.
Het boek Institutio Oratoria (ofwel De opleiding tot redenaar van Marcus Fabius Quintilianus verwijst naar de boeken:
I Lysias Redevoeringen
II Vico Over aard en doel van de moderne wetenschap
III Gorgias Het woord is een machtig heerser
IV Valla Om de waarheid en het recht
V Epicurus Over de natuur en het geluk
VI Longinus Het sublieme
VII Demetrius De juiste woorden
VIII Quintilianus De opleiding tot redenaar

MAX ouderenjournaal 21 december 2020 NPO1 (Han Peekel interviewt Marcel van Dam - herhaling):
Marcel van Dam gebruikt na ca. 3 minuten in het interview de term belubberen. Of met andere woorden Marcel van Dam is de geestelijke vader van deze term.
Tot slot vat de socioloog Marcel van Dam zijn boek van het leven samen met de woorden, niet slecht gedaan jochie. Marcel van Dam is als woordkunstenaar zeker geslaagd. De VARA beoogt in radio- en televisieprogramma’s als: 'De Rooie Haan', 'De Achtergrond van het gelijk', 'Achter het Nieuws' en 'Het Lagerhuis' de waarheid dichter te benaderen.

Essay Grenzen aan de geest
Is onze breinkracht echt op? (Maarten Boudry De Groene Amsterdammer 12 december 2019 p. 44-47):
Onze kennis is geweldig gegroeid sinds we als naakte aap de savanne op trokken; we ontrafelden zelfs ons eigen DNA. De grote vragen die nu nog open staan, zijn volgens sommigen onkraakbaar voor de mens. Hoe overtuigend is dat?
Maar is het alternatief – het geloof in menselijke kennis zonder grenzen – dan niet arrogant of hoogmoedig? In hun boeken leggen mysterianen vaak de klemtoon op de deugd van bescheidenheid, van nederigheid in het aanschijn van een ontzagwekkende kosmos. Maar als je er wat langer over nadenkt, is hun positie minder bescheiden dan ze lijkt. Neem Colin McGinns zelfverzekerde stelling dat het bewustzijnsprobleem een ‘ultiem mysterie’ is dat we ‘nooit zullen ontrafelen’. Door zo’n bewering te doen, maakt McGinn eigenlijk aanspraak op kennis over drie verschillende zaken: de aard van het bewustzijnsprobleem, de structuur van het menselijke brein en de reden waarom die twee niet op elkaar passen (een beetje zoals de twee messen van een schaar). Alleen getroost McGinn zich niet echt de moeite om te kijken wat de cognitieve psychologie ons vertelt over de flexibiliteit van de menselijke geest, of wat antropologen ons vertellen over de kracht van culturele evolutie.

Het verhaal van mijn leven leert mij wie ik ben (Fokke Obbema Volkskrant 25 september 2021 Opinie p. 20-25):
Wie aan dat perpetuum mobile coherentie wil geven kan niet om het levensverhaal heen, stelt McAdams. De verwoording ervan biedt kans op wezenlijke inzichten, betoogt Ruard Ganzevoort, de VU-hoogleraar theologie die zich in de filosofische en psychologische dimensies van het levensverhaal heeft verdiept: ‘Om ons leven zinvol te kunnen leven, moet je antwoord vinden op twee vragen. De eerste is: wat ben ik hier in vredesnaam aan het doen? De tweede luidt: is er iemand in mijn leven die van me houdt? Dat zijn de hoofdbestanddelen van je levensverhaal. De eerste vraag geeft de structuur van je verhaal aan: waar kom ik vandaan, waar ga ik naartoe?’ De ordening die het levensverhaal aanbrengt, werkt door in ons dagelijks leven: ‘Basale vragen die we ons dagelijks stellen, zoals ‘ga ik wel of niet mijn ouders bezoeken?’, krijgen hun voeding vanuit die hoofdvragen.’

‘Vind wat je ten diepste wilt, dan biedt het leven kansen’ (Fokke Obbema interviewt Machteld Huber Volkskrant 23 november 2020)
Haar idee over positieve gezondheid heeft de publieke zorg opgeschud. Niet ziekte maar het vermogen om met levensuitdagingen om te gaan, zou de kern van zorg moeten zijn.
Ziet u de natuur als dat grotere geheel?
‘Daar beleef ik het in ieder geval wel, ja. Een wetenschapper zei eens: ‘Als je met een magneet over een schroothoop met ijzer gaat en er komt dan een vliegtuig te voorschijn, dan is dat net zo onwaarschijnlijk als dat de geheel en al door toeval is ontstaan.’ Ik geloof zeker in de evolutie, maar in de natuur beleef ik ook iets dat groter is. In mijn leven heb ik altijd naar een vorm van samenwerking daarmee gezocht – mijn heb ik zoveel mogelijk geoefend om aan te voelen hoe de natuur mij kon helpen. Die heeft voor mij als vader en moeder gefunctioneerd.’

‘Ik kan heel zelfverzekerd de verkeerde kant uitgaan’ (Fokke Obbema interviewt Maartje Wortel Volkskrant 3 februari 2020 p. 12-13):
Hoe kijkt u aan tegen de dood?
‘Iemand die komt of weggaat van deze wereld stelt op de grote schaal natuurlijk niet veel voor, maar het is toch wel van betekenis. Zoals het uitmaakt of je wel of niet op een feestje komt: doe je dat, dan is je energie deel van het geheel. Dat maakt een verschil voor de sfeer, ook al weet je niet precies welk.
Ik denk dat we schakels in een groter geheel vormen en in die zin allemaal belangrijk zijn. Maar ik denk niet dat mijn ego, Maartje Wortel, belangrijk is. Met mij is het straks wel klaar. Maar we zijn energie gebald in een lichaam en ik geloof dat iets daarvan ergens blijft. Shakespeare dichtte: ‘Van dezelfde stof zijn wij als dromen en ons kleine leven wordt door slaap omringd.’ Dat vind ik mooi, ik geloof in de cirkelbeweging in de natuur, die ook in de Bijbel Genesis 3:19 voorkomt: ‘Stof zij gij en tot stof zult gij wederkeren.’

De zin van het leven Gesprekken over de essentie van ons bestaan (Fokke Obbema Volkskrant 28 september 2019 Zaterdag p. 2-7):
Fokke Obbema was na een hartstilstand even dood. Na zijn herstel ging hij op zoek naar de zin van het leven. Hij vroeg er veertig gesprekspartners naar en vat hier in zeven inzichten samen wat zijn zoektocht opleverde.
De volgende gedachte is dat het uitstel van executie is geweest, alle opgewekte grapjes ten spijt over het ‘me dagelijks verwijderen van de dag van mijn dood’. Want die onbevattelijke gebeurtenis komt natuurlijk toch weer naar me toe, hoe goed mijn dagelijkse bezigheden ook helpen dat besef weg te drukken. Gelukkig delen we allen dat lot – we zijn tenslotte, in de woorden van Nietzsche, ‘broeders in de dood’.
4. Hoop op vooruitgang – op weg naar een groter ethisch bewustzijn? Biochemicus Bert Poolman ziet voortgang bij wat hij als de kerntaak van de mensheid ziet, namelijk ‘het opbouwen en doorgeven van kennis, normen en waarden, waarmee je een beschaving stapsgewijs op een hoger plan probeert te brengen.’ De opbouw van wetenschappelijke kennis versnelt zich. Poolman is het eens met de Zweed , auteur van het optimistische Factfulness: ‘De wereld wordt veiliger, de mensheid wordt gezonder en welvarender, zelfs in de allerarmste landen (…) Natuurlijk zetten we soms stapjes terug, maar bekijk je het op een grotere tijdsschaal dan is de vooruitgang onmiskenbaar.’

‘Denken is vluchtig, voelen leidt naar je ziel’ (Fokke Obbema interviewt Johan Witteveen de Volkskrant 23 april 2019 p. 12-13):
‘Pas na de dood krijg je inzicht in allerlei aspecten van je leven en hoe dat is verlopen.’ Soefi Johan Witteveen neemt Fokke Obbema mee op een reis door dimensies.
Witteveen is in zijn lange leven altijd méér dan politicus en econoom geweest. Zijn ouders behoorden tot de eerste generatie van de soefibeweging, die na de Eerste Wereldoorlog werd opgericht door Inayat Khan. Die Indiase mysticus droeg het ‘universeel soefisme’ uit. Dat is gericht op het verbinden van oosterse en westerse religies, die, constateerde Khan, een geloof in de goddelijke geest, liefde, schoonheid, harmonie en geestelijke vrijheid delen. Het soefisme wil verbinden, maar schuwt het overtuigen van anderen – andere religieuze opvattingen dienen altijd te worden gerespecteerd.
Wat is de zin van ons leven?
‘Ik ben geneigd de mensheid te zien als het hoogtepunt van de hele schepping. Daarin probeert een goddelijke geest zich steeds meer uit te drukken. Een mooie soefi-uitspraak daarover luidt: ‘De goddelijke geest slaapt in de rotsen, ontwaakt in de planten, begint zich bewust te worden in de dieren en komt tot het hoogste bewustzijn in de mens.’ De zin van ons leven is dus om een bewustzijn van dat goddelijke te ontwikkelen. Voortdurend ons bewust zijn dat we in die prachtige schepping verkeren en beseffen dat daarin een goddelijke geest werkt, dat is de zin. Die geest kunnen we herkennen aan alle schoonheid, die vormt de uitdrukking ervan. Als mens kun je zelf ook iets van die schoonheid uitdrukken.’
Ziet u een toekomst voor religies?
‘Ik denk dat godsdiensten zich meer op de mystiek moeten richten. Mensen hebben geen behoefte aan dogma’s. Wat hen wel raakt, is beleving. Daar ligt de eenheid van religieuze idealen, in de beleving van het goddelijke. Met ons denken willen we dat helder krijgen, maar dat werkt niet, dan raak je de goddelijke geest juist kwijt. (lacht) Denken is oppervlakkig. Voelen gaat veel dieper, dat dringt door tot in je ziel. En dat is het ware leven.’

Levenswijsheid komt niet tot je via het denken, maar alleen door beleving, stelde Johan Witteveen, de inmiddels overleden oud-minister en soefi. Zijn visie op denken staat haaks op die van Koelewijn: ‘Denken is oppervlakkig. Voelen gaat veel dieper, dat dringt door tot in je ziel. Dat is het ware leven.’
‘Het enige dat vaststaat, is dat je doodgaat. Dat is trouwens ook de reden dat de vraag naar de zin van het leven bestaat.’ Dat een eenduidig antwoord op die vraag ontbreekt, kunnen we betreuren, maar het biedt ook ruimte – het geeft ons de vrijheid zelf zin of betekenis aan ons bestaan toe te kennen. Geen enkel antwoord geldt als finaal. Het is een zoektocht zonder einde, maar daarmee nog niet nutteloos – hij helpt, in ieder geval mij, essentiële kwesties te onderscheiden en te doorgronden. Ik ga er dan ook graag mee door. Hoe ver ik inmiddels ben? Eerlijk gezegd heb ik het gevoel nog maar aan het begin te staan. Maar ik weet me gesteund door de visies en suggesties van velen – schakels in een slechts gedeeltelijk kenbaar, groter geheel.

'In ons leven laten we ons maar beperkt zien' (Fokke Obbema interviewt Claartje Kruijff Volkskrant 15 oktober 2018 p. 12-13):
Tijdens haar predikantenopleiding voelde ze ‘afstand tot medestudenten, die beweerden dat ze Jezus hadden leren kennen’. Zelf zegt ze wel te geloven, ‘maar ik weet natuurlijk ook niet zeker of God bestaat. Hoe zou ik dat kunnen weten?’
Hoe ziet u dat grotere geheel?
‘Ik denk dat we op zulke complexe manieren verbonden zijn dat we die helemaal niet kunnen begrijpen. Het is groter dan wij. In die verbondenheid zijn we gever én ontvanger. Je kunt die dichter naderen wanneer je door omstandigheden kwetsbaar raakt, zoals jij was met je hartstilstand. Juist dan kun je wederzijdse afhankelijkheid goed ervaren, want zonder een heel vangnet was je er niet meer geweest. Maar die afhankelijkheid is er altijd.
Hoe belangrijk is God? Verbondenheid kunnen we toch ook zo voelen?
‘Zeker. Maar voor mij heeft die verbondenheid te maken met het mysterie van het leven en daarmee met het verbond van mens en God. Hij komt voor mij in beeld bij die diepere ervaring van kwetsbaarheid.’
Hoe biedt dat ‘het komt goed’ van de oude man zicht op de grotere betekenis van het leven?
‘Met het ouder worden ervaar je meer je kwetsbaarheid en krijg je meer mildheid, meer compassie met mensen om je heen. Ik denk dat je steeds dichter bij de kern komt. Die kwetsbaarheid spreekt me ook zo aan in de christelijke traditie. Jezus was geen schitterende figuur op een groot podium, geen machthebber. Hij was iemand die omging met hele marginale mensen, iemand die oog had voor hun wonden en zelf ook zijn wonden liet zien. Dat vind ik een diep menselijk verhaal.’

‘Opgaan in iemand of iets, dat is volop leven’ (Fokke Obbema interviewt Marjolein de Vos Volkskrant 17 juni 2019 p. 12-13):
Toen bleek dat ze kinderloos zou blijven, bezocht Marjoleine de Vos jarenlang een katholieke kerk. Als ongelovige op zoek naar aanvaarding. Waarom is daar de kerk bij nodig?
De 61-jarige De Vos, die in een dorp in het noorden van Groningen woont, weet grote filosofische vragen met het alledaagse bestaan te verweven. Haar laatste boek gebundelde columns, Doe je best Lof van het ongrijpbare leven, bevat de typerende slotzin: ‘We leven. En we doen wat we kunnen.’
Hoe kijkt u er nu, met uw ratio, op terug?
‘De troost zit niet in de voorstelling van een eeuwig leven na de dood, maar in formuleringen die mensen al eeuwenlang hebben gezegd. Dat verbond me met de andere mensen ter plekke, maar ook met de mensheid. ‘Dat is sterk uitgedrukt, maar ik voelde me door mijn kinderloosheid wel in een bepaald opzicht buiten het leven staan. Niet meedoen aan het doorgeven van het leven werd verzacht door meedoen in een lange traditie, in iets van alle mensen.’
Uiteindelijk draait het om de kleine cirkel?
‘Ik wil voor andere mensen de betekenis van hun leven vergroten. Dat geldt uiteindelijk vooral voor degenen die je het meest nabij zijn, voor mensen die je kent. In liefde voor de mensheid als geheel geloof ik niet zo.’

‘Ieder poging de chaos te bedwingen is legitiem’ (Fokke Obbema de Volkskrant 27 mei 2019 p. 12-14):
De arts en schrijver Ivan Wolffers is gefascineerd door het thema overleven. Hoe kan het dat de mens in vrijwel alle omstandigheden standhoudt?
Hoe kijkt u aan tegen religies?
‘Mensen verwachten nogal eens een harde, wetenschappelijke afwijzing van mij, maar ik kijk met respect en piëteit naar iedere poging van mensen de chaos te bedwingen. Zo zie ik religies. Richard Dawkins (evolutiebioloog, red.) heeft steekhoudende argumenten voor atheïsme, maar ik vind zijn dwangmatige kant irritant. Laat mensen toch, denk ik dan.’
Wat heeft u van uw ziekte geleerd?
‘Als je ziek wordt, leer je beter zien wat de essentie van het leven is. Je beseft wat je over het hoofd zag toen je nog gezond was. Zelf kwam ik bijvoorbeeld achter de schoonheid van de natuur. Die had ik nauwelijks tot me laten doordringen, ook al liep ik dagelijks hard door de bossen. Wat je vooral niet wilt zien als je gezond bent, is de dood. Die beschouwen we als iets voor anderen. Dat is geen verwijt, want je moet daar ook helemaal niet dagelijks mee rondlopen. Ga maar zolang mogelijk uit van het eeuwige leven.’

Matteüs 18,15-20
Het Woord van God
In die tijd zei Jezus tot zijn leerlingen: “Wanneer uw broeder gezondigd heeft, wijs hem dan onder vier ogen terecht. Luistert hij naar u, dan hebt gij uw broeder gewonnen. Maar luistert hij niet, haal er dan nog een of twee personen bij, opdat alles beruste op de verklaring van twee of drie getuigen. Als hij naar hen niet wil luisteren, leg het dan voor aan de kerk. Wil hij ook naar de kerk niet luisteren, beschouw hem dan als een heiden of tollenaar. Voorwaar, Ik zeg u: Wat gij zult binden op aarde zal ook in de hemel gebonden zijn, en wat gij zult ontbinden op aarde zal ook in de hemel ontbonden zijn. Eveneens zeg Ik u: Wanneer twee van u eensgezind op aarde iets vragen – het moge zijn wat het wil – zullen zij het verkrijgen van mijn Vader die in de hemel is. Want waar er twee of drie verenigd zijn in mijn Naam, daar ben Ik in hun midden.”

De poëtische politieke visie van Novalis Aanvulling bij de boekbespreking van Helena Bloem (Piet Ransijn Civis Mundi #36 april 2016):
Toen Engeland en Frankrijk expansief bezig waren, was het in vele staatjes opgedeelde Duitsland meer introvert bezig met zijn eigen identiteit en (politieke) integratie. Weimar en Jena waren aan het einde van de Verlichtingstijd en het begin van de Romantiek het culturele centrum van Duitsland met een zelden vertoonde concentratie van denkers en dichters onder de bezieling van Goethe en Schiller, misschien te vergelijken met het oude Athene. Daarna verschoof de focus naar Berlijn, nadat Wilhelm von Humbold, die ook in Jena woonde, de Berlijnse universiteit stichtte in 1810 met de filosoof Fichte als eerste rector. Ook de gebroeders Schlegel en Tieck gingen van Jena naar Berlijn, waar de theoloog Schleiermacher en de toonaangevende filosofen Hegel, Schelling en Schopenhauer hebben gedoceerd. Kierkegaard, Marx en Engels en vele anderen volgden hun colleges.
Integrale wetenschap en filosofie
Op het geestelijke gebied van wetenschap en filosofie werd Duitsland eerder een leidend land dan op politiek gebied. Het verloor zijn leidende wetenschappelijke positie door de ‘brain drain’ en Jodenvervolging onder de Nazi’s, die te beschouwen zijn als een morbide uitwas van de Romantiek, die met Novalis gezond en veelbelovend was begonnen. Joodse geleerden vormden onder de Duitse denkers en dichters cultureel kapitaal van onschatbare waarde.

Verkoopt Eppink apekool die hij zelf niet gelooft? (Peter de Waard Volkskrant 23 mei 2019 p. 31):
Als Nederland de gulden had gehouden – of weer zou herintroduceren – zou de rente nog veel lager zijn, zo weet Eppink ook wel. Zweden en Zwitserland die hun eigen munten hebben gehouden, kennen zelfs een negatieve rente, respectievelijk –0,25 en –0,75 procent. Wie een hoge rente nastreeft, zoals Eppink voor de pensioenfondsen wil, moet er een zootje van maken, zoals Turkije of Venezuela. Nu is dat misschien ook de bedoeling van Eppink, maar dan moet hij zeggen dat hij zichzelf ziet als een tweede Erdogan of Maduro. Hij schildert de eurozone af als een pinautomaat waar de noordelijke landen geld in stoppen en de zuidelijke geld uittrekken. Het omgekeerde is het geval. Nederland en Duitsland hebben het meeste profijt van de eurozone, omdat de gezamenlijke munt de beletsels voor hun florerende exportindustrie heeft weggenomen. En dankzij de euro zijn ze nog concurrerender op de wereldmarkt. De grote verliezers zijn de zuidelijke landen – en met name Griekenland.
Vandaag zal blijken hoeveel mensen hierdoor op het verkeerde been zijn gezet.

Manupulatie (Ewald engelen De Groene Amsterdammer 23 mei 2019 p. 9):
De media – een andere cruciale pijler onder een vitale democratie – lijken echter nog altijd in driestromenland te leven. Niet alleen hebben veel redacties een bijna vanzelfsprekende voorkeur voor vertegenwoordigers van VVD, CDA en PvdA, waarbij met name de buitenproportionele aandacht voor politici van de laatste partij in het oog springt. Ook hebben zij grote moeite om nieuwe politieke bewegingen met afwijkende ideologieën serieus te nemen.
Maar pas echt krankjorum wordt het als publiek gefinancierde media aan de vooravond van verkiezingen die wel eens bepalend zouden kunnen worden voor de toekomst van Europa vallen voor de verleiding van de klikbeet en de reikwijdte van het Nederlandse politieke spectrum reduceren tot een twistgesprek tussen extreem rechts en nog ietsjes extremer rechts. Dat heeft niets met journalistieke professionaliteit te maken en alles met commerciële kijkcijfermaximalisatie.
En is natuurlijk loepzuivere verkiezingsmanipulatie. Tijd voor buitenlandse waarnemers!

Geïnstitutionaliseerde criminaliteit op grote schaal in de farmaceutische industrie (Piet Ransijn Civis Mundi #35, 6 februari 2016):
2. Bekentenissen van een ingewijde: over de auteur
Gøtzsche (1949) studeerde biologie en chemie, later medicijnen. Hij werkte 8 jaar in de farmaceutische industrie, als artsenbezoeker en medicijnenverkoper, productmanager en onderzoeker van verkoopcampagnes waarin hij dreigde ‘zichzelf te verliezen’, ”de ergste vergissing die je kunt maken,” aldus de Deense filosoof Kierkegaard die hij las. “Als je niet alleen artsen voor de gek houdt maar ook jezelf, wordt het te pijnlijk” (p 40).
Mede daarom werd hij zelf arts en ging werken als onderzoeker in ziekenhuizen en aan de universiteit van Kopenhagen als hoogleraar Opzet en Analyse van Klinisch Onderzoek. Zijn specialiteit is statistiek en onderzoeksmethodologie (p 21). Hij weet dus als geen ander hoe onbetrouwbaar onderzoek van farmaceutische bedrijven is. Hij heeft geleerd hoe je artsen kunt manipuleren om de verkoop op te schroeven. Hij kent de trucs, leugens en misdadige praktijken en heeft onderzocht hoe dodelijk deze zijn en hoe talloze sterfgevallen weggemoffeld worden.
Noten
Het gebrek aan moraal in de politiek en de industrie is een algemeen maatschappelijk probleem. Met de EU is het niet anders of erger. Bij gebrek aan democratisch toezicht hebben we er weinig inzicht in. Op 6 dec citeert Nijhof Ombudsman Alex Brenninkmeijer (de Volkskrant 14 april 2015 p. 16/17): “De EU is een vereniging van onbetrouwbare leden. Zo typeerde hij… de lidstaten als een bende egoïstische graaiers, gericht op het ’binnenharken van zo veel mogelijk EU-geld’, zonder zich verder over de goede besteding ervan te bekommeren… ’Iedereen deelt deze mening.’”

Dichter bij de wetenschap, een complementaire visie.
Deel 3: Dichter bij een verenigende veldtheorie van de natuur en het bewustzijn. (Piet Ransijn Civis Mundi #27 8 oktober 2014):
Schelling: verruimd empirisme en eenheidservaringen
Schelling (1775-1854) was een jeugdvriend, voorloper en opponent van Hegel, die hem heeft overschaduwd. Marx en Kierkegaard hebben filosofie bij Schelling en Hegel gevolgd. Schelling was gepromoveerd in de natuurkunde. Hij was de filosoof van de Romantiek en raakte bevriend met dichters als Goethe, Schiller, Hölderlin, Tieck en Novalis, die verwante ideeën hadden. Nico Schulte schreef een Dissertatie over Schelling, Self and Being. Wat betreft de diverse fasen in zijn denken, beperken we ons tot het basisidee van de identiteitsfilosofie en zijn filosofie van de natuurwetenschap.

Religieuze identiteitscrisis (Wim Couwenberg Civis Mundi #3 28 september 2010):
Met de komst van een nieuw tijdperk van verlichting maakt die traditionele religie, zo verwacht men, plaats voor een nieuw sterk persoonlijk gericht en beleefd type spiritualiteit dat in zekere zin verwant is met de existentiefilosofie van de Deense filosoof Sören Kierkegaard. Binnen het kerkelijk georiënteerde christendom - vooral in de meer vrijzinnige en liberaal-charismatische groeperingen in kerkelijk verband[4] - dringt het gedachtegoed van New Age trouwens eveneens door. Ook ontwikkelt zich sinds de jaren zeventig een christelijk geïnspireerde variant van New Age[5] die evenals het traditionele christendom blijft geloven in een postmortaal levensperspectief, maar wel op een geheel andere wijze, namelijk door aan te knopen bij de oude leer van karma en reïncarnatie, maar dan wel in een sterk gemoderniseerde vorm.[6]

In een introductie leg ik graag aan de hand van deze drie stellingen mijn ideeën aan u voor. Voor de beroemde psycholoog Jung was ‘coincidentia oppositorum’, unus mundus (one world), de perfecte supersymmetrie (Opposites., See TWO, Twee) , het balansmechanisme een leidend thema.

Dr. J. van Heugten S.J. schrijft al in zijn in 1954 uitgegeven boek De menselijke geest (p. 181/182): Er is nooit iets stupieders en stompzinnigers op de wetenschappelijke markt gebracht dan het materialisme, de leer, die op het einde der vorige eeuw opgang maakte en die in alle ernst beweerde , dat er niets, volstrekt niets anders bestaat dan stof. Het zou veel verstandiger zijn te beweren, dat er niets anders bestaat dan "geest". Want hoe weten wij dat er stof bestaat, dat er materiële dingen zijn, tenzij door de geest?
Het menselijke kennen (lees filognosie) is in de natuurlijke orde (lees natuurlijke kringloop) de hoogste levensfunctie. Leven is: zich zelf bewegen, uit zich zelf handelen, in zich zelf te voltooien werkingen verrichten.

In 'Verandering is cyclisch' beschrijft Karen Hamaker-Zondag (tijdschrift MANTRA Zomer 2019 p. 50-79) Jung’s concept van de enantiodromie. De geschiedenis toont steeds opnieuw het principe dat een tendens net zolang doorgaat, tot het in zijn tegendeel omslaat.

Joke Hermsen borduurt met het kantelpunt, de twééstemmigheid (zie VPRO boeken 2 april 2017) voort op de wagenmenner van Plato, de verzoeningsleer in de R.K. Kerk, de tweenaturenleer van Carl Jung, Deus sive natura van Baruch de Spinoza, de twee soorten ervaringen van Ilya Progogine en Demon est deus inversus in de esoterie. Het kantelpunt heeft in het onderzoeksrapport 'E i V' op een paradigmawisseling, de diversiteit, de meerstemmigheid betrekking.

Sint arriveert vroeg bij deze crisis (Peter de Waard Volkskrant 26 maart 2020 p. 17):
Stimuleren helpt, is de gedachte. Na de succesvolle aanpak van de kredietcrisis van 2008 trekken overheden en centrale banken opnieuw de knip om een economische ramp door de coronacrisis te voorkomen.
Het biljoenencircus draait al op volle toeren.
Verenigde Staten
Ook besloot de Fed het opkoopprogramma van obligaties te herstarten: eerst met 700 miljard, toen nog eens 625 miljard en tenslotte ‘zoveel als nodig zal zijn’. Samen is het vijf biljoen dollar aan budgettaire en monetaire stimulering. Daarbij moet worden bedacht dat de VS al een staatsschuld hebben van 23 biljoen (108 procent van het bbp) dollar, terwijl de Fed sinds 2009 al voor 4,5 biljoen dollar (2,5 biljoen aan staatsobligaties en 2 biljoen aan hypotheekobligaties) heeft opgekocht.\\ Europese Unie
Maar ook de ECB heeft fors uitgehaald. Het bestaande opkoopprogramma van obligaties van 240 miljard euro dit jaar werd eerst verhoogd met 120 miljard en later met 750 miljard, zodat het ook uitkomt boven 1 biljoen. Colijn: ‘Belangrijker is dat de ECB gezegd heeft dat er eigenlijk geen limiet is en dat al het geld kan worden besteed aan opkopen waar dat het hardst nodig is. In wezen kan de ECB de hele Italiaanse staatsschuld opkopen.’

Kamer tekent grif Hoekstra's blanco cheque (Yvonne Hofs Volkskrant 26 maart 2020 p. 17):
De Kamer aarzelde woensdag niet het miljardenstimuleringspakket van minister Hoekstra te ondersteunen, zonder dat hij aan details hoeft te sleutelen.\\ Desondanks komen de Kamerleden – uiteraard – toch met een aantal mitsen, maren en zorgen op de proppen. Zo vraagt D66’er Joost Sneller hoe diep de zakken van de CDA-minister nou eigenlijk zijn. De miljarden vliegen nu wel erg snel de schatkist uit. Sneller: ‘Dit pakket aan noodmaatregelen kost al 15 miljard euro voor de eerste drie maanden. Daarna is er nog een grote kans op tegenvallende belastinginkomsten. Hoelang denkt u dit vol te houden?’ Hoekstra antwoordt dat 45 tot 65 miljard aan extra uitgaven de beste inschatting is die hij kan maken, maar dat hij mogelijk meer geld nodig heeft als de crisis langer duurt dan gehoopt. ‘Ik kan niet uitsluiten dat ik dan weer bij u moet aankloppen.’
Meerdere Kamerleden maken zich zorgen over mogelijk misbruik van de noodregelingen. Bart Snels (GroenLinks) is verbolgen omdat KLM als een van de eersten bij het kabinet op de stoep stond, maar tegelijkertijd aankondigde zo’n 2.000 flexwerkers op straat te zetten. ‘Ondertussen krijgen de piloten in vaste dienst, die tonnen per jaar verdienen, met dank aan onze noodsteun hun volledige salaris doorbetaald. Is dat nou echt de bedoeling?’

‘Route naar algemeen belang begint met empathie’ (Maurits Chabot en Iñaki Oñorbe Genovesi Volkskrant 9 april 2020 p. 30-31):
Vier experts over wat er nodig is om het collectief belang te laten prevaleren boven dat van jezelf.
Rutger Bregman (historicus):
‘In de westerse cultuur is de zogenoemde ‘vernistheorie’ – een term van Frans de Waal – diep verankerd: zodra de mens in crisis verkeert, zou het dunne laagje beschaving verdwijnen en zou onze ware aard naar boven komen. Die aard zou bruut zijn.
Samuel Lee (Theoloog des Vaderlands):
‘We moeten terug naar de oergoddelijke basis: heb je naasten lief zoals je jezelf liefhebt. Door egoïstisch te zijn gaan we het niet redden. We delen het leven en deze wereld met anderen. Het coronavirus laat zien dat economie, politiek en milieu allemaal met elkaar verbonden zijn. Wat begon als iets lokaals in China heeft in korte tijd de wereld in lijden gestort.
Mathijs Bouman (econoom):
‘Veel ondernemers stellen het algemeen belang nu boven het eigenbelang. Met name ondernemers van kleine bedrijven: horeca en kappers, maar ook mensen met een bed and breakfast in Zeeland wordt nu gevraagd om economisch pijn te lijden. De tegenstelling tussen eigenbelang en algemeen belang is een van de kernen van de economie. Zelden zag je die dichotomie zo sterk als nu.
Damiaan Denys (psychiater en filosoof):
‘Om het algemeen belang te dienen is het belangrijk om in abstractie over jezelf te denken: niet alleen je eigenbelang tot uitgangspunt te maken, maar juist te denken aan de waarde van de mens en de mensheid. Ieder kan over zichzelf denken vanuit het individu, vanuit de familie, vanuit afkomst of voetbalclub, stad, gemeente of land. Wie zichzelf in een groter collectief ziet, kan makkelijker het conflict tussen eigenbelang en algemeen belang wegnemen.

'Christine Lagarde & Frans Timmermans' Volkskrant 8 april 2020 p. 32):
De ECB zal er alles aan doen om de werkgelegenheid en productiviteit in Europa te behouden, schrijft Christine Lagarde, voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB).
De zuidelijke landen zijn extra zwaar getroffen door de coronacrisis en daarom is er een ongekend groot steunpakket nodig. De vlucht in nationale gelijkhebberigheid bedreigt het voortbestaan van de Europese Unie.

Weg met de ‘Coronageneratie’ (Cees Grol Volkskrant 9 april 2020 p. 33):
Aan het begin van mijn onderwijscarrière, eind jaren zeventig, gaf ik les aan wat nu groep 3 van de basisschool is. Al snel zag ik hoe kleuters zonder problemen binnen leerlingen met leerproblemen konden worden. Het zorgde voor een knoop in mijn maag.
De tijd lijkt daarmee rijp de schade die de smalle ‘pre-corona’-kijk op onderwijs teweegbrengt, te vervangen door een brede ‘post-corona’-kijk. Geen pedagogiek van smalle schadeherstel maar van brede hoop.
Veerkracht (Michael Willems Volkskrant 9 april 2020 p. 33):
Of je nu historici, economen, virologen of andere deskundigen op een praatstoel in een talkshow zet, allemaal zeggen ze dat de wereld van vóór corona nooit meer terugkomt. Dat hebben we deze eeuw al tweemaal eerder gehoord en beide keren bleek het onjuist.
Bij de invoering van de euro kwamen psychologen met de stelling dat mensen boven de 30 hun levenlang zouden blijven ‘omrekenen’ naar guldens. Wie kent nu de omrekenfactor nog uit het hoofd? Tien jaar geleden, tijdens de grootste economische crisis sinds de jaren dertig, stonden hypotheken onder water en stortten huizenprijzen in. Het prijsniveau van voor de crisis zou ‘nooit meer terugkeren’. Inmiddels weten we beter. Laten we niet te veel van ons theewater raken door boude uitspraken van experts. Zij blijken consequent één aspect niet goed te kunnen inschatten: menselijke veerkracht.

Eerst de dood, dan Pasen (Stephen Sanders Volkskrant 9 april 2020 p. 33):
God is alweer een tijdje dood verklaard en toch wordt het weer gewoon Pasen. Al is ‘gewoon’ niet het woord.
Die dood van God, die de filosoof Nietzsche zo smartelijk verkondigde rond 1886, wordt al zo’n 1.800 jaar eerder beschreven in de Evangeliën.
Het wordt mij steeds duidelijker dat geen enkele discipline het woord van Nietzsche zo serieus heeft genomen als de theologie. Na Nietzsche is de verborgenheid van God zo’n beetje hoofdthema geworden.
Maar dít hebben religies voor op wereldlijke ideologieën als het liberalisme, socialisme of het marxisme: ze hebben een omgang bedacht met de dood. Die nemen ze serieus.
En dat is gek genoeg een levensteken.

Buitenhof, 12 april 2020 - NPO1: In Buitenhof coronagezant Feike Sijbesma over de tot nu toe bereikte resultaten bij de bestrijding van het coronavirus. En, welke maatregelen staan ons nog te wachten willen we tot een effectieve lockdown komen? Een analyse van de huidige economische situatie in de eurozone met hoogleraar financiële markten Arnoud Boot en hoogleraar Europese geschiedenis en integratie Mathieu Segers.

Filosofisch kwintet 2 augustus 2015 Welke waarden staan onder druk, verdienen het om behouden te blijven en waarom?
Daarover gaat deze reeks van het Filosofisch Kwintet. Voor Europa-deskundige Mathieu Segers, te zien in de derde aflevering, is dat gemeenschapszin.
Willekeur
"We hebben weinig gemeenschappelijke, morele bodem meer. Op materieel vlak loopt Europa misschien voorop, maar op het gebied van identiteitsbewustzijn is het hier armoe troef. Na de Tweede Wereldoorlog is er in de westerse wereld een heel groot vertrouwen gegroeid in beleid dat gebaseerd is op rationaliteit. Je definieert een probleem, maakt een kosten-batenanalyse en zoekt naar een praktische oplossing. Politici werden populair als ze beloofden problemen op te lossen en niet als ze zeiden: ik heb ideeën. Dat instrumentalisme zonder moraal leidt uiteindelijke tot grote willekeur, waardoor niemand meer begrijpt wat de gezamenlijke basis is waarvanuit de samenleving functioneert." Troost en houvast
"Religieuze waarden waren heel lang een bindende kracht, maar die zijn verdwenen. We zijn op een punt beland waarop de samenleving te klinisch is geworden. Wat we nu meemaken, bijvoorbeeld met het geweld van IS, maar ook in Oost-Oekraïne, is een terugkeer van de geschiedenis met moord en doodslag die we kennen van voor de Koude Oorlog. Dat maakt dat we niet zozeer meer behoefte hebben aan meer materiële middelen, maar aan meer troost en houvast. Wat we delen in Europa is dat we allemaal koortsachtig op zoek zijn naar méér dan instrumentalisme en rationaliteit alleen, maar we zoeken dat in totaal verschillende richtingen, dat zie je bijvoorbeeld in de opkomst van populisme." Goed en fout
"Je ziet nu een mismatch tussen politieke vraag en aanbod. Burgers van vandaag vragen van de politiek meer dan louter oplossingen. Zij vragen ook om ideeën. Rationaliteit en instrumentalisme zijn niet voldoende om het hoofd te bieden aan ideologische krachten zoals IS. Maar die ideeën zijn er niet. Dat zag je ook tijdens de discussie over bed, bad en brood. De vraag had moeten zijn: wat zijn de voorwaarden voor een menswaardig bestaan? En niet: is dit een probleem dat kan worden opgelost met statistiek en wat kost dat? Goed en fout is een gevoelskwestie die te maken heeft met cultuur, achtergrond en morele opvattingen. Dat is niet allemaal uit te rekenen. Om koers te vinden in de complexe werkelijkheid heb je een moreel fundament nodig. Om dat te ontdekken is zelfkennis en zelfbewustzijn vereist. En juist daarmee is het zorgelijk gesteld in Europa. Hoe langer dit duurt, hoe gevaarlijker het wordt."
Mathieu Segers, universitair hoofddocent Europese integratie aan de Universiteit Utrecht en auteur van de boeken Waagstuk Europa (2014) en Reis naar het continent (2013) Eerder publiceerde hij in twee delen de dagboeken van Europeaan van het eerste uur Max Kohnstamm (2008, 2011). Hij is als columnist verbonden aan het Financieel Dagblad.
Henk van Houtum, hoogleraar geopolitiek van grenzen aan de universiteit van Bergamo, hoofddocent politieke geografie en hoofd van het Nijmegen Centre for Border Research aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zijn meest recente boeken waren 'Grensland' en 'Eerlijke Nieuwe Wereld, voorbij de grenzen van de natiestaat'. Hij is columnist voor de Volkskrant.nl en De Gelderlander en publicist voor meerdere (inter)nationale kranten en magazines.
Halleh Ghorashi, als Hoogleraar Diversiteit en Integratie verbonden aan de afdeling Sociologie van de Vrije Universiteit in Amsterdam. In haar onderzoek richt ze zich op culturele diversiteit, Nederlandse identiteit en integratie.

En nu met eigen vermogen uit de Europese crisis komen (Harald Benink en Arnoud Boot 9 april 2020):
Voor de hand liggend is het opzetten van een Europees fonds voor eigen vermogen, het European Pandemic Equity Fund (Epef) in de woorden van het Safe-team, waarmee het eigen vermogen van bedrijven kan worden versterkt.
Hiermee wordt de negatieve spiraal van meer en meer leningen doorbroken, en kunnen pan-Europese investeerders (overheden maar mogelijk ook institutionele beleggers) delen in het toekomstige succes van Europese bedrijven. Dit schept ook een positiever Europees verhaal dan de louter negatieve stemming die leningen oproepen. Ook moet de kracht van het versterken van onderliggende ondernemingsdynamiek in lidstaten worden onderkend. Het mobiliseren van ondernemerschap en inventiviteit staat centraal. Op deze manier kan de kleffe deken van moeilijk functionerende nationale overheden mogelijk worden doorbroken.
Het mechanisme dat wordt voorgesteld is simpel. Bedrijven, mits kredietwaardig vóór de coronacrisis, kunnen in aanmerking komen voor een injectie van geldmiddelen in ruil voor een toekomstige opslag op de vennootschapsbelasting (of inkomstenbelasting op winst uit onderneming bij niet-vennootschappen). Dit mechanisme zorgt ervoor dat het risicodragend en dus eigen vermogen is: het Epef deelt via extra belasting in toekomstige winsten, maar haar investering is at risk. Bovendien heeft de desbetreffende onderneming de mogelijkheid om, zodra de omstandigheden goed zijn, de investeerder, het Epef, uit te kopen. Dus de onderneming zit voor een beperkte periode vast aan het Epef.\\ In de kern is het eenvoudig. Europa gaat delen in het upside potentieel van het Europese bedrijfsleven. Bedrijven waar een infuus van eigen vermogen het noodzakelijkst is, krijgen een goede kans. Lokale banken zien hun balans daardoor sterker worden, omdat er minder probleemleningen zullen zijn. Zwakkere overheden krijgen ruggensteun door een sterkere lokale economie en worden niet meegesleept in een negatieve spiraal door verzwakte banken. Dit verhoogt de weerbaarheid van Europa, de eurozone, en haar banken. Al met al een veel dynamischer en meer toekomstgericht model, waarmee Europa deelt in zijn succes in plaats van zichzelf omlaag te trekken in neerslachtigheid.
De leden van het Sustainable Finance Lab (SFL) hebben Peter Blom (CEO Triodos Bank) en Arnoud Boot (UvA, WRR) benoemd als hun nieuwe voorzitters. (27 september 2016):
Blom en Boot volgen Herman Wijffels op, die 5 jaar voorzitter was van het samenwerkingsverband van wetenschappers van verschillende Nederlandse universiteiten. Herman Wijffels was in 2011 een van de initiatiefnemers voor de oprichting en hij blijft als lid aan het SFL verbonden.
Doel van het SFL is een stabiele en robuuste financiële sector die bijdraagt aan een economie die de mens dient zonder daarbij zijn leefmilieu uit te putten. Daartoe ontwikkelt SFL vernieuwende ideeën en biedt een platform voor discussie daarover.
Peter Blom, destijds mede initiatiefnemer: “Binnen het SFL reflecteren we op de systeemvragen die de financiële crisis van 2008 heeft opgeroepen. SFL heeft zich ontwikkeld tot een gezaghebbende stem voor zowel beleidsmakers, toezichthouders alsook de sector zelf. Niet dat de bankiers het altijd eens zijn met de wetenschappers, maar de intensieve discussies leveren voor alle betrokkenen telkens weer waardevolle nieuwe inzichten op.”
Arnoud Boot: “SFL is het enige instituut in Nederland dat vertrekt vanuit de vraag: wat is de maatschappelijke waarde van de financiële sector? En dat doet op basis van de meest recente wetenschappelijke inzichten. SFL vormt zo een onmisbare brug tussen wetenschap en praktijk.”
Herman Wijffels: “Wat vijf jaar geleden begon als een experiment is uitgegroeid tot een mooi instituut met een stevig team onderzoekers aan de Utrecht School of Economics. Ik heb de SFL-leden leren kennen als uitermate deskundige en creatieve wetenschappers. De interesse in elkaars specifieke kennis maken van de bijeenkomsten altijd inspirerende gelegenheden waarvan de uitkomsten gelukkig veel gehoor vinden. Met Peter Blom en Arnoud Boot als mijn opvolgers is de verbinding geborgd tussen wetenschap en operationele ervaring in de financiële sector.”

De arme betaalt Voor armen zonder sociaal vangnet zijn de maatregelen tegen covis-19 catastrofaal ( Carlijne Vos interviewt Angus Deaton Volkskrant 11 april 2020 Opinie p. 26-27):
De coronacrisis legt bloot hoe onrechtvaardig en ondemocratisch het Amerikaanse gezondheidsstelsel is, aldus ontwikkelingseconoom en Nobelprijswinnaar Angus Deaton. De epidemie kan leiden tot fundamentele hervormingen, ‘maar het kan alle kanten op’.
Zijn het straks deze ‘roofdieren’ aan de top van de kapitalistische piramide – de banken, verzekeraars, farmaceutische bedrijven of hedgefondsen – die als grote winnaars van de coronacrisis uit de bus komen? En betalen dan de kwetsbaarste burgers de hoogste prijs omdat ze geen buffers hebben, onverzekerd zijn, geen vaccin kunnen betalen, hun huis worden uitgezet of toevallig in een land wonen waar überhaupt geen sociale vangnetten of voldoende ziekenhuizen zijn?
Dat maakt ons kwetsbaar. De ‘markt’ zorgt immers niet voor schoon water of het nemen van maatregelen als social distancing, handen wassen of het opzetten van early-warning-systemen.’ In hun vorige maand verschenen boek Deaths of Despair and the Future of Capitalism schetsen Deaton en zijn vrouw, de econoom Anne Case, een ontluisterend beeld van de ondergang van de blanke Amerikaanse onderklasse, waar de levensverwachting door zelfmoord en verslavingen voor het eerst in de moderne geschiedenis weer afneemt. Het ‘onrechtvaardige’ en ‘ondemocratische’ Amerikaanse gezondheidsstelsel speelt hierin volgens de auteurs een belangrijke rol. In de eerste plaats omdat het de ingebruikname van de zwaar verslavende pijnstillers in de VS heeft gefaciliteerd en vooral omdat het verzekeringsstelsel zo is ingericht dat armen onevenredig veel bijdragen aan ‘het duurste en slechtste systeem ter wereld’.

Uitknop (Dirk Bezemer De Groene Amsterdammer 9 april 2020 p. 9):
Het is onkies om het te zeggen in deze tijd van dagelijkse dodenlijsten. Maar de klimaatramp in slow motion is nog altijd een grotere bedreiging dan het razendsnelle virus, dat over achttien maanden bedwongen is. De coronacrisis lost in één klap vier van onze grootste problemen op. Voor even, dat is waar, maar met een krachtig demonstratie-effect.
De wereldeconomie is synoniem voor verplaatsing en transport. En dat is doorgegaan tot die wereldeconomie de wereldecologie bedreigde.
Dat alles is al een tijdje volstrekt helder, maar de oplossing was allerminst helder. De mondiale aanvoerlijnen vormen zo’n onontwarbare kluwen, de bedragen die ermee gemoeid zijn geven zo’n enorme lobbykracht, de banen die het genereert vormen zo’n arbeidsleger – dat er geen echte verandering voorstelbaar leek, geen geloofwaardige visie op een alternatief.
Totdat we ons het alternatief niet meer hoefden voor te stellen, maar het zich voor onze ogen ontvouwde. Er hoeft slechts aan een knop gedraaid te worden en de kluwen ontwart, het netwerk ontrafelt, de lobby is krachteloos. De dreiging voor klimaat, milieu en mens wijkt – voor even. Die knop heet mobiliteit. Grijp hierop in en ‘gansch het raderwerk valt stil’.
Het is maar voor even. Het gebeurt op een manier die niemand gewild heeft. Het heeft zeer, zeer hoge kosten. Maar het gebeurt. Niemand kan meer zeggen dat het onmogelijk is, de opwarming tegenhouden. Kunnen we dit ook zonder totale ontwrichting en zonder de dreiging van enge ziektes?

Onderzoek Advocaten pushen de Kamer ‘Schaamteloos!’ (Michelle Salomons en Tim Staal De Groene Amsterdammer 9 april 2020):
De advocatenlobby maakt van de coronacrisis gebruik om de faillissementswet door te drukken. Want na de specialisten in belastingontwijking is dit ‘een volgende Zuidas-branche’ die goed geld kan verdienen aan aantrekkelijke Nederlandse regels.
Folders van grote advocatenkantoren over ‘wat je moet weten over de nieuwe Nederlandse wet’ leggen uit hoeveel aantrekkelijker de wet kan zijn dan die in het Verenigd Koninkrijk. Met de Brexit op komst weten ze dat nú het moment is om dat felbegeerde plekje op de internationale markt in te pikken.
Dat lijkt inderdaad op de ‘schoktherapie’ van Naomi Klein, waarbij de desoriëntatie van een collectieve schok handig wordt aangegrepen door economische elites. Na de specialisten in belastingontwijking is dit een volgende Zuidasbranche die goed geld kan verdienen aan aantrekkelijke Nederlandse regels, vreest Nijboer. ‘Ik zie de private equity-bedrijven al met hun champagneflessen klaarstaan. Als deze wet er ongewijzigd doorheen komt, vliegen de kurken in het rond.’

Onderzoek De rechtspraak als exportproduct ‘Je hebt geen idee voor wiens karretje je wordt gespannen’ (Karlijn Kuijpers en Simone Peek De Groene Amsterdammer 26 maart 2020 p. 24-29):
Jaarlijks buigen Nederlandse rechters zich over vele zaken die niets met Nederland te maken hebben en waarin bijvoorbeeld dubieuze partijen uit Rusland of Moldavië tegenover elkaar staan. De BV Nederland vaart er wel bij, maar de kosten voor de samenleving zijn hoog.
Ondanks alle bezwaren wil Nederland méér van dit soort zaken. Vorig jaar opende het Netherlands Commercial Court zijn deuren, een speciale rechtbank waar bedrijven tegen een hoger tarief van dertigduizend euro digitaal, snel en Engelstalig procederen. Deze rechtbank moet ‘een positieve bijdrage leveren aan de concurrentiekracht van de Nederlandse economie en aan de aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingsplaats’, aldus de Raad voor de Rechtspraak.
Rechters worden zo, na de Belastingdienst, de volgende overheidsdienst die zich moet gaan inzetten om internationale bedrijven aan te trekken. Rechtspraak voor hen die het kunnen betalen. Voor een paar duizend euro per zaak is onze rechtbank ‘open for business’.

De jood van Borculo (Arnon Grunberg De Groene Amsterdammer 9 april 2020):
Terwijl de pest op de deur klopte, vertelden de Florentijnse jongeren van Giovanni Boccaccio elkaar sterke verhalen over verliefdheid, waanzin en bedrog om de verveling van hun quarantaine te doorbreken. Nu, zevenhonderd jaar later, kunnen we die traditie voortzetten. Verteller nummer drie: Arnon Grunberg.
Sommige bewoners van het stadje zeiden tegen elkaar dat ze medelijden met Fanny en haar dochter hadden en kinderen, althans dat vermoedde men, begonnen tekeningen te maken van het geslachtsdeel van de wijze, die nu eigenlijk geen wijze meer was. Die tekeningen werden aan bomen in Borculo opgehangen, wat niet prettig moet zijn geweest voor Fanny.
Maar in het huis waar Johans moeder jarenlang had gewacht op de dood zoals anderen wachten op een minnaar, werden nu geregeld feesten gegeven waar de bewoners van Borculo schoorvoetend naartoe gingen, ze hadden weinig empathie met seksverslaafden, maar ze moesten toegeven dat de wijn die daar geschonken werd uitstekend was. Daarnaast bleef de oude jood voor deze en gene inwoner van Borculo een wijze, al zei hij zelf dat hij gewoon een houthandelaar in ruste was die in geval van twijfel telefoneerde met een astrologe in Middelburg.
Het was een jaar na de komst van de wijze en een maand of tien nadat Fanny met haar elf-, inmiddels twaalfjarige dochter bij hem was ingetrokken, het was weer vreselijk warm in het stadje en de oude jood gaf een klein tuinfeest waarop zoals altijd eigenlijk alle notabelen van het stadje zich lieten zien, het was die avond dat de labrador van Karin Steentjes verdween en pas drie dagen later met doorgesneden keel en sporen van mishandeling in een weiland werd teruggevonden. Daarop volgden nog andere plagen die Borculo troffen die wij hier niet kunnen noemen omdat ze te gruwelijk zijn om op te schrijven en ondanks alles wat er tegenwoordig gratis op het internet te zien is ook niet geschikt zijn voor kinderen onder de achttien. Uiteindelijk zeiden de bewoners van het stadje tegen elkaar: ‘Die oude jood moet verdwijnen, anders gaan we allemaal kapot.’ De vader van Karin Steentjes, die nu eenmaal van zijn hart geen moordkuil maakte, bracht de boodschap over aan Fanny en nog geen veertien dagen later, na wat milde druk van de plaatselijke bevolking, had de oude jood zijn koffers gepakt en zat hij weer in De Heerlijkheid, waar hij wachtte op een taxi naar Zutphen. Binnen twee maanden was Fanny helemaal grijs geworden. Ze verfde het haar niet. Klanten vroegen haar weleens: ‘Waarom ben je niet met die oude jood meegegaan? Jullie konden toch elders een bestaan opbouwen?’ Daarop heeft Fanny nooit antwoord gegeven.
Het huis van de moeder van Johan Beltman heeft bijna een jaar leeggestaan tot het werd gekocht door een notaris uit Hilversum, en Karin Steentjes heeft sinds het onverwachte vertrek van Fanny’s minnaar weer vreselijke last van nachtmerries.
Nog altijd hangen er geregeld tekeningen van het geslachtsdeel van de oude jood aan bomen in Borculo.
Niemand weet meer of het echt kinderen zijn die die tekeningen maken, niemand weet zeker wie ze met punaises aan bomen bevestigt, niemand weet wie ze van die bomen rukt, al zijn er vermoedens.
Elk stadje heeft zijn geheimen.

In het oude India was het geslachtsdeel, de fallus, Liṅga (Sanskriet) het symbool van abstracte schepping, namelijk vruchtbaarheid.

Niemand meer als hij (Sheila Sitalsing Volkskrant 1 mei 2019 V8-9):
Ramdas was sprankelend, erudiet en geliefd. Maar het hielp niet. Paul Cohen maakte een documentaire over opkomst en ondergang van ‘de koning der allochtonen’.\\Nu is er een documentaire, Nooit meer thuis. Half april ging hij in première in de Balie, het Amsterdamse debatcentrum waar Ramdas een ongelukkige periode directeur van was en dat een nieuw front blijkt te zijn geworden in de cultuurstrijd nu er klein rumoer is over de vraag of een plek besmet kan zijn. Anil had er vast iets fraais over geschreven. Aanstaande donderdag is de televisiepremière op NPO 2.
Nieuwe lompheid als persoonlijk falen
Regisseur Paul Cohen probeert daarin opkomst en ondergang van ‘de koning der allochtonen’ te reconstrueren. Er is veel aandacht voor de ondergang. Het alcoholisme. Ramdas’ ontsteltenis toen hij na een paar jaar in India terugkeerde naar Nederland en bemerkte dat progressiviteit grondig uit de mode was geraakt. Zijn meningsverschil met Joost Zwagerman die je chic ‘polemiek’ zou kunnen noemen, of gewoon een ordinaire, treurige schoolpleinruzie. Zijn onvermogen om in de opkomst van de PVV iets anders te zien dan het gitzwarte einde van de beschaving: omdat hij vond dat schrijvers de opdracht hadden de beschaving verder te brengen, zag hij de nieuwe lompheid als een persoonlijk falen.
In Paul Cohens documentaire zit een goedgekozen fragment uit die Zomergasten-aflevering, over de beschavingsmissie en de aantrekkingskracht van wat toen nog onbekommerd ‘het Westen’ heette: ‘Als je eenmaal besmet bent door het idee van het Westen, de vrijheid die je krijgt, de culturele waardigheid die je krijgt als individu, de rechten, de vrijheden, dan is dat onverwoestbaar. En zolang je daar geen greep op krijgt, is geen muur te hoog, men komt er toch overheen of onderdoor. En het Westen kan niet meer terug. Je kán niet zeggen: ik heb niks meer met de wereld te maken en de rechten en verworvenheden zijn voor ons. Het Westen kan niet anders dan doorgaan met de wereld verwesteren en deze mensen in zich opnemen. En het Westen ontkent deze betekenis. En daaruit ontstaat deze zogenaamde vreemdelingenproblematiek.’

Wijsheid overstijgt het geluk (interview van Wilma de Rek met Frédéric Lenoir (Volkskrant zaterdag 19 mei 2012)
Frédéric Lenoir is de auteur van het boek Handleiding voor een evenwichtige geest en een kalm gemoed. De oorspronkelijke titel van het boek luidt Kleine verhandeling over het innerlijk leven. In het Nederlands verschenen ook van Lenoir onder meer Socrates, Jezus, Boeddha (2010) en Hoe Jezus God werd (2011).
Is het eclecticisme de religie van de toekomst? (vraag Wilma de Rek)
‘Het is niet nieuw. In het Romeinse rijk in de eerste eeuw na Christus zag je het stoïcisme, epicurisme, judaïsme, zoroastrisme en nog veel meer – ismes naast elkaar bestaan. Maar ik denk inderdaad dat het eclecticisme de religie van de toekomst is.
De deugden van Aristoteles: nog altijd actueel.
‘Ongelooflijk toch? De wereld is de afgelopen 2000 jaar enorm veranderd, maar de individuele mens loopt tegen precies dezelfde problemen aan als Socrates, Plato en Aristoteles. Hij heeft nog altijd dezelfde behoeftes en verlangens, dezelfde angsten en onzekerheden. Hij wil gekend worden en zich geliefd weten en raakt van slag als dat niet het geval is. De mens blijft zoals hij is.’

H.P. Blavatsky Geselecteerde artikelen deel 1: 1874 –1882
Madame Blavatsky over de opvattingen van theosofen (p. 84):
In het verleden waren de ‘middelaars’ van de mensheid mensen zoals Krishña, Gautama Boeddha, Jezus, Paulus, Apollonius van Tyana, Plotinus, Porphyrius en anderen zoals zij. Ze waren adepten, filosofen – mensen die, door hun hele leven te streven naar zuiverheid, te studeren en zichzelf op te offeren, door beproevingen, ontberingen en zelfdiscipline, goddelijke verlichting en schijnbaar bovenmenselijke vermogens verkregen.

Het nieuwe boek van Lenoir borduurt voort op het fundament dat ook in de boeken van Blavatsky naar voren komt. Blavatsky baseert zich namelijk ook op het eclecticisme, bijvoorbeeld:

De ontvoering van Europa (Onno Blom Volkskrant 21 mei 2019 p. V6):
Rembrandt leefde in een tijd waarin al veel van de politieke, religieuze en maatschappelijke problemen speelden die ons continent nog altijd in de greep houden.
De ontvoering van Europa heeft na vier eeuwen niets van zijn dramatische kracht verloren: de verbijsterde blik in de ogen van het meisje, haar angstige greep om de hoorn. Hoeven stampen schuimend door de branding. De staart van het beest staat recht opgeheven van spanning over wat komen gaat. Het mooist is het licht: de witte stier houdt de blik strak gericht op het westen. Hij gaat de ondergaande zon tegemoet. De duisternis van het bos, de Moorse voerman, de huilende vrouwen op het strand laat hij achter. Hij gaat van het Morgenland naar het Avondland.
Schoonheid wordt overal geboren én geschonden.

Hou het democratisch (G. Scholten Volkskrant 22 mei 2019 p. 22):
Wederom een mooie column van Erdal Balci, nu over Sophie in ’t Veld (O&D, 21 mei). Daarin staat dat het mooie van Europa ligt besloten in de ‘magische balans’ van samenwerking en zelfbeschikking. Maar zij wil een ‘sterkere unie, en snel ook’ . Het is mij een raadsel waarom zij in het interview nergens de zorg uitspreekt over het democratisch tekort van de EU. Een hechtere EU impliceert immers niet alleen de versterking van een nieuwe bestuurslaag, maar ook een bestuurslaag die met ernstige legitimiteitsproblemen kampt. Want velen maken zich zorgen over de kloof tussen politiek en burgers. Een bijzondere stellingname dus, zeker van een D66-politicus, die oog zou moeten hebben voor de prijs die vanuit democratisch oogpunt moet worden betaald.

De Madurodamisering van Europa (Heleen Mees Volkskrant 22 mei 2019 p. 22):
Wie bouwt er nou binnen een straal van 500 kilometer vier vliegvelden die als internationale hub dienen (Frankfurt, Londen, Parijs, Amsterdam)? Wie creëert binnen eenzelfde straal vier belastingparadijzen (Ierland, Luxemburg, België, Nederland)?
Waarom wordt er niet een Europees consortium gecreëerd met een flink budget voor r&d dat een besturingssysteem ontwerpt dat kan concurreren met Amerikaanse besturingssystemen? Google heeft de Android-diensten aan Huawei opgeschort op last van de Amerikaanse overheid. Dat gebeurt onder het voorwendsel van spionage maar in werkelijkheid is president Trump bang dat de Chinezen de VS op technologisch gebied voorbij zullen streven. Het laat zien dat in een multipolaire ­wereld onder het principe van de winner takes all er ruimte is voor meerdere aanbieders.

Een sterkere EU is het einde van alles wat mooi is (Erdal Balci Volkskrant 21 mei 2019 p. 24):
Sophie in ’t Veld, lijsttrekker van D66 bij de Europese verkiezingen, heeft haast met het omvormen van de Europese Unie tot een superstaat. Afgelopen zaterdag konden we in een , waarin de interviewers door haar op de vingers worden getikt als ze te kritisch worden, lezen waarom de tijd dringt voor de oprichting van een soort Verenigde Staten van Europa.\\ De beste democratie blijkt te floreren in kleinschaligheid. Dat hebben we uitgevonden, gepraktiseerd, in veiligheid gebracht door vergaande samenwerking tussen de buren te realiseren. In plaats van dat de rest van de wereld ons voorbeeld volgt, worden we door de voorstanders van het sterke Europa gedwongen om een reis te maken naar de wereld van de tirannie van China, de repressie van Rusland en de idiotie van Amerika.
Als ze hun zin doorzetten, tuimelen wij straks een voor een van onze eigen Clifton Suspension Bridge naar beneden. En Sophie in ’t Veld, zij is dan die militaire piloot uit Texas, die in de film Dr. Strangelove van Stanley Kubrick zich met immense liefde vastklampt aan de atoombommen en in opperste gelukzaligheid naar beneden zoeft, op weg naar het einde van alles wat ooit mooi was.

Europa en klassentegenstellingen (Jan de Boer Civis Mundi Digitaal #84 19 mei 2019):
Drie jaar na het referendum inzake de Brexit en nu aan de vooravond van de Europese verkiezingen toont Europa nog altijd het beeld van een fors scepticisme in het bijzonder bij de minst begunstigde sociale categorieën. Het kwaad is oud en zit diep. Bij alle raadplegingen en referenda in de laatste 25 jaar hebben de volksklassen systematisch hun oneens-zijn uitgesproken met de Europese constructie zoals die hun voorgesteld werd, terwijl de rijkste en meest begunstigde sociale categorieën haar steunden.
Er bestaat een heel wat eenvoudiger verklaring: de Europese Unie zoals die in de laatste decennia vorm heeft gekregen, steunt op de algemeen geworden concurrentie tussen gebieden, op fiscale en sociale dumping ten gunste van de meest mobiele economische hoofrolspelers en functioneert feitelijk ten voordele van de meest begunstigde sociale categorieën. Zo lang de Europese Unie geen symbolische en sterke maatregelen treft om de ongelijkheden terug te dringen door bijvoorbeeld een gemeenschappelijke belasting op te brengen door de meest rijken die een verlaging van de belasting van de meest armen mogelijk maakt, zal deze Europa splijtende situatie voortbestaan.

Wat is bewustzijn? Het bewustzijnsbegrip door de eeuwen heen in filosofie en psychologie. Deel 1 (Hans Komen Civis Mundi Digitaal #40 oktober 2016):
De fenomenologie
Pragmatisme, neopositivisme, levensfilosofie zijn uiteenlopende kritische reacties op Kant. In nog grotere mate is dit het geval voor de fenomenologie. In de 20ste eeuw wordt vooral vanuit deze hoek kritiek geuit op het rationalisme. De Duits-Oostenrijkse filosofen Husserl, de grondlegger van de fenomenologie, en Heidegger betogen dat het rationalisme de relatie tussen mens en wereld veel te intellectualistisch opvat.
Evenals Husserl gaat Heidegger gaat uit van onze leefwereld, ons menselijk bestaan in de wereld Daarom wordt hij een existentie-filosoof genoemd of existentialist, evenals Karl Jaspers, Gabriël Marcel, Albert Camus en Jean-Paul Sartre. Alleen de visie van Sartre wordt besproken in deel 2, omdat bij hem evenals bij Husserl het begrip bewustzijn expliciet aan de orde komt.

C.A. van Peursen Het nieuwe management ontwikkelingen binnen een veranderende cultuur
De dynamiek van een veranderende wereld fascineerde Van Peursen en een halve eeuw zou hij nadenken over nieuwe, creatieve strategieën. Nog zijn laatste boek, Het nieuwe management, uit het jaar (1996) van zijn overlijden, droeg als ondertitel ‘ontwikkelingen binnen een veranderende cultuur’. Een werk dat drie jaar eerder verscheen, Ars inveniendi, bevatte een ‘filosofie van de inventiviteit’. De menselijke rede fungeert niet autonoom, betoogde Van Peursen, maar in voortdurende interactie. Dat gold ook voor zijn eigen filosofie.
Fenomenologie (Edmund Husserl) — Toen Kees van Peursen in 1963 aan de Vrije Universiteit werd benoemd, was hij allang een van Nederlands meest vooraanstaande filosofen. Van 1939 tot 1946 had hij in Leiden rechten en wijsbegeerte gestudeerd. In de wijsbegeerte was A.J. de Sopper, ethisch hervormd theoloog en neokantiaan, zijn leermeester. In 1948 promoveerde hij bij diens opvolger Ferdinand Sassen, een katholieke priester, wiens collega hij in 1960 als tweede Leidse ordinarius in de wijsbegeerte zou worden, op het proefschrift Riskante philosophie. Een karakterstudie van het hedendaagse existentiële denken.
Al in 1960 sprak hij voor de radio over Ludwig Wittgenstein, bij wie hij in Cambridge enkele colleges gevolgd had, en vijf jaar later publiceerde hij de eerste Nederlandse monografie over hem. Drie jaar later schreef hij een vergelijkende studie over fenomenologie en analytische filosofie. De op het eerste gezicht zo anders gerichte transcendentale en linguïstische benadering vertoonden volgens hem heel wat overeenkomsten. Men trachtte zich vrij te maken van een al te speculatieve denkhouding, maar tegelijk bleek dat feiten en logische taalregels niet maar zo voor het oprapen liggen, maar altijd in een breder stramien ingebed zijn.

Prof. van Peursen bespreekt al in zijn boek Cultuur in stroomversnelling uit 1975 het culturele leerproces ('Holisme in de biologie') aan de hand van het Trekkermechanisme. De hamvraag blijft waartoe zijn we op aarde?
Daarmee hangt samen wat is onze levensstijl? Kiezen wij als richtsnoer voor ons leven de zinloosheid van ons bestaan? Of kiezen wij het inzicht van niet-weten van Socrates als richtsnoer? Willen wij ons openstellen voor het inzicht van Eckhart dat de enige, onmetelijke, ongeschapen, eeuwige waarheid alleen te aanschouwen en te kennen valt door in een niet-weten te geraken? Met dat niet-weten bedoelt hij een veranderd weten, een niet-weten dat uit weten voortkomt. Om dat niet weten cirkelen onder meer de negatieve theologie en het Boeddhisme, denkrichtingen waarin de subject-object relatie wordt opgeheven. Die keuze is essentieel voor de wereld, waarin wij leven. Het gaat om behoedzaam met plant, dier en medemens, met de verscheidenheid om te gaan, of er zich niet om te bekommeren. De keus is aan ons.

Henk Procee, hoogleraar wijsbegeerte aan de Universiteit Twente en directeur van Studium Generale is in juni 2011 met emeritaat gegaan en heeft als afscheidscadeau het boek Intellectuele passies geschreven. Als blijk van waardering en erkenning voor de manier waarop hij de academische vorming aan de UT gezicht en inhoud heeft gegeven, voor zijn diverse onderwijsvernieuwingen, zoals wijsgerige denkmethoden en systematisch reflecteren ontving hij tijdens het afscheidssymposium de erepenning van de Universiteit Twente. Voor Procee betekent academische vorming mensen een sterk onderzoekend karakter meegeven. Niet alleen in de wetenschap, ook in andere aspecten van het leven. Voor Procee bestaat er een essentieel onderscheid tussen kenner, kenproces en kenproduct. Academische vorming is het ontwikkelen van de kenner aan de hand van het kenproces, namelijk methodologie, en het kenproduct, al bestaande kennis. Het gaat dus primair om het leerproces (internalisering), de intermediair tussen kenner en kennis.
Hoofdstuk 6. Reflecteren (p. 137-169):
Om van deze reflectiemodellen (p. 149) herkenbare beelden te vormen heb ik ze een aan de meetkunde ontleende naam gegeven: de punt, de lijn, de driehoek, de cirkel. In schema:

Filosoof Anthony Appiah: ‘Bijt je niet vast in identiteit’ (Peter Giesen interviewt Kwame Anthony Appiah Volkskrant 19 oktober 2019 Boeken & Weteschap p. 13-14):
Hameren op identiteit leidt in een diverse samenleving onvermijdelijk tot polarisatie, zegt filosoof Kwame Anthony Appiah (65). Laten we dus flexibel blijven.
Identiteit is vaak gebaseerd op leugens, schrijft Appiah. Maar: we hebben die leugens nodig. Elke groep heeft behoefte aan een gezamenlijk verhaal om de leden te binden. Het is de kunst je niet in dat verhaal vast te bijten en je identiteit flexibel te houden, om onnodige polarisatie tussen bevolkingsgroepen te vermijden, aldus Appiah.
Kun je toestaan dat religieuze minderheden gelijke rechten voor vrouwen of homo’s niet erkennen?
Het beste wat we kunnen doen is vrouwen en kinderen beschermen tegen misbruik, mensen beschermen die de gemeenschap willen verlaten.
‘De reden daarvoor is niet relativisme. Ik geloof dat de ideeën in ultra-orthodoxe gemeenschappen verkeerd zijn. Maar de geschiedenis van de religieuze intolerantie in Europa laat zien dat repressie niet werkt. Je moet ze een alternatief laten zien dat aantrekkelijker is. Door repressie trekken ze zich meer terug in hun eigen groep.’
Volgens critici is fundamentalisme het ware gezicht van de islam.
In een onherroepelijk diverse samenleving leidt het hameren op identiteit echter tot polarisatie en conflict. Dat stelt de liberale democratie voor een enorme uitdaging, schrijft Appiah. Om de sociale cohesie te bewaren, moet zij een bestuurlijk credo vinden dat ‘krachtig genoeg is om betekenis te geven aan burgerschap en flexibel genoeg om gedeeld te worden door mensen met verschillende religieuze en etnische bindingen’. Tegenover het romantische ‘Eén Volk!’ van de nationalisten klinkt het ‘volkslied van de liberale staat’ wat zwakjes, aldus Appiah: ‘Wij komen er wel uit.’

‘Is ons ‘Ik’ meer dan een slim verzinsel?’ Fokke Obbema interviewt David Elders Volkskrant 29 april 2019 p. 12-13):
Een reis naar India was voor David Elders reden zijn leven aan de dood te wijden. Brengt hem dat dichter bij de zin van het bestaan?
Het niet-weten kenmerkt ons?
‘Zeker. Ik kan bijvoorbeeld achteraf wel constateren wat zin aan mijn leven geeft – mijn kinderen, mijn werk, mijn vrouw natuurlijk, mijn voetbalclub. Maar ik kan die zin niet plaatsen in een groter geheel. Want dan heb ik zoveel vraagtekens bij dat ‘ik’; of dat wel bestaat en wat het dan voorstelt. Is het meer dan een slim verzinsel van ons om met de werkelijkheid om te kunnen gaan? Fundamenteel weet ik dat niet.’
Is uw punt vooral dat we bescheiden moeten zijn?
‘Inderdaad. Wij mensen zijn zeer onbescheiden, zie de plek die we in de natuur in denken te kunnen nemen. We doen alsof we de natuur naar onze hand mogen zetten, terwijl het in feite een samenspel is – mijn bacteriën gebruiken mij ook. Het leven is een op wederkerigheid gebaseerd systeem.’

Juist niet het radicale midden (René Cuperus Volkskrant 29 april 2019 p. 19):
De ene reactie is meehuilen met het populisme. Kritiekloos achter ‘de stem des volks’ aan lopen. Dicht tegen het geluid van het nationaal-populisme aan kruipen. Dit is de methode ‘Rutte in campagnestand’. Wanneer onze premier transformeert in VVD-partijpoliticus en ‘Pleurt op’ roept tegen onaangepaste minderheden of raddraaiers zelf wel in elkaar zegt te willen slaan. Campagne-machismo uit electoraal-opportunische berekening. Meer lippendienst dan serieuze beleidsreflectie.
Het is enigszins vergelijkbaar met de schijnbewegingen van Klaas Dijkhoff. Die als de hitte in de VVD oploopt even snel een corrigerend interview aan De Telegraaf geeft of in een weekendje haastig een koerswijziging voor de VVD op papier zet. Dit in reactie op de verkiezingswinst van Forum voor Democratie bij de provincialestatenverkiezingen. ‘We richten ons voortaan niet op de multinationals, maar op het mkb. Niet op de tandarts, maar op de tandartsassistente.’ Panische marketing-interventies zonder veel diepgang.
Uit de CDA-studie en eerder het Oeso-rapport Under Pressure. The Squeezed Middle Class blijkt dat de middengroepen fors onder druk staan. Zij zijn niet boos, maar wel bezorgd over de toekomst. In plaats van radicale veranderingen (ook niet die van nationaal-populistische volksophitsers) zoeken zij zekerheid. Enige sociaal-economische en culturele continuïteit.
Dat is wat middenpartijen burgers minimaal moeten bieden, als antwoord op de uitdaging van het nationaal-populisme. Ook juist de lagere middenklasse die nauwelijks meer wordt vertegenwoordigd in traditionele partijen, kerken of maatschappelijke organisaties. Geen radicaal midden, maar een degelijk en betrouwbaar midden.
Dat betekent leiderschap niet alleen tegen de nationaal-populisten, maar evenzeer tegen het gelddronken internationale bedrijfsleven. Tegen belastingontduikers en -ontwijkers, die onze solidaire verzorgingsstaat kapotmaken. Leiderschap ook ten opzichte van Europese technocraten die, ongehinderd door beslommeringen van nationale democratie en cultuur, hun richtlijnen over ons denken te kunnen uitstorten. En leiderschap ten opzichte van niet-westerse migranten die niet-westers willen blijven. Dus geen radicaal midden, maar een midden dat zichzelf verdedigt en versterkt.

Walter Isaacson boek De uitvinders hoe een groep hackers, genieën en nerds de digitale revolutie ontketende
De mens-computersymbiose
531: De succesvolste ondernemingen in het digitale tijdperk waren die die geleid werden door mensen die samenwerking bevorderen en tegelijkertijd een duidelijke visie hadden.
532: Zelfs Steve Jobs en Bill Gates, met al hun prikkelbare gedrevenheid, wisten hoe je een team om je heen moest bouwen en te inspireren tot loyaliteit.
Een andere les die we uit het digitale tijdperk kunnen trekken, is zo oud als Aristoteles: 'De mens is een sociaal dier, hij is niet gemaakt om alleen te leven.'
533: Volgens een ander citaat van Aristoteles zou de computer, analoog aan de mens, 'óf een god, óf een beest' kunnen zijn.Feitelijk zijn ze geen van beide.Ondanks alle aankondigingen van ontwikkelaars van kunstmatige intelligentie en 'internetsociologen' hebben digitale werktuigen geen persoonlijkheid, bedoelingen of verlangens, ze zijn mens noch beest. Ze zijn wat wat wij van hen maken.
Wij mensenkunnen relevant blijven in een tijdperk van cognitief computeren doordat wij in staat zijn anders te denken, iets wat een algoritme, bijna per definitie, niet zal kunnen.
Menselijke creativiteit betreft waarden, bedoelingen, esthetische oordelen, emoties, zelfbewustzijn en moreel gevoel. Dat is wat de kunsten en menswetenschappen ons leren - en waarom deze gebieden net zo'n waardevol deel uitmaken van de opvoeding als natuurwtenschappen, technologie, techniek en wiskunde.
534: Steve Jobs eindigde zijn productlanceringen met een dia, op het scherm achter hem geprojecteerd, van verkeersborden die het kruispunt aanduiden van Alfawetenschappen met Techniek. Tijdens zijn laatste optreden, in 2011 voor de iPad 2, stond hij voor dat beeld en verklaarde: 'Het zit in Apple's DNA dat techniek alleen onvoldoende is - dat het techniek is, verbonden met alfawetenschappen, verbonden met menswetenschappen, dat ons het resultaat bezorgt waarvan ons hart vrolijk wordt.'
Dat maakte hem hem de creatiefste techniek-innovator van ons tijdperk.
C.P. Snow had gelijk toen hij het had over de behoefte aan respect voor 'de twee culturen', natuur- en menswetenschappen. Maar vandaag de dag is belangrijker om te weten hoe ze elkaar snijden.
535: Deze innovatie zal komen van mensen die in staat zijn schoonheid te koppelen aan technische ontwikkelingen en poëzie aan processors.

Zweven met beide benen op de grond (Fokke Obbema Volkskrant 3 februari 2018 Sir Edmund p. 18-21):
De Maand van de Spiritualiteit zit er bijna op, zondag wordt het Beste Spirituele Boek gekozen. Hoe groot is de markt voor zulke boeken in Nederland eigenlijk?
De angst voor zweverigheid is Van Oord geheel voorbij. 'Toen ik in 2003 met Happinez begon, kreeg ik het verwijt: 'Je bent Jomanda toch niet'. Maar wat is nu eigenlijk zweverig? Staat iemand die alleen maar met zijn werk bezig is soms stevig in het bestaan? Dat denk ik toch niet.' Is zweverig niet vooral niet-wetenschappelijk? 'Maar de grootste gebeurtenissen in ons leven zijn niet-wetenschappelijk, denk maar aan liefde, geboorte, dood. Ons leven draait om gevoelens die onmeetbaar zijn.'
In een door data gedomineerde wereld ziet zij een grote toekomst voor spiritualiteit en 'alles wat niet te meten is. Hoe groter de wereld van data wordt, des te meer belangstelling er zal komen voor kunst, muziek, theater, prachtige boeken, alles wat met inspiratie te maken heeft. Mythische verhalen zijn zo welkom in een wereld vol algoritmen en dataverwerking.'

Jan Bor TV: Tussen meten en weten (Uitgezonden 28 november, 5, 12 en 29 december 2017):
Filosoof Jan Bor is bekend met zowel de westerse als de oosterse filosofie en biedt ons zo een bredere blik waarin hij ook boeddhistische en andere oosterse ideeën betrekt. Hij ontmoet belangrijke en vernieuwende denkers op het gebied van gezondheidszorg zoals Shigehisa Kuriyama, op het gebied van wetenschap zoals Carlo Rovelli en Trinh Tuan Xuan, op het gebied van Economie Paul Wilmott en Arjo Klamer, op het gebied van onderwijs onder ander Paul Verhaeghe en schooldirecteuren die het toetsen hebben losgelaten.

Waak voor risico's van algoritmen (Jan Middendorp Volkskrant 27 mei 2019 p. 18):
De overheid moet veel meer kennis en kunde ontwikkelen om klaar te zijn voor de digitale toekomst.
Algoritmen, die ook extern ingekocht kunnen worden door de overheid, doorbreken de grenzen tussen overheid en niet-overheid. Het was altijd het individu dat beschermd moest worden tegen de staat. Die had ruim toegang tot ons persoonlijk leven. Nu weten supergrote technologiebedrijven minstens net zoveel van ons. Na altijd aan de balans tussen overheid en markt te hebben gebouwd, moeten we daarom naar een nieuwe balans tussen overheid, markt en algoritmen.
Alleen als we weten wat we doen en de overheid zich goed organiseert kunnen we grip houden op gebruik en de toepassingen van algoritmen zonder door te schieten met nieuwe regels en verboden. Dan kunnen we algoritmen met menselijk overzicht, veilig benutten en zorgen dat mensen in vrijheid keuzes kunnen blijven maken.

De filterbubbel zit nog vol gaten (Laurens Verhagen Volkskrant 27 april 2019 Boeken & Wetenschap p. 4-6):
De algoritmen van sociale media zouden gebruikers gevangen houden in de bubbel van hun eigen gelijk, met polarisatie tot gevolg. Dat lijkt volgens recent onderzoek nogal overdreven.
Flinterdun bewijs
Na het invloedrijke boek van Pariser kwam veel onderzoek op gang naar filterbubbels, vervolgt ze. Zelf schreef ze mee aan een overzichtsstudie, die dit onderzoek bundelt om te zien of algoritmen daadwerkelijk zoveel impact hebben op ons wereldbeeld en polarisatie in de hand werken. De conclusie: bewijs daarvoor is flinterdun.
Positief effect
Onderzoekers uit Oxford, Engeland en Ottawa, Canada trekken dezelfde conclusie in hun studie ‘De echokamer is overschat’ uit 2018. Als gebruikers op een sociaal medium eenzijdige informatie over politiek krijgen aangeboden, zegt dat niets over de informatie die ze op andere plekken tot zich nemen, zoals elders op internet of op televisie, schrijven zij. Slechts een klein deel van de mensen zal volgens hen in een filterbubbel leven.

Uit behoefte aan veiligheid schuilen we in bubbels (Esther van Fenema Volkskrant 10 april 2017 p. 18):
Met de nieuwe sociale bubbels lijken we zekerheid te verkiezen boven niet-weten, twijfel en debat.
De westerse samenleving is lange tijd het product geweest van de Verlichting en de wetenschappelijke revolutie. In zijn boek Sapiens schrijft Yuval Harari dat wat de wetenschappelijke revolutie in gang zette vooral de ontdekking was dat mensen de antwoorden op de allerbelangrijkste vragen niet kenden, in tegenstelling tot de premoderne kennistradities, waarin God alles al weet of anders Mohammed, Jezus, Boeddha of Confucius. In die zin is de wetenschappelijke revolutie vooral de revolutie van onwetendheid: geen enkel concept, idee of theorie is zo heilig dat er niet over getwist kan worden.
Met het ontstaan van de nieuwe sociale bubbels gaan we dus deels een stap terug in onze ontwikkeling omdat we zekerheid lijken te verkiezen boven niet-weten, twijfel en debat, zo kenmerkend voor het westerse Verlichtingsdenken.
Als mensen onder druk staan doordat er veel verandert, grijpen ze terug op oude bekende en als veilig veronderstelde patronen. Als maatschappij vertonen we dezelfde tendens. Op zich niet erg, maar we moeten wel beseffen dat de realiteit zich niets van onze bubbel aantrekt.

Dank je, Thierry (Margret Suelmann, Veerle en Elisa Volkskrant 24 mei 2019 p. 25):
Terwijl ik maandagmiddag rond 15:30 uur ’s middags het eten al stond voor te bereiden omdat ik ’s avonds als raadslid naar een vergadering moest, las ik het bericht over de essay van Thierry Baudet. Snel riep ik onze dochters (5 en 8) bijeen. De jongste deed een middagdutje. In rap tempo sprak ik met hen over het vrouwenkiesrecht, de waarde van democratie en het recht van meisjes en vrouwen om baas te zijn over hun eigen lichaam, hun eigen toekomst. Het was een interessant, leuk en onverwacht gesprek. De conclusie was dat ze zich nooit maar dan ook nooit door een jongen of een man zullen laten vertellen dat zij iets niet kunnen of mogen.
Thierry, dank je wel voor deze onverwachte waardevolle bijdrage aan de opvoeding van onze dochters die zullen opgroeien tot zelfstandige, maatschappelijk betrokken, sterke vrouwen met een groot hart.
Wereldleider (Aad Leek Volkskrant 24 mei 2019 p. 25):
Toch maar even gekeken naar het debat tussen Baudet en Rutte. En ik moet zeggen dat het in één opzicht informatief is geweest: het wereldbeeld van Baudet en zijn visie op leiderschap. Baudet plaatst zichzelf zowel qua wereldbeeld als qua leiderschap in het illustere rijtje van Poetin, Trump, Orban, Farage en Salvini. Van Rutte ben ik nooit een fan geweest, maar Baudet is daarmee toch echt van een andere orde. Gaat het nou echt zo beroerd met Nederland dat we echt zo iemand aan het roer willen van ons welvarende landje? Kom op mensen, Baudet maakt meer kapot dan je lief is.

‘Baudet vat Houellebeck eenzijdig op’ (Ariejan korteweg interviewt Martin de Haan Volkskrant 22 mei 2019 (p. 8-9):
‘Wat Baudet niet ziet is dat bij Houellebecq juist de vrouwenfiguren vaak sterk zijn’
Wat roept het essay van Baudet bij u op? Is het geslaagd?
‘Zijn lezing gaat één kant op. Hij leest als het ware met oogkleppen op, alsof het hele oeuvre van Houellebecq een vehikel is voor ideeën. Terwijl een kenmerk van Houellebecq is dat hij je steeds onderuit haalt op het moment dat je denkt dat je hem te pakken hebt.
‘Dat eendimensionale lezen is kennelijk wel iets wat Houellebecq oproept. Ook bij lezingen over zijn werk hoor ik vaak: wat een sombere boeken zijn het. De thematiek kan somber zijn, de manier van vertellen is dat niet. En de scènes die hij beschrijft zijn vaak absurd of grotesk.’ We verlangen naar de terugkeer van de natiestaat, stelt Baudet, geïnspireerd door Houellebecq. Is zijn conclusie terecht?
‘Je moet je wel afvragen of de mens Houellebecq dezelfde is als de romancier. In het dagelijks leven heeft hij allerlei veranderlijke opvattingen, zoals iedereen. Maar als hij in zijn romans bespeurt dat het te eenduidig wordt, zorgt hij dat de andere kant meer nadruk krijgt. Hij zei me eens: de tegenstrijdigheden waardoor ik word verscheurd, wil ik zichtbaar maken in wat ik schrijf. Juist de romanvorm leent zich daarvoor: binnen één personage, tussen personages en in hoe het verhaal wordt verteld.’
Aan het slot heeft Baudet kritiek. Hij vindt dat Houellebecq een uitweg moet formuleren om aan dat doorgedraaide individualisme te ontsnappen.
‘Hij schetst twee mogelijkheden: je overgeven aan het religieuze, of identitaire politiek bedrijven. In Onderworpen laat Houellebecq zien hoe beide projecten verwant zijn, als manieren om samenhang te vinden. Houellebecq heeft vaker gezegd dat hij het christendom als verbindend verschijnsel ziet. Zelf is hij zo atheïstisch als maar kan. De terugkeer van de religie is voor hem onmogelijk. De liefde vervult een samenbindende rol.’
Baudet legt Houellebecq in de mond dat seksuele en geestelijke vrijheid moet worden beteugeld. Terecht?
‘Houellebecq ontleent aan Schopenhauer dat vrijheid een verkeerde filosofische constructie is; we moeten van het individu af, en van het marktdenken. Tegelijk zijn zijn boeken een lofzang op de vrijheid. De hoofdpersoon in Serotonine kan genieten van veertien soorten humus in de supermarkt. Elders houdt hij een oprechte lofzang op parenclubs.

Baudet stelt emancipatie en abortus ter discussie (Frank Hendrickx Volkskrant 21 mei 2019 p. 2):
Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet stelt vlak voor de Europese verkiezingen moderne verworvenheden als vrouwenemancipatie, abortus en euthanasie ter discussie. In een Engelstalig artikel over de Franse auteur Michel Houellebecq suggereert Baudet dat die individuele vrijheden samenhangen met de algehele verzwakking van de westerse samenleving.
De Forum-leider maakte maandag zelf met enige trots bekend bekend dat hij ‘een lang essay’ heeft geschreven in American Affairs Journal, een conservatief tijdschrift dat sinds 2017 in de VS uitkomt. Daarin bespreekt hij, vaak met instemming, Houellebecqs sombere maatschappijanalyse.
Geestverwant
Eerder verklaarde Baudet dat hij Houellebecq als een geestverwant beschouwt. ‘Ik zie hem echt als mijn leermeester’, zei hij in 2014 in NRC Handelsblad. ‘Hij heeft het pad geplaveid waarover ik nu verder wandel.’
Baudet toont zich in zijn essay wel teleurgesteld over zijn voormalige leermeester. Houellebecq zou te veel blijven hangen in de ‘verslagenheid die zijn generatie zo kenmerkt’. ‘Zijn de kaarten geschud?’, vraagt de Forum-leider zich af. ‘Of hebben we nog steeds, ondanks de Herculestaak om het moderne individualisme te overkomen, een mogelijkheid om onze samenleving te revitaliseren?’

De waarschuwing van Houellebecq (Martin de Haan Volkskrant 22 april 2017 Bijlage Sir Edmund p. 18-21):
Wat gaat er mis in het land van het woord? Martin de Haan evalueert Frankrijk aan de vooravond van de presidentsverkiezingen. Houellebecq, constateert hij, legde bloot hoe gespleten het land is, al klopt zijn voorspelling niet dat Hollande wordt herkozen.
Toch is dat iets om bij stil te staan als je het land in al zijn gespletenheid beter wilt begrijpen. Natuurlijk is er de kloof tussen de hoogopgeleide elite veelal geschoold aan de grandes écoles en de gewone man, en natuurlijk zijn er de hoogoplopende sociale spanningen. Maar Frankrijk is ook altijd het land van het woord geweest, het land waar literatuur en filosofie 'de oude Kerk, het antieke geloof, de Franse droom' vormden, zoals de criticus Pierre Lepape het noemt in een prachtig boek uit 2003, niet voor niets Le pays de la littérature geheten. Die verbindende cultus is sinds de dood van volksheld Jean-Paul Sartre in 1980 vrij snel afgekalfd.
Identiteitscrisis
Niet alleen de mondialisering en de immigratie hebben Frankrijk in een paar decennia radicaal veranderd. De huidige malaise kan voor een groot deel ook op het conto worden geschreven van iets wat niet anders dan een identiteitscrisis kan worden genoemd: Frankrijk is zijn positieve (literair-filosofische) zelfbeeld kwijt en sleept zich voort op zoek naar een nieuwe verbindende factor. Dat een Europeesgezinde jonge kandidaat als Emmanuel Macron, een typisch voortbrengel van het systeem van elitescholen, anno 2017 volle stadions trekt met een boodschap die nu eens niet op ressentiment of nostalgie is gestoeld, mag alleen al een klein wonder heten.

Stefan Zweig De wereld van gisteren Herinneringen van een Europeaan
Scharnierpunten van de Europese geschiedenis
Zweig was ongelooflijk productief in vrijwel elk literair genre – (geromantiseerde) biografieën, briefwisselingen, toneelstukken, vertellingen, romans en politiek- historische essays – maar niets raakt mij zo met zijn dramatische lading als De wereld van gisteren. Het is een fantastisch boek en een absolute must read voor iedereen die van geschiedenis en literatuur houdt. Enerzijds door Zweigs vertelkunst en analytisch vermogen, anderzijds simpelweg door het tijdsbestek dat wordt behandeld (1882-1942). Als schrijver, Oostenrijker, jood, humanist en pacifist, heeft Zweig alle klappen die de geschiedenis in die periode heeft uitgedeeld, aan den lijve ondervonden.

De literatuur is een valse messias (Arnon Grunberg Volkskrant 21 september 2019 Boeken & Wetenschap p. 7-9):
Vanaf het moment dat hij kon lezen, schrijft Arnon Grunberg, heeft de literatuur hem gered: van zijn ouders, van zichzelf, van de liefdeloosheid. Maar vaak is wat ons redt ook datgene wat ons naar onze ondergang voert. Wanneer gaat het zien van andermans pijn over in liefdeloos voyeurisme?
Wat ons redt van de leegte, het melodrama, is al te vaak ook dat wat ons naar onze ondergang voert, op zijn minst naar de duisternis. Waar de zinloze kwelling betekenis krijgt, ligt de verleiding op de loer die kwelling te verheerlijken, zelfs op te zoeken. Men creëert dan kwellingen in de hoop erover te kunnen schrijven. Ik vrees dat ik weleens voor die verleiding ben bezweken. Als je zelf kwellingen creëert in naam van het schrijven, wordt de afgod van de literatuur een monster dat onverzadigbaar mensenoffers blijft eisen.
Literatuur als de zoveelste valse messias.
Maar Li stelt, mijns inziens terecht, dat de definitieve weg uit het melodrama onvermijdelijk naar de leegte voert, een onherbergzame weg.
Beter een valse messias dan geen messias
Aan het begin van de zomer toen ik over dit stuk begon na te denken, dacht ik dat ik zou concluderen dat de valse messias van de literatuur een vraatzuchtige afgod is. Nu de zomer voorbij is, concludeer ik: beter een valse messias dan geen. Ik kan degene die ik ooit was, die het bestaan verachtte en die die verachting wenste vorm te geven, niet verraden. Maar Li voerde me terug naar Zweig en deed me beseffen dat literatuur een zaak van redding en ondergang blijft. Zij herinnerde mij eraan dat teksten brieven aan vrienden zijn, berichten van het ene geïsoleerde leven naar het andere, niet altijd een ongevaarlijke, niet per definitie een frivole bezigheid.
Eén hartstochtelijk hoofdstuk wijdt Li aan Kierkegaard, de man voor wie ironie een zaak van leven en dood was.
In een tekst getiteld Het opbouwende van de gedachte dat wij tegenover God altijd ongelijk hebben – en wij weten dat God en literatuur niet wezenlijk van elkaar verschillen; zij geven ons verhalen, verschaffen zinloze kwellingen van betekenis en vullen onze levens met identieke valkuilen – schrijft Kierkegaard: ‘Je liefde had maar één wens, namelijk dat je voortdurend ongelijk mocht hebben.’

Voetnoot Lijden (Arnon Grunberg de Volkskrant 13 februari 2017):
Waanzin is vrijheid, zoveel wordt duidelijk in deze verrukkelijke film, die het midden houdt tussen documentaire, pastiche en therapie. Gelukkig wordt de waanzin verder niet geromantiseerd.
Basis van de film is Houellebecqs handleiding hoe je in leven kunt blijven. De handleiding is, zoals vaker bij Houellebecq, niet gespeend van romantiek. Ook het larmoyante wordt niet geschuwd, desondanks is het een belangrijke tekst.
Er schuilt een les in deze film: het lijden is onvermijdelijk. In onze cultuur wil iedereen slachtoffer zijn - het slachtofferschap is verworden tot deugd - maar niemand wil waarlijk lijden.
Houellebecq schrijft dat we al dood zijn en dat we nu oog in oog staan met de onsterfelijkheid.
Oftewel, iedereen is de laatste soldaat in zijn eigen leger.

Voetnoot Verwarming (Arnon Grunberg de Volkskrant 27 januari 2017):
'De cake wordt in steeds kleinere helften opgesneden tot er niets meer van over is, de verwarming gaat lager en dan weer hoger', schreef Arjen Fortuin verleden week in NRC Handelsblad]] over zijn ontmoeting met Judith Herzberg. De ontmoeting mocht geen interview worden, dat wilde ze niet.
Een jaar of vijfentwintig geleden kwam ik bij Judith thuis, omdat ik haar toneelwerk moest zetten. Ze zette één tomaat op tafel. Of ik die wilde eten. In mijn herinnering ging de verwarming ook omhoog en omlaag.
Fortuin schrijft dat ze het werk van haar vader niet heeft gelezen, ze zou zich alleen maar kwaad maken. Abel Herzberg is overigens een groot stilist.
Als ik een kind had, zou ik graag willen dat het mijn boeken las, ook al zou het er kwaad om worden. Kwaadheid is een goede reactie. Ik heb de lezers die kwaad worden om mijn werk lief.

Voetnoot Verheven of ADO-supporters, ga door met incorrect taalgebruik (Arnon Grunberg de Volkskant 13 augustus 2015):
menselijke beschaving is gegrondvest op taal', schreef Rob Vreeken dinsdag in de Volkskrant. Zeker, maar de totalitaire regimes uit de 20ste eeuw waren eveneens gegrondvest op taal. Ik kan bijvoorbeeld LTI - Lingua Tertii Imperii: Notizbuch eines Philologen van Victor Klemperer, over de taal van het Derde Rijk, aanbevelen.
Vreeken suggereert dat er een verband bestaat tussen barbaars gedrag van voetbalsupporters en hun incorrecte taalgebruik. Wie 'hun hebben' zegt, heeft iets wezenlijks gemist ja, maar is correct taalgebruik een indicator voor morele deugdzaamheid? Volgens mij gaat het veeleer om klassenverschillen: zij die weten hoe het hoort, zij die dat niet (willen) weten.
De 'hogere klasse' zou moeten erkennen dat zij de 'lagere klasse' nodig heeft om zich goed te voelen.
Supporters van ADO Den Haag, ga vrolijk door met jullie incorrecte taalgebruik. Zonder er iets voor te hoeven doen voel ik me verheven boven jullie, en dat is heerlijk.

Frankrijk zoekt linkse intellectuelen à la Sartre (Peter Giesen Volkskrant 22 oktober 2015 p. 8):
'Zijn er nog linkse intellectuelen?', vroeg Le Monde zich afgelopen weekeinde bijna vertwijfeld af. Frankrijk wordt getroffen door een tsunami aan rechtse intellectuelen, als we linkse dagbladen als Le Monde en Libération moeten geloven. Het maatschappelijk debat wordt geheel gedomineerd door 'neoconservatieven' als de filosoof Alain Finkielkraut, de tv-polemist Eric Zemmour en de romancier Michel Houellebecq, die fulmineren tegen islam, immigratie en de teloorgang van de Franse identiteit. Waar is de hedendaagse Jean-Paul Sartre, die op een ton klom om de arbeiders van Renault tot revolutie te manen?
Ster van de avond was Natacha Polony, goed voorbeeld van een Franse intellectueel nieuwe stijl. Een 40-jarige vrouw in een leren jack, met een piekerig kort kapsel als een newwavemeisje uit de jaren tachtig. Geen auteur van een moeilijk te doorgronden filosofisch oeuvre, maar een eloquente polemiste die het uitstekend doet op radio en televisie. Etc.
Monoloog
Daarnaast geselde ze Europa. 'Ik word soevereinist genoemd. Daar heb ik helemaal geen bezwaar tegen. Ik geloof in het soevereine volk. Het is de essentie van de Franse Revolutie.' Evenmin als Michel Onfray of Eric Zemmour gelooft ze dat de globalisering Frankrijk tot hervormen dwingt. Het Franse sociale model kan best worden gehandhaafd, als de politieke elite dat maar zou willen. De Franse identiteit wordt niet alleen bedreigd door de islam, maar ook door het Angelsaksische liberalisme. Die combinatie van cultureel nationalisme en anti-liberalisme is karakteristiek voor veel Franse denkers.

Baudet versus Otten, een zielsconflict (Daniela Hooghiemstra Volkskrant 30 april 2019 (p. 24):
In Nederland is de oorzaak van ruzie dikwijls terug te voeren op twee verschillende levenshoudingen: de protestantse en de katholieke. Voor de eerste bestaat de werkelijkheid uit wat praktisch waarneembaar is, voor de Mede-oprichter Henk Otten verkiest ‘meten en testen op weerlegbaarheid’ boven toespraken in het Latijn, verklaarde hij in een interview in NRC Handelsblad, waarmee vorige maand de ruzie begon. Hij prefereert de ‘zakelijke lijn’ boven ‘emotionele taferelen’. In een interview met de krant Die Weltwoche zei Thierry Baudet eerder precies het tegenovergestelde: die praktische, aardse houding beschouwt hij nu juist als de oorzaak van de dreigende ondergang van de westerse beschaving.
Baudet zegt terug te verlangen naar de tijd vóórdat ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’ de norm werden, toen een ‘gemeenschappelijk kader’ Europa nog samenbond.
Omdat de vergezichten die hij tijdens speeches schetst op sommige kiezers een meeslepend effect hebben, heeft de van huis uit hervormde Otten de wierook van zijn partijleider tot nu toe gewillig opgesnoven.
Maar nu eist het zielsconflict zijn tol.
In een tijd dat The Passion miljoenen kijkers trekt, de ‘beelden’ je via sociale media om de oren vliegen en ook de regie van het koningshuis in katholieke handen is, heeft Baudet het tij misschien mee. Maar tachtig jaar oorlog en eeuwen van segregatie waren er niet voor niets. ‘Hier sta ik, ik kan niet anders’ echoot de stem van Luther in Ottens opstand. Het belooft spannend te worden.

(Geen) rechts, wit bastion (Hassan Bahara Volkskrant 27 april 2019 Zaterdag p. 6-7):
Dat is niet naar de zin van een handvol Nederlandse antiracisme-activisten op Twitter die het De Balie, en Yoeri Albrecht in het bijzonder, kwalijk nemen dat twee jaar geleden in het debatcentrum openlijk werd gediscussieerd over het terugdringen van de moslimpopulatie in westerse landen. Eltahawy, die zichzelf duidelijk in het links-activistische kamp schaart, heeft niets te zoeken in De Balie, vinden de antiracisten. Weet ze bovendien wel dat een ‘FvD-prominent’ – rechtsfilosoof Paul Cliteur – in De Balie heeft gezegd dat hij geïnteresseerd is in de ‘voorzichtige’ -deportatie van moslims?
Sommigen beschouwen hem hierom als de nonchalante opzichter van een ‘marktplaats voor ideeën’ waar alle opvattingen welkom zijn. Albrecht bestrijdt die kwalificatie.
‘Ik geloof zeker niet in een plek waar anything goes. Niet alles hoeft een podium te krijgen. Zeker als het buiten de bandbreedte van de rechtsstatelijkheid valt, zoals fascisme. Wat ik belangrijk vind, is het helende licht van de rede en fysieke nabijheid. Daarom vind ik dat we vooral bij elkaar moeten komen om met elkaar te praten en elkaar te begrijpen.’
Eltahawy’s afzegging heeft de reputatie van zijn debatcentrum ‘grote schade’ berokkend, vreest Albrecht. Wie ter linkerzijde wil zich associëren met een plek die door Eltahawy en antiracisme-activisten op Twitter is afgeschilderd als een podium voor extreem-rechts?

Onderzoek Vijftig jaar Excessennota ‘De sneeuwbal rolt dan verder’ (Maurice Swirc De Groene Amsterdammer 31 oktober 2019p. 26-31):
In januari 1969 vinden Indiëveteranen juist ook de hoogste vertegenwoordiger van de politiek aan hun zijde: premier Piet de Jong. In vervolg op een fel nationaal debat over Indische oorlogsmisdaden geeft zijn regering de opdracht tot archiefonderzoek. Na enkele maanden haastig werk van een kleine ambtelijke commissie onder leiding van de jonge jurist Cees Fasseur resulteert dat in de Excessennota. In zijn begeleidende brief op 2 juni concludeert De Jong ‘dat de krijgsmacht als geheel zich in Indonesië correct gedragen heeft’.
In 1969 verscheen de Excessennota, over de politionele acties in Indonesië tussen 1945 en 1950. Een explosieve ambtelijke notitie over de medeverantwoordelijkheid van toenmalige bewindslieden als Willem Drees werd angstvallig verzwegen. Die politieke doofpot duurt voort tot vandaag. Het uiterst hardhandige en zeer bloedige optreden van de Nederlandse kapitein Raymond Westerling op Zuid-Celebes voltrekt zich van 10 december 1946 tot 21 februari 1947. De eerste massamoord plegen Westerlings Speciale Troepen in de kampong Batoea. In de vroege ochtend van 10 december worden de mannen van de vrouwen gescheiden op een centrale plek. Volgens het officiële verslag worden vervolgens 35 mannen ‘standrechtelijk’ geëxecuteerd. In werkelijkheid zijn dat er 63, vertelt Haij van Groenendaal vijftig jaar later in een uitzending van Andere Tijden. Hij diende zelf als commando onder Westerling en beschrijft hoe de beruchte kapitein zich achter een klaptafeltje installeerde met twee pistolen voor zich. Hierna las hij een eerste naam hardop voor van een opgestelde lijst met ‘terroristen’. ‘Toen iemand uit de groep naar voren kwam, ik zie dat nog voor me, pakte hij een van zijn pistolen en schoot die man dood’, vertelt Groenendaal. Westerling werkte de hele lijst af. ‘Er werd niets gevraagd, alleen naar je naam. Als je op de lijst stond, werd je doodgeschoten.’
Belinfante wijst erop dat de Nederlandse militaire aanwezigheid kan worden gezien als een ‘volkenrechtelijke bezetting’ en vergelijkt deze zelfs met de Duitse bezetting. Daarbij merkt hij op dat de Duitsers het zogenoemde standrecht in elk geval nog omlijsten met een procedure die is vastgelegd in een reeks wetsartikelen, met voorafgaande publicatie van strafbare feiten en de verplichting een gemotiveerd vonnis op schrift te stellen. Met andere woorden: Nederlanders wisten in Indonesië niet eens een bedrieglijke schijn van rechtsstatelijkheid op te houden.
Intussen doet Fasseur iets uiterst opmerkelijks. Hij besluit de voor onderzoek zo waardevolle documenten van het achterliggende archief-Van Rij en Stam, opgeborgen in een hoge stapel mappen en dozen, mee naar huis te nemen. Die slaat hij op zolder op ‘uit veiligheidsoverwegingen’, verklaart hij in 2012 tegenover Rémy Limpach, omdat in de jaren zeventig nauwelijks toezicht was op bezoekers die stukken mee naar huis namen of er onvoorzichtig mee waren. In zijn memoires Dubbelspoor, die in 2016 kort na zijn overlijden verschenen, vertelt Fasseur een iets ander verhaal: ‘Het bevatte de namen van vele, nooit veroordeelde Nederlandse militairen, van wie het optreden in Indië voorwerp van gerechtelijk onderzoek was geweest. Het materiaal toevertrouwen aan wellicht loslippige archiefmedewerkers leek mij onverantwoord.’ Duidelijk is dat hij plegers van Indische oorlogsmisdrijven wilde beschermen.
Al met al laten de overgebleven archiefstukken na al hun omzwervingen zien hoe het besluit van het kabinet-Drees in 1954 om Westerling en zijn navolgers niet te vervolgen de basis legde voor de latere Excessennota en de Verjaringswet. ‘Je kunt allemaal mooie rechtsstatelijke principes hebben, maar als het hemd nader dan de rok komt, gebeuren er soms rare dingen in de schemering’, zegt Harmen van der Wilt, hoogleraar internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Daar komt bij dat het in de praktijk ‘buitengewoon ingewikkeld’ is om ‘de lijnen van de verantwoordelijkheid’ vast te stellen, schetst Van der Wilt.
‘Het meest betekenisvolle document in deze zaak is uiteindelijk de nota van Belinfante’, zegt Wouter Veraart, hoogleraar rechtsfilosofie aan de Amsterdamse Vrije Universiteit, over de in 2000 overleden jurist. ‘Op indrukwekkende wijze zat hij toen al op de goede lijn, maar zijn stem is veel te weinig gehoord. Hij neemt de juridische en morele verantwoordelijkheid voor eigen mensenrechtenschendingen echt serieus. Deze nota zou om die reden al in het eerste jaar van de rechtenstudie aan de orde moeten komen, ook als eerbetoon.’

De monarchie is niet van deze tijd, maar nog lang niet versleten (Martin Sommer Volkskrant 27 april 2019 Opinie p. 23):
Het gaat om de zichtbaarheid en de aanraakbaarheid, niet van de macht maar van de historisch gegroeide gezamenlijkheid die de koning belichaamt.
Het is raar dat de kritiek op de monarchie altijd komt van mensen die zichzelf als het verstandige midden beschouwen, want in één moeite door uiten ze vaak hun zorgen over de polarisatie. Terwijl de monarchie het laatste is dat een gespleten samenleving bij elkaar houdt. Zo zei ook Máxima het laatst in een interviewtje: de boel bij elkaar houden is haar opdracht. Je hoeft geen aanhanger te zijn van de monarchie om te zien dat het koningshuis goed werk doet. Dat vond hofhistoricus Fasseur ook. Hij zei: ik ben geen royalist, ik ben Oranjeklant.
De afgelopen decennia is het voor de Oranjes veel meer op eieren lopen geworden. Niet omdat ze zelf zijn veranderd, maar omdat de polarisatie is toegenomen. Thema’s als Europa, ontwikkelingshulp of natuurbehoud, ooit keurig onpolitiek en dus heel geschikt voor koninklijk engagement, blijken ineens reuzegevoelig. Onlangs opende de koning nog een windmolenpark in het Zeeuwse natuurgebied de Krammer. Daarover moet vooraf lang vergaderd zijn. Een constitutionele crisis zit in een klein hoekje.

De herwaardering van Philomena Essed ‘Het alledaagse was een blinde vlek’ (Rasit Elibol en Jaap Tielbeke De Groene Amsterdammer 25 april 2019 p. 24-29):
Haar boodschap dat Nederland een racistische samenleving is stuitte dertig jaar geleden op hevig verzet, maar door een nieuwe generatie activisten wordt hoogleraar Philomena Essed op handen gedragen. ‘Dankzij haar kunnen we racistische structuren benoemen.’
Via mede-activisten hoorde ze voor het eerst over de vrouw die belangrijk was geweest bij het in gang zetten van de eerste anti-racismegolf in de jaren tachtig met haar studie Alledaags racisme , een boek dat ook bij haar vader in de kast stond. ‘Ze bleken elkaar zelfs nog te kennen van de tijd dat mijn vader actief was in de anti-racismebeweging, zonder dat ik dat wist.’ Wat Essed nog steeds zo belangrijk maakt?
Uit NRC, 4 mei 1991: ‘Haar boek staat bol van de tendentieuze uitspraken die in vage beschuldigingen uitmonden.’ En: ‘Inzicht in alledaags racisme Inzicht in alledaags racisme is een somberstemmend werk. Racisme is een belangwekkend onderwerp. Het is bedroevend dat de behandeling van dit onderwerp wordt gemonopoliseerd door pretentieuze warhoofden à la Essed.’
Hoewel haar gesprekspartners aarzelden dit te duiden als discriminatie – laat staan als racisme – gaf Essed dit patroon een naam: alledaags racisme. ‘Ik wilde het beeld doorbreken dat racisme enkel iets groots en ongrijpbaars is uit het verleden’, zegt ze. ‘Voor veel mensen is het iets voelbaars, daarvoor moet je het alledaagse benoemen, maar dat hoorde niet in de sociale wetenschappen. Het alledaagse was een blinde vlek.’
‘In de vrouwenbeweging was de belangrijkste slogan in die tijd: “Het persoonlijke is politiek”’, zegt oud-UvA-docent Petra de Vries. Ze herinnert zich Essed als een serieuze en vriendelijke student, iemand met een gezonde dosis zelfvertrouwen, maar ook iemand die anderen de ruimte gaf. Zelf had De Vries een tijdje in de Verenigde Staten gewoond, waar ze in aanraking was gekomen met ideeën over black power en black consciousness en oog kreeg voor de parallellen tussen de burgerrechtenbeweging en de vrouwenstrijd. Zij moedigde Essed aan om een artikel te schrijven over ‘racisme en feminisme’, dat in 1982 verscheen in Socialisties-Feministiese Teksten. Veel bijval van andere docenten kreeg Essed niet. ‘Ze sprak witte mensen aan en dat werd haar niet door iedereen in dank afgenomen’, zegt De Vries. ‘Het was natuurlijk niet prettig om met die boodschap geconfronteerd te worden. Iedereen zag zichzelf als tolerant en ook in onze kringen hadden sommigen weinig op met de benadering van “de racist in jezelf zoeken”.’
Het debat is gevoeliger geworden.’ Dat komt ook doordat haar anti-racistische leeftijdgenoten er nu, mede dankzij de generatie van Essed en haar vader, harder in kunnen gaan, gelooft Partiman. Velen van hen zijn geboren en getogen in Nederland en eisen hun plek op, door institutioneel racisme aan te kaarten of mee te praten over de invulling van vaderlandse tradities. De verschuiving is zichtbaar in de verschillende slogans van de actievoerders, ziet Essed. Was de leuze in de jaren tachtig nog ‘zwarte piet is zwart verdriet’, nu is het ‘zwarte piet is racisme’. ‘Het gaat er feller aan toe’, zegt Essed, ‘omdat er een beweging is die zegt: dit pikken we niet meer.’

Potsierlijke verdachtmakingen (Elma Draayer Volkskrant 26 april 2019 p. 25):
Waarschijnlijk was ik niet de enige lezer die gisterochtend in de lach schoot bij het openslaan van pagina 2. Daar stond dat het wetenschappelijk tijdschrift Journal of the Association for Information Science and Technology de term ‘schone slaapster’ in de ban heeft gedaan. De Leidse hoogleraar Ton van Raan bedacht de metafoor vijftien jaar geleden voor wetenschappelijke publicaties die lang moeten wachten totdat iemand ze ‘wakker kust’. Geweldige vondst, sindsdien dan ook veelvuldig gebruikt.
Zie de heisa rond de komst van de Egyptisch-Amerikaanse feministe Mona Eltahawy, om die reden afgelopen zaterdag nog in dit dagblad geïnterviewd. Woensdagavond zou ze spreken in het Amsterdamse debatcentrum De Balie over kwesties als het patriarchaat en wereldwijde vrouwenonderdrukking. Maar nadat ze gewaarschuwd was door ‘Nederlandse vrienden wier opvattingen ik vertrouw’ zegde ze het optreden op het laatste moment af.
Het platform OneWorld (‘voor een eerlijke en duurzame wereld’) liet vier ‘moslims en personen van kleur’ aan het woord die deze conclusie eensgezind onderschreven – een journalistieke methode waarin dit voorheen van rijkswege gesubsidieerde orgaan sowieso excelleert. Andersdenkende ‘moslims en personen van kleur’ moet je er met een lantaarntje zoeken, wederhoor is er al even zeldzaam.

Beetje bijspijkeren (John Jorna Volkskrant 25 mei 2019 Opinie p. 29):
In de Eerste Kamer is de Klimaatwet besproken. (Ten eerste, 22 mei). Namens het CDA voerde Joop Atsma het woord. Hij wees op de gesteenten in Zuid-Limburg, die in een geheel ander klimaat gevormd zijn. Is er in de hele CDA-fractie nou niemand, die Atsma uitlegt, dat wat nu Zuid-Limburg is in het verre geologische verleden op een heel andere plaats ten opzichte van de evenaar lag in een andere klimaatzone of zelfs in een gebied dat door de zee bedekt was?
Door verschuiving van de platen met daarop de continenten kwam Zuid-Limburg op de huidige plaats te liggen. Joop Atsma had wel kunnen wijzen op de afwisseling van ijstijden en warme tijden tijdens het recente Kwartair. Vanzelfsprekend hebben de klimatologen nauwkeurig nagegaan of de huidige opwarming daarmee samenhangt. Neen dus. De mens heeft de extreme opwarming gedurende de laatste eeuw veroorzaakt.
Joop, leen eens een modern aardrijkskundeboek van een kleinkind.

Wij staan dichter bij Oldenbarnevelt dan we denken (Martin Sommer Volkskrant 26 april 2019 p. 19):
Politiek commentator van de Volkskrant Martin Sommer hield woensdagavond in het Haagse perscentrum Nieuwspoort de Johan van Oldenbarnevelt-lezing. Hierin toont hij aan hoe actueel zijn visie op het begrip vrijheid en tolerantie is. Op 13 mei is het 400 jaar geleden dat medegrondlegger van onze staat Van Oldenbarnevelt werd vermoord.
Diens visie op vrijheid en tolerantie blijft actueel.
Windmolens
In het klimaatdebat worden natuurkundige gegevens over de opwarming vermengd met voorstellingen van goed en kwaad. Het einde der tijden komt met de regelmaat van de klok voorbij. Kinderen demonstreren voor de generaties na ons, een metafysisch idee omdat we werkelijk niet kunnen weten hoe die generaties het er straks vanaf brengen. Er vallen woorden als klimaatschuld en vliegschaamte. Linkse partijen grijpen de opwarming aan om de discussie om te buigen naar het thema climate justice. Het kan nog krachtiger, als met impliciete verwijzing naar de Holocaust het woord klimaatontkenners valt. Zo wordt er van een natuurkundige wet een normatieve wet gemaakt. Niet alleen staat vast dat de aarde opwarmt, maar ook staat vast wat we moeten doen. In de woorden van Isaiah Berlin: de noodzaak, het gezamenlijke doel, brengt niet alleen met zich mee dat politiek een invuloefening is geworden, maar ook dat mensen worden gedwongen tot bepaalde opvattingen.
Transitie
De sprong van doel op middel, noemde de socioloog Van Doorn dat. Tegenwoordig gaat het niet meer over revolutie maar over transitie, al liggen die twee akelig dicht bij elkaar. Ik haal een tweet aan van onze transitieprofessor Jan Rotmans, van 21 maart jongstleden. ‘In een overgangsfase van de transitie zien we chaos, en toenemende weerstand. Dat is een teken dat we bij de kern komen. De kunst is dan consistent door te gaan op de gekozen weg, die wordt gesteund door de grote meerderheid.’
Good old Oldenbarnevelt. Hij was geen liberaal, hij was een betweter en een opschepper. Hij leerde ons niet wat liberalisme was, maar hij was wel praktisch. Hij polderde over wat destijds de geopenbaarde waarheid was. Maar zijn tolerantie was in zijn uitwerking intolerant; hij schreef voor wat en vooral wat er niet gepreekt mocht worden. John Locke ging wat betreft godsdienstvrijheid aanzienlijk verder en vroeg zich af of mensen er onjuiste ideeën op na mochten houden. Hij zei ja, zolang het de samenleving of het algemeen belang geen schade doet. Isaiah Berlin liet zien dat een staat die zich toelegt op omgekeerde, het propageren van de juiste denkbeelden, het risico loopt te eindigen in tirannie.
Zover is het nu nog lang niet. Nederland is geen totalitaire staat. Maar wat we van Oldenbarnevelt opsteken, is dat er voorstellingen zijn die zich tooien in het kleed van vrijheid en tolerantie, maar die in hun uitwerking het tegendeel daarvan kunnen zijn. In die zin staan wij dichter bij Oldenbarnevelt dan we zelf wel zouden denken.

Eindelijk meer dan alleen het ‘stockske’ (Martin Sommer Volkskrant 18 april 2019):
Het heeft vier eeuwen geduurd voordat Nederland de grootste staatsman uit zijn geschiedenis in de armen heeft gesloten, concludeert Martin Sommer, terwijl hij in Den Haag de Oldenbarnevelt-wandeling loopt.
De Oldenbarnevelt-wandeling begint bij Willem van Oranje, op het Plein in Den Haag. Onze Vader des -Vaderlands heft op dit standbeeld zijn vingertje. Heel Nederlands. In zijn geval was het vermaan dat de gewetens vrij moesten zijn. Oranje is onomstreden de Grootste Nederlander. Maar de grootste staatsman uit onze geschiedenis, ook volgens premier Mark Rutte, heet Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619).

Wie geeft de microfoon aan de gematigde stem? (Daan Roovers Volkskrant 20 april 2019 Opinie p. 20-21):
Windenergie, het afschieten van edelherten in de Oostvaardersplassen, de antiracismedemonstratie, elk maatschappelijk twistpunt lijkt razendsnel vlam te vatten en te escaleren tot een hoogoplopend conflict tussen rabiate voor- en tegenstanders, dat met regelmaat ontaardt in bedreiging. Het is een teken des tijds: Nederlanders maken zich zorgen over de toenemende polarisatie, stelde het Sociaal en Cultureel Planbureau vast in de meest recente Burgerperspectieven(29 maart, 2019). Driekwart van de Nederlanders denkt dat meningsverschillen over maatschappelijke kwesties heviger worden.
Vooropgesteld: polarisatie kan ook heel productief zijn. Het kan nieuwe sociale energie vrijmaken, en problemen luid en duidelijk agenderen. Elke emancipatie begint met een polariserende dynamiek. Maar op een zeker moment helpt dieper ingraven het proces niet verder. Als ‘benoemen’ het redelijke midden is tussen zwijgen en overschreeuwen, dan slaat de pendel de laatste jaren zonder twijfel door naar het laatste.
Kunnen we dit overprikkelde opinieklimaat in enige mate weer ontspannen? En zo ja, hoe? Harvard-hoogleraar Cass Sunstein doet al jaren onderzoek naar polarisering en wijst allereerst op het belang van het in contact komen met standpunten van andersdenkenden. Nieuwe media bieden allerlei kansen om zelf op zoek te gaan naar interessante gesprekspartners en zo je sociale bubble een beetje te ontstijgen. Wie een beetje moeite doet kan daardoor juist gemakkelijker nieuwe bronnen aanboren dan in real life. Je komt – als je dit wilt – in aanraking met heel andere opvattingen: met klimaatontkenners, complotdenkers, maar ook wetenschappers desgewenst. Die rijkdom aan gezichtspunten is beslist een voordeel van nieuwe media. Het is, om polarisatie tegen te gaan, zelfs een noodzakelijke voorwaarde om met andersdenkenden in aanraking te komen, maar nog geen voldoende.
Het publieke debat heeft niet alleen meningsuiting nodig, maar ook ambitie in meningsvorming. Dat lijkt mij een mogelijk antwoord op de zorgen uit het recente SCP-rapport. Dus: beste krantenredacties, programmamakers en journalisten: besteed eens wat meer aandacht aan de gematigde stem. Namens het overgrote deel van Nederland: hartelijk dank!

Herover het debat (Daan Roovers Volkskrant 20 december 2019 p. 22):
Denker des Vaderlands Daan Roovers blikt terug op 2019, het jaar waarin volgens velen de vrijheid van meningsuiting onder druk is komen te staan. Maar bedoelen we daarmee wel hetzelfde?
Manifesto
Facebook-oprichter Mark Zuckerberg, zelfbenoemd hogepriester van het vrije woord, doopte zijn recente toespraak zelfs om tot een ‘free speech manifesto’: ‘Ik wil een zo breed mogelijke definitie van de vrijheid van meningsuiting verdedigen.’ Er wordt niet naar je geluisterd misschien, of je wordt overschreeuwd door anderen maar taboes zijn er nauwelijks. Je kunt er ongelimiteerd spreken, liken, haten en ook liegen.
Propagandamachine
Dat is precies wat de Brits-Joodse komiek Sacha Baron Cohen beweerde in een recente speech waarin hij de -zwanenzang van Zuckerbergs ‘manifesto’ recenseert. Hij noemde de grote sociale-mediaplaforms, the Silicon Six, Facebook voorop, de grootste propagandamachine uit de geschiedenis, die leugens en hatespeech met evenveel enthousiasme verspreiden als feiten en argumenten – over kwaadwilligheid en onverdraagzaamheid gesproken.
Zuckerbergs ‘manifesto’ is ideologische prietpraat: ‘We must continue to stand for the freedom of expression.’ Zeker, Mark, maar dat is hier niet het punt: je bent geen politicus, in elk geval nog niet. We vragen je niet de juridische kaders van de vrijheid van meningsuiting te bepalen, maar om een zekere orde op je eigen schoolplein te handhaven. En wat het onlinedebat betreft, moeten we in elk geval niet naïef zijn: polarisatie is een verdienmodel. Hoe uitzinniger (extremer, haatdragender) de opvatting, hoe meer aandacht, hoe meer economische waarde deze heeft. Zuckerberg spreekt als ondernemer, als grootkapitalist, en hij wenst in die ambitie met rust gelaten te worden.

Een groot debat (Ariejan Korteweg Volkskrant 11 april 2019 p. 21):
Met de Denker des Vaderlands op zoek naar de gematigde stem.
Naast me op de verder lege perstribune zit de Denker des Vaderlands en die zegt: ‘Dit is micropolitiek, de Kamer bemoeit zich met personeelszaken. Hannah Arendt zou dit administratieve kwesties noemen, niks om in het parlement te behandelen.’ Daan Roovers pleit in Wij zijn de politiek voor een nieuw politiek bewustzijn en een beter begrip van vrijheid en verantwoordelijkheid. Want wij zijn heel wat meer dan ons brein: wij zijn de politiek.
Meer dan haar voorgangers wil Daan Roovers zich met politiek bezighouden. Politiek is te belangrijk om aan politici over te laten, zegt ze in Wij zijn de politiek, de interviewbundel die bij haar aantreden verscheen. Het huidige systeem is uitgewoond, tijd voor groot onderhoud. Het Haagse debat gaat te veel over middelen, te weinig over doelen. Daar komt bij dat de media de extremen opzoeken; de gematigde stem moet luider klinken.
Roovers haalt haar geliefde Hannah Arendt van stal: ‘In de politieke ruimte kun je juist vrij zijn van persoonlijke beslommeringen. In Den Haag is veel identiteitspolitiek, standpunten die hangen aan wat je zelf bent.’
Even later in de plenaire zaal ziet Roovers tevreden hoe met handopsteken wordt gestemd. ‘Daar hebben de Russische trollen geen vat op.’ Dan volgt een debat op z’n Hollands. Minister van Defensie Bijleveld die in alle toonaarden varieert op: ‘we zijn het eens’, ‘u weet als geen ander’, en ‘laten we met elkaar de juiste dingen doen.’ Elkaar dichtbij houden – ondanks de versplintering is dat het Haagse mantra. De stem van het midden, inderdaad. De DdV, vergoelijkend: ‘Gezegend de democratie waar dergelijke debatten worden gevoerd.’

‘Vrijheid komt pas, als je controle hebt’ (Fokke Obbema interviewt Philipp Blom Volkskrant 5 oktober 2020 p. 12-13):
Hoe geeft dat zin?
‘Om een rijker en dieper leven te kunnen leiden, heb je creatieve discipline nodig. Ik zie alles wat je onderneemt als het leren van een taal – pas als je het vocabulaire en de grammatica beheerst, kun je goed communiceren. Dat kun je toepassen op musiceren, schrijven, koken en al het andere waarin je jezelf wilt bekwamen. Vrijheid komt pas, als je controle hebt. Pas als mijn vingers gedisciplineerd doen wat ze moeten, kan ik vrij muziek maken. Als je die discipline opbrengt, cultiveer je jezelf en kun je een rijker leven leiden. Dat zie ik als een vorm van hedonisme. Ik ben een redelijk hedonistisch mens. Hedonisme kan ook ascetisch zijn – het is de cultivering van plezier in het bestaan.’
Hoe ziet u in dat licht het belang van ons levensverhaal?
‘Het doel daarvan is onze plaats in het grotere geheel te bepalen: weten wie we zijn, waartoe we behoren. Dat verhaal veranderen we voortdurend, ons geheugen is enorm creatief daarin, zo blijkt uit recent onderzoek. Het geheugen heeft als functie zin aan gebeurtenissen te geven. Die kleuren we in zoals het ons uitkomt. Zo groot is onze behoefte aan zin.’

Filosofisch kwintet 22 juli 2018 NPO1
Sinds de digitalisering kunnen we op dezelfde aarde wonen, en toch in totaal verschillende werelden leven.
Vraag is alleen: leven we nu nog wel samen? Is er nog sprake van een publiek debat? En welke gevolgen heeft dit voor de democratie? Is er nog genoeg saamhorigheid om ingewikkelde grensoverschrijdende problemen op te lossen?
'Volgen jullie op sociale media mensen met een totaal ander wereldbeeld?', vraagt Clairy Polak aan het begin van de uitzending. 'Ja,' zeggen filosofen Daan Roovers en Rogier De Langhe. Valerie Frissen, hoogleraar ICT, vertelt dat ze een vroege gebruiker van Twitter was, maar dat ze de laatste tijd een beetje is afgehaakt. Commerciële alrogitmes zorgen ervoor dat ze nog weinig andere perspectieven te zien krijgt. Philipp Blom: 'Onze eigen stem doet niet meer mee.' Ook hij vindt hij het problematisch dat de publieke ruimte een economische ruimte is geworden, met instanties die geld verdienen die aan likes en shares.
Filosoof Daan Roovers schetst het ideaal van een publieke sfeer: 'Het is het gesprek dat we voeren over hoe we samenleven. Daarbij gelden twee regels: macht en geld spelen geen rol.' Juist als het om toegankelijkheid van het debat gaat ziet Valerie Frissen ook de voordelen van sociale media. 'Meningsuiting is voor grote groepen mensen toegankelijk geworden, minder elitair.' Philipp Blom trekt zijn wenkbrauwen op: 'Is democratie elitair? Ik zou zeggen dat democratie een elite nodig heeft, zolang iedereen maar toegang heeft om tot die elite te behoren.'
Een belangrijk probleem van de filterbubbels is dat je niet weet welke informatie je nog kunt vertrouwen, aldus Daan Roovers. Bovendien: “Het zou kunnen dat je alleen maar in een zelfbevestigend perspectief valt en je niet meer verplaatst in een ander. Dat is een probleem voor de democratie.'
'Er zou een hele nieuwe publieke sfeer kunnen ontstaan die we nog niet kennen,' oppert Valerie Frissen. Daan Roovers knikt: 'Ik denk dat de samenleving zich op een andere plek gaat afspelen. We voelen ons minder verwant met mensen die fysiek dichtbij zijn, dan met de mensen op afstand met wie we digitaal contact contact.'
Philipp Blom ziet juist in die ontwikkeling een groot probleem. 'Die mensen op afstand hebben andere lokale problemen dan wij.' Rogier De Langhe is optimistischer: 'We moeten totaal anders gaan denken. Niet meer als natiestaten, maar in platforms, en daar kunnen we internet juist goed voor gebruiken.'

De slotakte van een toneelstuk in Mali (Arnout Brouwer Volkskrant 30 april 2019 p. 10-11):
Wel is er tekst en uitleg over de Europese verantwoordelijkheid voor veiligheid dicht bij huis, waar de VS steeds minder aan zullen doen. Over smokkelroutes en broedplaatsen van extremisme en, om de linkse partijen mee te krijgen, de befaamde, geïntegreerde ‘3D-benadering’ en ‘solidariteit met de burgerbevolking van Mali’. Maar geen woord over bijstand aan bondgenoot Frankrijk of het doel de rechtsorde te versterken middels een tijdelijke zetel in de Veiligheidsraad.
Oud-bevelhebber van de strijdkrachten Dick Berlijn: ‘Wij in het Westen hebben bij dit soort missies veel moeite eerlijk te zijn over onze motieven. En als we meedoen, verklaren we bij vertrek de overwinning. Het lijkt soms een toneelstuk. Natuurlijk is de impact van deze missie op de lange termijn niet groot. Dat kan alleen als je een langdurig commitment hebt, en dat hebben wij niet.’

Wat is de geïntegreerde benadering? (1 mei 2014):
In het dagelijks spraakgebruik komt het begrip ‘de 3D-benadering’ vaak terug. Maar er zijn meer begrippen die in dezelfde context gebruikt worden, zoals:
(1) defence, diplomacy & development;
(2) security, governance & development;
(3) comprehensive approach;
(4) whole of government approach;
(5) geïntegreerde benadering.
De vraag doet zich voor welk begrip nu het beste de lading dekt.

Op aarde bestaat niet alleen de geїntegreerde ‘3D-benadering’, maar ook de ‘3P-benadering’. Juist managers in een bureaucratische organisatie zijn vaak gespeend van enig creatief ondernemerschap (4e productiefactor). Het is nu in het bijzonder de produktiefactor arbeid en de belastingbetaler die voor het mismanagement van de factor kapitaal mogen bloeden. Het gaat dus niet alleen om aandeelhouderswaarde. Primair draait het niet om het begrotingstekort van 3% van de overheid maar om het ecologische begrotingstekort van 35%. De 'People Planet Profit' aanpak levert langetermijnwinst op voor ondernemers en maatschappij. Anders gezegd gaat het om met de juiste mix van de vier produktiefactoren op basis van het concept cradle to cradle een duurzame samenleving te ontwikkelen.

Commentaar Groene-special Wat willen we onze kinderen leren? (Xandra Schutte De Groene Amsterdammer 9 mei 2019):
Voor je het weet jaag je iedereen in de gordijnen. Denk bijvoorbeeld aan de storm van kritiek die het Platform Onderwijs2032 onder leiding van oud-SCP-directeur Paul Schnabel over zich heen kreeg, ondanks alle inspraak die ook toen was georganiseerd. In haar eindrapport stelde de adviescommissie een nieuw curriculum voor waarin rekening werd gehouden met de zogeheten ‘21st century skills’, de speciale vaardigheden die nodig zouden zijn om het te redden in een hoogtechnologische samenleving. Het was voor een groot deel van het onderwijsveld al te rigoureus – en het werd afgeserveerd.
Wat die rondgang ons bovenal leerde, en wat ook uit de thematische verhalen blijkt: we kunnen zo veel praten over wát onze kinderen moeten leren als we willen, uiteindelijk gaat het om het hóe – en daarbij spelen goede, bevlogen leraren een sleutelrol. Zij komen volop aan het woord in dit nummer, en we moeten ze koesteren.

iGeneration: digitale versus tastbare realiteit Het smartphone-complex (Arthur Eaton De Groene Amsterdammer 9 mei 2019):
Groeit er een generatie watjes op? Jongeren zijn depressiever, minder sociaal en hebben vaker angststoornissen. Psychologen vragen zich af hoe de smartphone daar een rol bij speelt.
‘Het begon allemaal met één patiënt’, vertelt Daniel Kantor. ‘Een jongen die iedere sessie zijn telefoon meenam de spreekkamer in. Hij zat de hele sessie te appen.’ Kantor lijkt sprekend op een jonge Oliver Sacks. Grote zwarte baard, ronde bril, wijkende haarlijn. Als psychotherapeut is hij gespecialiseerd in de behandeling van adolescenten. Hij werkt en doceert in Lima, Peru. Ik sprak hem via Skype.
Kantor denkt even na en voegt daar dan aan toe: ‘De vraag is misschien: waarom vluchten zoveel jonge mensen hun beeldschermen in? Wellicht moeten we dat zien als een uitnodiging om de tastbare realiteit te veranderen, in plaats van ons druk te maken over de digitale.’

Een scenario voor de toekomst van de bewustzijnsevolutie en Artificial Intelligence (Gerrit Teule).

Bewustzijnsevolutie en Artificial Intelligence (GAMMADELTA jrg. 5, nr. 3 april 2018 p. 28-63).
Het is de basis voor een “zichzelf creërend systeem”. In feite bewandelt de eonenhypothese de gulden middenweg tussen onversneden materialisme en puur idealisme. De geestdeeltjes zijn natuurlijk en luisteren, in hun hoedanigheid als elektron, ook naar de kwantummechanische gedragsregels. Deze gedachte over de werkzaamheid van eonen in onze wereld kent een aantal aspecten, die we in de volgende paragrafen behandelen.

Van Gerrit Teule ronden wij de serie artikelen af, die hij ons vanaf april 2018 presenteerde (GAMMADELTA september 2018 p. 4, 21-41):
33: d. Moet dit lijken op menselijke intelligentie en menselijke emoties?
Artificial Intelligence wordt vaak gekoppeld aan robots, al of niet in een semi-menselijk uiterlijk. Men vraagt zich dan af of deze humanoïden ook gevoelens zullen hebben: twijfels, angsten, stemmingswisselingen, emoties, etc. In het proces van AI is het inbouwen en imiteren van ‘subjectieve gevoelens’ en daarmee samenhangende tekortkomingen van de menselijke intelligentie een dure en ook onnodige zaak. Dat zal niet gebeuren, omdat we in de eerste plaats ook van deze gevoelens niet weten hoe alles in onszelf en ons brein werkt, en in de tweede plaats omdat het een AI-systeem alleen maar verzwakt, d.w.z. afhoudt van de taak die een AI-systeem moet vervullen. Emoties (of iets wat daar in machinale vorm op lijkt) en andere verstoringen hoeven in AI-systemen helemaal niet aanwezig te zijn.
29,30: Tegmark neemt zonder verdere discussie aan dat dit interface mogelijk zal zijn en hij heeft het dan ook over “uploads”, mensen die geheel zijn opgenomen in een computersimulatie. Frank Tipler deed dat ook in zijn boek “Fysica van de onsterfelijkheid” (1994). Als echter de eonische theorie (Teilhard/Charon) juist is, dan is dit interface zelfs principieel onmogelijk, omdat de informatie is opgeslagen in aparte tijdruimten (eonen), die voor 3D-instrumenten ontoegankelijk zijn. In dat geval zal dus ook een cyborg niet of slechts in zeer beperkte mate mogelijk zijn.
Teilhard de Chardin – De erfzonde en de ‘Zes Proposities’ (David Grumett en Paul Bentley):
HET NASPEL EN HET LEVEN NA DE DOOD (p. 76):
Teilhard herhaalt enigszins spottend, dat er als reactie op Humani generis twee mogelijkheden zijn: ofwel morgen treedt er een wijziging in de wetenschappelijke wetten van de soortvorming op, ofwel theologen gaan een veel nauwere solidariteit in de 'buitengewone interne cohesie' van een wereld accepteren, die zich momenteel in een proces van kosmogenese en antropogenese bevindt, waarin de mens en de rest van de geschapen orde voortdurend opnieuw worden gegenereerd. 73

Hacken is probleem, niet Huawei (Ot van Daalen Volkskrant 21 mei 2019 p. 22):
Investeren in encryptie is verstandiger dan het weren van Chinese software voor een Nederlands 5G-netwerk, betoogt advocaat Ot van Daalen.
De Volkskrant berichtte onlangs dat Huawei mogelijk betrokken is bij Chinese spionage in Nederland. Klantgegevens van één grote Nederlandse provider zouden via software van Huawei naar China zijn gesluisd.
Verstandiger is in te zetten op beleid dat ervan uitgaat dat de infrastructuur die we gebruiken niet te vertrouwen is. Dat betekent: investeer in sterke encryptie, zodat gegevens van verzender naar ontvanger goed beveiligd zijn. Dat klinkt logisch, maar er zijn nogal wat landen die het gebruik van encryptie aan banden willen leggen en ondermijnen. Meer in het algemeen: investeer in privacybeschermende technologie, zodat ook wordt afgeschermd met wie iemand belt en waar iemand is. Verplicht geheime diensten kwetsbaarheden te publiceren, zodat het moeilijker wordt de apparaten van gebruikers waarmee die gegevens worden verzonden, te hacken. Ontkoppel kritische infrastructuur (sluizen!) van het publieke internet. En zorg voor back-up, zodat als communicatiekanalen door hackers worden uitgezet, belangrijke diensten blijven werken.

Hoe de oprichter van WikiLeaks een hekel kreeg aan Clinton (Michael Persson Volkskrant 12 april 2019 p. 7):
Op 5 april 2010 publiceert Assanges klokkenluiderswebsite WikiLeaks een video met de titel Collateral Murder, die laat zien wat er gebeurt wanneer twee Amerikaanse helikopters het vuur openen op een groep Irakezen op een plein in Bagdad. Een aantal van de mannen dragen wapens, maar er zijn ook mannen met camera’s bij. Als een busje arriveert om de gewonden te helpen, krijgen de helikopterpiloten toestemming ook dat busje te doorzeven. Even later wordt ook een gebouw met raketten bestookt. Uiteindelijk vallen er twaalf tot achttien doden, onder wie twee Reuters-journalisten. Twee kinderen worden zwaargewond door Amerikaanse grondtroepen uit het busje gehaald.
Eindelijk: een beschuldiging tegen Assange
En dus blijft het ministerie van Justitie broeden op een geschikte beschuldiging. In maart vorig jaar, zo werd donderdag duidelijk, stelt het een verzegelde aanklacht op waarin Assange wordt beschuldigd van een poging om samen met Manning, in 2010 dus, een regeringscomputer te hacken (dit zou zijn gebeurd nadat Manning de honderdduizenden geheime documenten heeft doorgespeeld). De hack, die er kennelijk op neerkomt dat Assange een wachtwoord probeerde te raden, lijkt te zijn mislukt, maar dat doet er niet toe. Er is lang naar gezocht, maar Assange heeft een misdaad begaan.

Volgens Rob de Wijk hebben Assange en Snowden hun vrijheid voor niets ingeleverd (Trouw 31 oktober 2014):
Snowden zit nog steeds in Rusland waar hij tijdelijk asiel heeft gekregen. Venezuela wil hem ontvangen, maar met een ingetrokken Amerikaans paspoort komt hij er niet in. Assange zit in de Londense ambassade van Equador en mag van de Britse autoriteiten het land niet uit.

Chipmaker bestolen - of bespioneerd? (Joost de Vries Volkskrant 12 april 2019 p. 13):
Zijn de geheimen van het Nederlandse hightechbedrijf ASML echt gestolen door de Chinese spionnen? Zeker is dat het bedrijf uit Veldhoven is beroofd door zijn eigen medewerkers, de vraag is of de Chinese overheid er ook bij betrokken was.
De Nederlandse chipmachinefabrikant ASML is in 2015 slachtoffer geworden van bedrijfsspionage, berichtte Het Financieele Dagblad donderdag. Chinese medewerkers stalen hoogtechnologische kennis en kaapten belangrijke klanten. Volgens het FD kan de zeer waardevolle informatie in handen zijn gevallen van de Chinese overheid. ASML-topman Peter Wennink spreekt dat met klem tegen. Drie vragen over deze precaire zaak.

Keert het IMF zich nu tegen de Big Tech? (Peter de Waard Volkskrant 12 april 2019 p. 28):
Omdat bedrijven met een hoge winstmarge minder hoeven te investeren om concurrenten achter zich te houden, groeit de economie ook langzamer. Volgens de berekeningen van het IMF werd in de onderzochte periode 1 procent aan economische groei verspeeld door de machtsconcentratie van bedrijven.
Hoewel de Big Tech in Europa al herhaaldelijk is bestraft vanwege misbruik van marktposities, dreigt het de komende periode alleen maar erger te worden, zo waarschuwt het IMF.
Regels om bedrijven te verplichten onderdelen af te stoten of zich helemaal op te splitsen zouden een mogelijkheid zijn om daar iets tegen te doen, net als regels die grote bedrijven verbieden nieuwe spelers die een bedreiging zijn op te kopen.
Maar het IMF zal daar zelf niet de vingers aan durven branden.

Urenco moest zich schamen (Leonie Hosselet en Nina Suyffel Volkskrant 25 maart 2014):
In de jaren zeventig wist de Pakistaanse atoomgeleerde Abdul Khan als spion bij Urenco geheime nucleaire kennis te vergaren over uraniumverrijking. Kennis die hij meenam naar zijn geboorteland, waar hij als 'de vader van het Pakistaanse kernprogramma' wordt gezien. Pakistan bracht in 1998 voor het eerst een atoombom tot ontploffing. Verder verkocht Khan volgens inlichtingendiensten nucleaire technologie aan onder meer Noord-Korea, Libië en Iran.
Op de top in Amsterdam wordt maandag gesproken over , een relatief nieuwe dreiging. De deelnemende bedrijven werken aan richtlijnen om daarmee om te gaan. Verder wordt besproken hoe de productie van hoogverrijkt uranium vervangen zou kunnen worden door laagverrijkt uranium. Dat laatste is niet sterk genoeg voor een kernbom, maar wel voor kernenergie.

Jonge wijsgerige god (Rudy Schreijnders Volkskrant 30 maart 2016 p. 26):
De Franse filosoof René Descartes was al in de 17de eeuw op zoek naar zekere en onbetwijfelbare kennis. Kort door de bocht geformuleerd kwam hij uit op de basisgedachte dat hij denkt, en dus bestaat. Vandaar dat mensen met hun rede proberen de werkelijkheid om hen heen te begrijpen. Omdat dat ons steeds beter lukt, is het religieuze domein steeds kleiner geworden.
Religie in Nederland wordt - zo blijkt uit recent onderzoek - dan ook steeds verder teruggedrongen. Frank Meester interviewt Markus Gabriel, hoogleraar aan de Universiteit Bonn, getypeerd als 'de jonge god van de Duitse filosofie' (Sir Edmund, 26 maart.
Deze hoogleraar vindt dat het religieuze wereldbeeld niet verschilt van het wetenschappelijke en dat Darwins evolutietheorie een mythe is. Dat vind ik onbegrijpelijk voor een hoogleraar aan een universiteit. De waarde van wetenschap (systematisch verkregen objectieve kennis) en het verschil met religie (een mythische kijk op de werkelijkheid) behoort studenten in het eerste jaar van hun studie al bijgebracht te worden.
Vrij en autonoom
Natuurkundigen vatten de wereld op als de totaliteit van alle concrete dingen. Maar die opvatting van de wereld is volgens Markus Gabriel veel te beperkt. De belangrijkste dingen, zoals concepten, feiten en getallen, tref je er niet aan. Waar is het getal twee precies te vinden? Of het feit dat de aarde groter is dan de maan? Of de waardigheid van de mens? Volgens Gabriel is er niet een theorie over de wereld te bedenken die alles met alles verbindt: 'We moeten af van het idee dat alles verbonden is. Pas dan kunnen we onszelf omarmen als de vrije autonome mensen die we zijn. We worden door niets anders bepaald dan ons. We zijn misschien alleen, maar met een oneindig aantal mogelijkheden die het waard zijn om te ontdekken.'

'Terwijl wij feestten maakten zij wapens' of Waarom we vrij zijn als we denken (Frank Meester interview met Markus Gabriel Volkskrant 26 maart 2016 bijlage Sir Edmund p. 16-19):
Neurologen, biologen en postmodernisten krijgen er ongenadig van langs in zijn boeken. Een pittig gesprek met de spraakmakende Duitse filosoof Markus Gabriel.
VERSCHILT HET WETENSCHAPPELIJKE WERELDBEELD DAN NIET VAN HET RELIGIEUZE?
'In wezen niet. Ze nemen dezelfde positie in. Namelijk een standpunt vanuit nergens, dat alles overziet. Dat God vanuit nergens alles kan overzien, dat wisten we natuurlijk al, maar dat wetenschappers hetzelfde proberen te doen, beseffen helaas minder mensen.
'Ik maak dat graag duidelijk aan de hand van Google Earth. Stel nu eens dat er een Google Universe zou bestaan. Wat zou er gebeuren wanneer je steeds maar op min drukt en dus uitzoomt? Dan zou er een moment moeten komen waarop je het hele universum kunt overzien, echt alles. Maar dat moment bestaat natuurlijk niet. Want Google Universe zou dan ook zichzelf moeten laten zien binnen zichzelf. Dat is onmogelijk. Toch pretenderen wetenschappers dat wel te kunnen. Ze willen namelijk alles begrijpen en dat in een theorie vatten. Maar dat is incoherent.'
'Zo zie je dat ons concept over onszelf mee gaat bepalen wie we zijn en hoe we handelen. Geestige activiteiten veranderen dus door onze concepten over onszelf. Wanneer je ons reduceert tot iets biologisch als ons brein, kun je die zich historisch ontwikkelende geest nooit verklaren. Biologische processen vinden namelijk plaats onafhankelijk van hoe wij denken dat ze plaats vinden. Biologische processen zorgen voor zichzelf. Wij zijn meer dan dat. Als we denken zijn wij vrij.'

Dichters & Denkers Pijen aan de waslijn (Hans Achterhuis De Groene Amsterdammer 29 april 2021 p. 56-57):
Het nieuwe boek van wetenschapper Paul van der Velde over het boeddhisme is in vele opzichten een standaardwerk. Hoe vreedzaam zijn de monniken nu werkelijk en hoe compassievol waren de vorige dalai lama’s?
In het verlengde van de claim van vreedzaamheid ligt de westerse idee dat, zoals Van der Velde schrijft, ‘de Boeddha de eerste feminist, milieudeskundige, socialist, enz.’ zou zijn geweest. Ook zou hij in het India van de kastenongelijkheid de gelijkheid van alle mensen hebben gepredikt. Dit acht Van der Velde zonder meer onjuist ‘wishful thinking’. In elk geval laat de Aziatische traditie van het boeddhisme hier niets van zien. De Boeddha was er aanvankelijk tegen dat vrouwen tot de sangha, de gewijde gemeenschap van volgelingen, werden toegelaten.
Genoeg redenen om In de huid van de Boeddha als een standaardwerk voor de toekomst te beschouwen. Waarom hield ik dan in het begin van mijn bespreking een slag om de arm? Van der Velde demonstreert zijn gulheid door met namen en termen uit het boeddhisme – ik gebruikte er hierboven al enkele – te strooien die hij, zeker als ze eerder gebruikt zijn, niet meer definieert. Zelf maakte ik daarom een klein namen- en zakenregister om terug te kunnen bladeren. Wat zou het fantastisch zijn als de uitgever als voorbereiding op de tweede druk, die er ongetwijfeld snel komt, hier vast een begin mee zou maken.

Filosoof Daan Roovers is benoemd tot de nieuwe Denker des Vaderlands. Dat maakte de stichting Maand van de Filosofie dinsdag bekend. (Redactie Volkskrant 26 maart 2019):
Daan Roovers is voormalig hoofdredacteur van Filosofie Magazine en de drijvende kracht achter De Nacht van de Filosofie. Ze is de opvolger van René ten Bos die de titel sinds 21 april 2017 droeg. Eerdere Denkers waren Hans Achterhuis en René Gude.

Wereldtop voor intellectuelen: verslag van de G8 van de Filosofie (22 april 2014):
Op De Filosofie Nacht van 18 april 2014 spraken acht grote denkers Peter Sloterdijk, Damon Young, John Gray, Zygmunt Bauman, Benjamin Barber, Markus Gabriel, Aziz al-Azmeh en Sophie Oluwole over de belangrijkste problemen van deze tijd, tijdens de G8 van de Filosofie in de Beurs van Berlage. Zij spraken onder andere over politieke structuren, het belang van onderwijs voor de volgende generatie, (medische) technologische veranderingen en privacy. Omdat naast daadkracht ruimte moet komen voor denkkracht.

Verruimend inzicht in de persoonlijkheid, het ego en de emoties (Piet Ransijn Civis Mundi Digitaal #33 oktober 2015):
Bespreking van Helena Bloem en Hans Komen, Gevangen door het ego De Weg van de Zonnevonk.
2.2 – 2.4 Ego-aspecten, eigendunk en wilskracht
Persoonlijkheidsaspecten, die emotioneel neutraal zijn, zoals de kernkwaliteiten van Ofman, verdichten zich tot ego-aspecten, die Ofman valkuilen noemt in zijn boek Bezieling en kwaliteit in organisaties.
Dat zijn overtrokken eigenschappen die daardoor negatief werken. Door de energetische verdichting blokkeren zij vooral het intuïtieve aanvoelingsvermogen van onszelf, het contact met de essentie. (Zelf)vertrouwen wordt dan wantrouwen, mededogen wordt minachting, zelfkennis wordt zelfoverschatting. De adequate maat is uit balans, de matigheid die bij Griekse filosofen zoals Plato en Aristoteles maatgevend was. Zie hierover mijn artikelen in nr 32 en 29.
Het gaat vooral om het vinden van evenwicht en een middenweg door ego-gedrag te verminderen of te minimaliseren via waarneming vanuit de essentie en een adequaat zelfbeeld te vormen via zelfwaarneming en zelfreflectie.

Nogmaals: wat is neoliberalisme en wat het linkse alternatief? (Wim Couwenberg Civis Mundi Digitaal #19 juni 2013):
Wat nu in het neoliberalisme bestreden wordt, is dus een reveil van het klassiek-liberale marktdenken, waarop in de vorige eeuw vooral onder socialistische invloed en regie forse inbreuken gemaakt zijn door de gestage opbouw van de verzorgingsstaat met een te sterke groei van de collectieve sector als gevolg. Daardoor is de verzorgingsstaat en daarmee het socialisme als primaire inspiratiebron ervan sinds de jaren ’70 steeds meer in het slop is geraakt. Het socialisme verloor daardoor zijn toonaangevende ideologische invloed. Het is een gepasseerd station, betoogde in 1980 al de Franse socioloog A. Touraine[2]. Dat vond ook de Duits-Britse socioloog R. Dahrendorf[3]. De vraag is niet meer wat de sociaal-democratie inhoudt, maar wat er komt na het einde van de sociaal-democratie. Dahrendorf onderscheidt sinds de Franse Revolutie van 1789 in ideologisch opzicht twee grote ontwikkelingsstadia: de lange 19e eeuw (1789-1914) waarop het liberalisme een sterk stempel drukt, resulterend in de liberale en democratische rechtsstaat; en de korte 20e eeuw (1914-1991) waarin de sociaal-democratische thematiek op de voorgrond treedt en de liberale democratie ook een sociale dimensie krijgt. De thematiek van de sociaal-democratie wordt daardoor onderdeel van de gevestigde orde. Zij heeft sindsdien geen eigen antwoorden meer op de nieuwe maatschappelijke thematiek die met de problematiek van de stagnerende verzorgingsstaat op de politieke voorgrond treedt.
Het neoliberalisme heeft daarop vervolgens een eigen antwoord geformuleerd en neemt sindsdien de leiding in de maatschappelijke ontwikkeling over met het mensbeeld van de entrepreneur als ideaaltype. De sociaal-democratie restte niet veel anders dan zich daaraan aan te passen. Zij heeft dat gedaan met een Derde Weg politiek, een flexibele middenweg tussen marktwerking en staatsinterventie. Theoretisch is dat onderbouwd door de Britse socioloog Anthony Giddens. Die ziet daarin een reïncarnatie van sociaaldemocratische basiswaarden. Maar de juist geciteerde socioloog Ralf Dahrendorf bestrijdt dat,[4] evenals in Nederland Frits Bolkestein, en ziet er niet meer in dan een sociale variant van neoliberalisme. In Nederland was die Derde Weg niets nieuws. Zij was daar al geruisloos deel geworden van de politieke praktijk van de PvdA, zij het nauwelijks theoretisch verantwoord en verwerkt. Legitimering van die sociaaldemocratische praktijk wordt in de geest van het opkomende pragmatisme dan niet meer zozeer gezocht in argumenten en overwegingen ontleend aan ideologische uitgangspunten, maar voornamelijk in de effectiviteit ervan in de geest van het neoliberalisme. Dat heeft onlangs geleid tot het vertrek van PvdA coryfee Jan Pronk.
In zijn Den Uyl-lezing van 25 januari 2010 omschreef Wouter Bos als PvdA-leider die Derde Weg als een relativering van de staat, een herwaardering van de markt en meer nadruk op de eigen verantwoordelijkheid van de burger. In die lezing probeert Bos die Derde Weg te scheiden van de neoliberale praktijk, waarin het accent steeds meer verschoof naar het primaat van marktwerking. De sociaal-democratie is daarin ver meegegaan, zolang het economisch goed ging. Nu dat met de financieel-economische crisis van 2008 niet langer het geval is, lijkt de sociaal-democratie zich daarvan te distantiëren met zoals Bos stelt het afschermen van bepaalde delen van de publieke sector van verdere doorwerking van marktwerking. De Derde Weg wordt daarmee echter niet verloochend, zoals die lezing in perscommentaren geïnterpreteerd is, evenmin als het belang van marktprikkels om zonodig publieke diensten tot meer efficiency en effectiviteit aan te sporen.

Katholiciteit en Vrijzinnigheid. Mijn antwoord op religieuze identiteitscrisis (I) (Wim Couwenberg Civis Mundi Digitaal #16 januari 2013):
Verzet tegen modernisering leidt tot marginalisering van kerk en religie meent de religiecriticus Paul Cliteur, het streven naar modernisering ervan leidt onvermijdelijk tot verdamping van de hele religieuze inhoud. Het is dus kiezen tussen marginalisering of verdamping.[20] Maar modernisering zoals beoogd door traditionele en eigentijdse uitingen van religieuze vrijzinnigheid leidt alleen tot verdamping van een bepaalde religieuze orthodoxie uit een voorbije cultuurfase, maar niet tot verdamping van ieder religieus besef. Tussen religieuze orthodoxie en ongeloof is sinds de 19e eeuw een goed begaanbare middenweg gebaand door de vrijzinnige beweging. Die vrijzinnige middenweg spreekt mij juist aan.
Het religieuze bewustzijn, dat met de menswording van de evolutie tot ontwikkeling komt, blijft zodoende ook in de seculiere context van de moderniteit een integraal deel van het menszijn en tevens een noodzakelijke correctie op de één-dimensionale denkwijze die in de moderniteit de overhand krijgt en tot uitdrukking komt in de talrijke ‘ismen’ van het moderne denken.

Publiek-private samenwerking en wetenschappelijk onderzoek (Wim Couwenberg Civis Mundi Digitaal #6 juli 2011):
Aanvankelijk moeizame start
Het gaat hierbij om samenwerking tussen overheid of overheden en het bedrijfsleven ter realisering van projecten met zowel publieke als commerciële oogmerken. In de geest van de moderne management-literatuur is toepassing van pps in eerste instantie opgevat als een leerproces waar beide partijen doorheen moeten vóór deze nieuwe vorm van samenwerking op bevredigende wijze kan functioneren. Evenals in de discussie over de juridische vormgeving van openbare nutsbedrijven gaat het er om een middenweg te vinden tussen marktwerking en overheidssturing, voorzover noodzakelijk om de daarbij betrokken publieke belangen veilig te stellen.

Gerard Numan (Cursus: meesterlijke gedachten):
Filosofie is de kunst van het denken. Het levert geen weten op maar, mits goed beoefend, een gestaalde geest die wijd open staat voor de werkelijkheid, een gevoelige antenne heeft voor het eigen denkproces en dat van anderen en vlijmscherp foutieve denkconstructies fileert. Filosofie levert daar binnen ook schoonheid op en momenten van inzicht en verwondering. Klik hier voor een korte introductie in de filosofie.
In deze cursus staan 10 van de belangrijkste en mooiste kunststukjes uit de filosofiegeschiedenis centraal. Gedachten die belangrijk zijn geweest voor de mentale geschiedenis van de mens maar die bovenal inzichten opleveren die een ieder nog steeds kunnen verrijken. Die veel van de hedendaagse debatten overbodig zouden maken als ze beter gekend waren en die ons nog steeds kunnen verrukken.
Download de tekst bij de cursus hier.

‘Aan het einde is er geen oké-sticker’ (Fokke Obbema interviewt Sanneke de Haan Volkskrant 30 september 2018):
Filosoof Sanneke de Haan kan niks met de vraag: wat is de zin van het bestaan? ‘De vraag klopt niet, ze is misleidend.’ Maar hoe valt het leven dan te duiden, wil Fokke Obbema van haar weten.
In beide richtingen studeerde ze cum laude af. Als filosoof promoveerde ze in 2015 magna cum laude in het Duitse Heidelberg. Inmiddels is ze 38 jaar, woont ze met haar vriend bij Arnhem en is ze verbonden aan de universiteit van Tilburg. Haar specialisatie is filosofie en psychiatrie: ‘Het onderscheid tussen gek en niet-gek is een dun lijntje.’ In haar onderzoek draait het vaak om de vraag wat echt is en wat niet.
Wat is de zin van ons leven?
‘Eerlijk gezegd vind ik het begrip ‘zin’ niet van toepassing op het leven. ‘Zin’ suggereert dat het leven ergens goed voor moet zijn, dat er een objectief doel is dat je zou moeten kunnen bereiken.
Hebben die biologen toch niet enigszins gelijk? Na mijn hartstilstand realiseerde ik me dat mijn vrouw en kinderen de reden van mijn bestaan zijn.
‘Ja, dat begrijp ik wel. Maar ik vind niet dat je het leven tot dat biologische moet platslaan. Die drive zit in ieder van ons, zeker. Maar houden van je naasten is zo veel rijker dan genenoverdracht of een stofje in onze hersenen. Dat gevoel valt niet uit te leggen met een hersenscan. En dat geldt ook voor onze verbondenheid.’
Zou je tevreden kunnen zijn wanneer je leven nu ten einde komt?
‘We jagen onszelf vaak op met voorwaarden voor geluk, toch weer dat sticker-idee. Dat zijn vaak illusies. In de wetenschappelijke wereld bijvoorbeeld is een vaste baan heel lastig. ‘Als ik die maar heb, dan ben ik veel ontspannener’, is zo’n illusie. Of: ‘Als ik maar een relatie heb dan ben ik gelukkig.’ Alsof er dan een vaste, permanente toestand intreedt. Maar zo zit het leven niet in elkaar. Het is het ene moment zo en het volgende moment weer anders. We blijven ploeteraars.’

Geen oplossingen in het mensentijdperk (Wilma de Rek interviewt René ten Bos Volkskrant 4 maart 2017 Bijlage Sir Edmund p. 20-23):
Denker des Vaderlands brengt boek uit over vernietigende invloed mens op aarde
De filosofie moet woorden geven als er geen woorden meer zijn, vindt de nieuwe Denker des Vaderlands René ten Bos. Bijvoorbeeld als het over de vernietiging van de aarde door de mens gaat, het onderwerp van zijn nieuwe boek.
De president van Amerika voelt de gevolgen ook niet.
'Donald Trump voelt alleen zijn eigen pik. Die man is nauwelijks interessant. Wat ik tijdens het schrijven van dit boek wel heb geleerd, is hoe groot het probleem is dat de VS heet. Ik zag in zo'n statistiekje dat de Amerikanen slechts 8 procent van de wereldbevolking innemen maar 35 procent van de menselijke biomassa, waar de Aziaten 61 procent van de wereldbevolking innemen en slechts 15 procent van die biomassa. Ik hoop dat de komst van Trump tot een catharsis leidt en dat dingen nu duidelijker worden. In Amerika komen mensen in actie, dat is positief; het land is weer gepolitiseerd. Dat was onder Obama nauwelijks het geval.'
U citeert de Britse socioloog Jason Moore, die voorstelt niet te spreken over het antropoceen maar over het capitaloceen.
'Hebzucht en verlangen worden in onze kapitalistische samenleving enorm aangemoedigd. Ergens in de 17de, 18de eeuw is het idee ontstaan dat het niet zo slecht is als het genot hoogtij viert. Tot die tijd dachten mensen dat het voor de maatschappelijke orde beter was als de amor socialis groter was dan de amor privatis, of de amor dei groter dan de amor sui. In de 18de eeuw wordt aan die gedachte getornd. Inmiddels is de hele verlangensstructuur die onder dat kapitalisme zit een van de grote problemen van deze tijd. De kloof tussen verlangen en behoefte. In het kapitalisme moet je kopen wat je wil, niet wat je nodig hebt.'
Het 'zich willen toe-eigenen' dat bij het kapitalisme hoort, is een door en door mannelijke eigenschap, citeert u Michel Serres.
'Ja. Mannen eigenen zich dingen toe, ze omheinen de terreinen met prikkeldraad, zegt Serres, ze plaatsen piketpaaltjes. Ze denken ook dat ze zich een vrouw toe-eigenen door hun zaad in haar te spuiten. Serres verwijst naar de etymologie van het Franse en Engelse woord voor vervuiling, pollution, dat lang zaadlozing betekende. In de 18de eeuw heette zelfbevlekking nog 'the heinous sin of selfpollution'.'
Heeft Serres gelijk, zijn die verschillen tussen mannen en vrouwen er?
'Ik denk het wel, ik ken een paar vrouwen vrij goed en het valt me altijd op dat ze echt heel anders in elkaar zitten dan mannen.'

De Denker wilde vroeger filosoof worden (Peter Henk Steenwijk interviewt René ten Bos Trouw 4 maart 2017):
René ten Bos is sinds vandaag de nieuwe Denker des Vaderlands. Voor een arbeiderskind als hij lag het niet voor de hand dat hij filosoof zou worden. ‘Ergens speelt bij mij wel dat ik verrader ben van de arbeidersklasse.’
Dat klinkt tegenstrijdig.
“Mijn leven is een paradox. Ik kom uit een wereld die zich nu verraden voelt door de elite. Maar m’n vader zou niet achter een Geert Wilders zijn aangelopen. Hij ontmaskerde Wilders meteen. ‘Een kakventje, waardeloos. Een directeurszoontje.’ Zelf maakte ik de opwaartse gang en sommigen zullen me nu elitair noemen. We hebben tegenwoordig elite nodig om de niet-elite duidelijk te maken wat de elite is.
Lachend noemt u die managers. U hebt daar veel over geschreven. Vanwaar die lach?
Management is historisch gezien een prachtige manier om de tegenstelling tussen arbeid en kapitaal op te heffen. Arbeiders en kapitaal staan tegenover elkaar, zei Marx. De arbeiders komen in opstand, zo voorspelde hij, en dat loopt uit op een proletarische samenleving. Daar stak het kapitalisme een stokje voor: het vroeg die arbeiders of ze niet iets anders wilden worden, in ruil voor betere werkomstandigheden of scholing. Die arbeiders staakten hun revolutionaire pretenties met graagte. In hun wereld werden ze volgens de Amerikaanse socioloog Charles Wright Mill medeplichtig gemaakt aan het kapitaal - daarom kwam het in het kapitalistische Westen nooit tot een communistische revolte. En hoe werden ze medeplichtig? Door manager te worden.

In dit kader is ook het afscheidscollege over de managementwetenschappen De kloof tussen theorie en praktijk van Prof. dr. Godfroij interessant.
Ik trek vijf conclusies:
1. Het gebrek aan relevantie van de managementwetenschappen is een reëel probleem. Een koerswijziging is nodig.
2. De hoofdoorzaak van dit probleem is de dominantie van een denkmodel en methodologie die niet voldoende aansluiten bij de praktijk. Alternatieve of zelfs klassieke benaderingen moeten de veelzijdigheid herstellen.
3. Ook de interactie tussen wetenschappers en praktijkmensen moet hersteld worden.
4. Onderzoeksgroepen die doorgaan hun koers te laten afhangen van tactisch gedrag binnen de wereld van de zuivere wetenschap, brengen hun eigen toekomst in gevaar door gebrek aan toegevoegde waarde voor de samenleving.
5. Het is dringend nodig het afrekensysteem ter discussie te stellen. Ik denk eerder aan afschaffen dan aan perfectioneren.

Jared Diamond, Wees zuinig op de polder (Volkskrant 12 juni 2004):
Er zijn twee scenario’s voor de komende vijftig jaar: een prachtig scenario dat we kiezen of een minder prettig (doemscenario) dat we niet kiezen. Of de Haïti’s, Rwanda’s, Iraks en Afghanistans vermeerderen zich, we kappen de laatste bossen, pompen de laatste olie op en gaan ten onder in oorlog en terrorisme, of we erkennen de problemen en doen er wat aan. De Eerste Wereld moet zijn ecologische impact matigen. Dat kan op twee manieren: minder bevolkingsgroei, en dat lukt al aardig. En minder consumptie. Er is vis en hout genoeg, als we het beter managen. Onmogelijk? Misschien. Maar doorgaan is geen optie. Daarom zeg ik: de toekomst wordt bepaald door de keuzes die we maken.
De balanceerdraad zien als een verbinding een brug, naar een betere toekomst op korte en langere termijn. Er is innerlijke moed voor nodig om over de draad te lopen. Het gevoel zegt dat we ons evenwicht kunnen verliezen, dat we kunnen vallen en ons gezicht kunnen verliezen. We worden angstig. De gedachte dat we kunnen vallen krijgt de overhand, gaat overheersen. De hindernis vermijden is kiezen voor de gemakkelijkste weg, niets doen. Alleen door onze denkgewoonten door ons voelen te laten beïnvloeden kunnen we een hoopvollere toekomst creëren, we hebben het zelf in handen. Door te ontspannen en rustig na te denken over wat ons aan de overkant wacht is het wel mogelijk de hindernis van de balanceerdraad te nemen. Voor het nemen van een innerlijke hindernis moeten we vaak eerst door een muur breken. Het spontane, argeloze kind in ons wakker schudden.

Volgens Jared Diamond zijn daarvoor de religies uitgevonden. Maar dit is niet waar. Religies zijn niet uitgevonden, maar maken deel uit van ons innerlijke bewustzijn. De wet van harmonie, de karmische wet is met antropogenese verbonden. Antropogenese geeft een aanwijzing voor de oplossing van het lastige vraagstuk van de oorsprong van het kwaad, en laat zien dat de mens zelf het ENE scheidt in verschillende tegengestelde aspecten (De Geheime Leer Deel II p. 309).

Draait alles om cultuurverschillen (Peter de Waard Volkskrant 27 augustus 2015 p. 27):
'Mister Imtech' René van der Bruggen deed ongeveer honderd overnames in tien jaar. In al die gevallen liet hij het management zitten en bemoeide hij zich nauwelijks met de gang van zaken in den vreemde. Imtech wilde een decentraal geleid concern blijven met een klein hoofdkantoor in Gouda. Een culturele due diligence werd niet gedaan. In 2012 erkende Van der Bruggen het bestaan van 'sterke nationale en regionale cultuurverschillen'. 'Maar gelet op de strategie en organisatie van Imtech vormen die geen wezenlijk probleem', zo werd uit zijn mond opgetekend door Bim Bensdorp in het boekje Champagne en Karnemelk.
Bensdorp onderzocht hoe cultuurverschillen spelbreker waren bij fusies en overnames. Hij was zelf verkoopdirecteur en directeur strategie bij Hoogovens toen dat bedrijf zich in 2000 voor de tweede keer in een heilloos fusie-avontuur stortte met een buitenlandse partner. Nadat de fusie met het Duitse Hoesch begin jaren tachtig spaak was gelopen, werd een poging gewaagd met British Steel. Dat waren in tegenstelling tot de Duitsers ('Wij maken geen grappen', aldus een Opel-reclame) toffe jongens met een flinke dosis humor waarmee de Nederlanders wel door één deur leken te kunnen. Dat hadden Shell en Unilever bewezen.
Maar dit keer vlogen al snel de borden door de kamer. Wat de Nederlanders zagen als een fusie van gelijken, zagen de Britten als een overname. Terwijl de Nederlanders een bestuur wilden dat op basis van consensus besluiten zou nemen, kozen de Britten voor een hiërarchisch bestuur met een sterke man. De Nederlanders konden niet op tegen het Britse powerplay. Hoogovens werd de melkkoe die de verliezen in Groot-Brittannië moest compenseren. Hetzelfde gold voor KLM na de fusie met Air France. De mix van karnemelk en champagne had een vieze smaak.

Bierreus tussen geld en geweten of Heineken in Afrika - niet zo fraai als Rutte beweert (Jonathan Witteman Volkskrant 9 november 2015 p. 5):
Als de Congolese president Joseph Kabila op bezoek gaat in de havenstad Boma, dan logeert hij in een villa met zwembad van Heineken.
Opmerkelijk genoeg noemde premier Rutte, in een toespraak voor de Verenigde Naties, juist Heinekens activiteiten in Burundi onlangs als schoolvoorbeeld van hoe het bedrijfsleven de levenstandaard van arme landen kan helpen vergroten. Maar het aureool van verlicht ondernemerschap dat rond Heineken hangt, glanst in de Afrikaanse werkelijkheid een stuk minder mooi dan Rutte gelooft, concludeert Van Beemen.
'Burundi is het laatste voorbeeld dat Rutte had moeten noemen', vindt hij. 'Heineken is de steunpilaar van een regime dat op grote schaal mensenrechten schendt, in een land waarvan velen vrezen dat het afglijdt richting genocide.' In Burundi zijn de spanningen tussen Hutu's en Tutsi's opgeflakkerd sinds president Pierre Nkurunziza zich deze zomer tegen de grondwet in liet herkiezen voor een derde termijn.
Heineken hielp in Burundi de ene na de andere dictator in het zadel te houden, schrijft Van Beemen. Heineken-dochter Brarudi is goed voor 10 procent van het Burundese bbp, en zelfs 30 procent van de belastinginkomsten. 'Brarudi is onze melkkoe', citeert Van Beemen een ex-minister van Financiën. 'Onze hele economie is gebaseerd op dat bedrijf.'

In 1987 signaleerde ik binnen Hoogovens dat ik een manager van de automatiseringsafdeling niet op enige substantiële informatica-kennis kon betrappen. Hij had wel kennis over de inhoud van de gereedschapskist, maar heeft het gereedschap zelf nooit leren gebruiken om als projectleider een informatiesysteem te bouwen. Bij een werkbespreking was zijn enige inbreng dat hij een kopje koffie voor je haalde. Voor zijn toegevoegde waarde, het over de schutting gooien van automatiseringsprojecten werd hij wel zeer riant beloond. Binnen de automatiseringsafdeling was het over de schutting werpen een gevleugelde uitspraak. Maar "wie kaatst moet de bal verwachten". De vraag komt dan naar voren waarom wordt zo'n manager door zijn chef de hand boven het hoofd gehouden? Maar toen ik in 1979 bij de automatiseringsafdeling solliciteerde werd ik al door een medewerker (W.R. heeft zijn pensioen bij Hoogovens gehaald) voor de eigen koninkrijkjes binnen Hoogovens gewaarschuwd. Het is wellicht aardig om te vermelden dat de boven aangehaalde manager in zijn vrije tijd toneelspeelde bij een amateurgezelschap dat de sprookjes van Hans Christian Andersen vertolkte. Het zal duidelijk zijn dat ook zijn chef, de directeur van de automatiseringsafdeling op het vakgebied informatica een keizer zonder kleren was. De directeur van de automatiseringsafdeling vertelde in 1980 trots, dat hij bij de automatiseringsafdeling de eerste drie academici had binnengehaald. Vanuit het hogere echelon van de automatiseringsafdeling is nooit van enige kennisoverdracht op het vakgebied informatica sprake geweest. Wel heeft de directeur van de automatiseringsafdeling de betreffende drie academici, waaronder de door mij aangehaalde manager naar topfuncties binnen de afdeling gepromoveerd. Een van deze managers heeft hem later opgevolgd.

Rutte wil ‘verkrampt’ Nederland weer ‘gaaf maken’ (Emile Kossen Elsevier 20 mei 2016):
Perspectief bieden
De premier zei ondanks de problemen vertrouwen te hebben in de toekomst. Hij riep zijn partijleden op om de handen uit de mouwen te steken om van Nederland ‘het gaafste land van de wereld’ te maken. ‘Het is onze taak om de mensen perspectief te bieden.’
Net als vorig jaar, toen Rutte de ‘dikke-ik mentaliteit’ van veel Nederlanders bekritiseerde, had hij speciale aandacht voor de manier waarop mensen volgens zijn liberale waarden met elkaar om moeten gaan. ‘Kijk niet neer op anderen, leerde ik van mijn vader. Kijk altijd naar de dag van morgen, leerde ik van mijn moeder.’

Volgens Buma moet er meer aandacht komen voor Nederlandse normen en waarden. Het CDA wil weer „eisen stellen”. Met een maatschappelijke dienstplicht voor alle achttienjarigen, een verplichte zomerschool voor zwakke leerlingen en een strenger integratiebeleid: „Het is meedoen, en anders krijg je geen vaste verblijfsvergunning.”
In de zorg en op de arbeidsmarkt steunde het CDA jarenlang liberale hervormingen. Maar nu wil de partij ook daar meer bescherming bieden. Buma: „Je zult maar een vaste baan willen en er niet aankomen. Geen hypotheek kunnen krijgen en geen auto kunnen kopen omdat je zzp’er bent. De fundamentele zekerheid van een inkomen is weg. We hebben dus minder flexwerk en meer vaste contracten nodig op de arbeidsmarkt.”

Denkers die doen Volkskrant (Ariejan Korteweg interviewt Ronald van Raak 17 augustus 2020 p. V6-7):
SP-Kamerlid Ronald van Raak schreef een boek over zo’n dertig Nederlandse filosofen. Zit er een SP’er bij?
U noemt Nederland een land van veel kleine filosofen. Waarom?
‘Dat zie je het best in de omgang met Spinoza. Hij is onze enige echt grote filosoof, een systeemdenker die God en natuur verbond, mens en moraal, politiek en psyche. Hij creëerde een alternatief voor het religieuze denken. In Nederland is er vanaf de Middeleeuwen juist een ongelooflijke traditie van filosofie als levensleer. Terwijl het empirisme van Isaac Newton meteen werd omarmd, kreeg Spinoza pas eind 19de eeuw, met twee eeuwen vertraging dus, een plek in de polder toen zijn filosofie tot algemene levensleer werd omgevormd. Hij is getemd.’

Zijn wij ons brein?
Nee, we zijn veel meer, vonden 17e-eeuwse Amsterdamse filosofen als Spinoza en Comenius. De menselijke geest is groots, oneindig veranderlijk en creatief (7 november 2015).

Verkenningen mbt de leringen van J. Krishnamurti – (lezing 4 P. Krishna maart 2013):
Ofwel we gaan naar experts en lezen wat zij gezegd hebben, en welke systemen zij aangeraden hebben. Zo kun je lezen wat Maria Montessori gezegd heeft, wat Rudolf Steiner gezegd heeft, wat Jean-Jacques Rousseau gezegd heeft, en vervolgens kijken naar de systemen die zij voorgesteld hebben en daaruit een eigen keuze maken. In dat geval stellen we ons weer afhankelijk op van de visie van de expert. Maar als we ook graag voor onszelf willen leren en ons niet alleen een systeem willen eigen maken, dan moeten we niet afhankelijk zijn van de experts. Omdat geen enkel systeem het probleem werkelijk oplost. In diepere zin komen de problemen niet voort uit een niet efficiënt werkend systeem. Zij komen voort uit het feit dat het denken dat zo’n systeem gebruikt niet over voldoende wijsheid beschikt.

R. Burnier Bespiegeling maakt ons menselijk (Theosofia februari 2009 p. 3):
In de Viveka-chudamani (Het Kroonjuweel van Wijsheid) van Sankaracharya wordt gezegd dat geboren worden als mens een buitengewoon voorrecht is. Ontelbare incarnaties moeten doorgemaakt worden in verscheidene soorten lichamen op verschillende niveaus van evolutie vóór de menselijke geboorte. Voor ons lijkt het vreselijk dat het zulke eonen van tijd kost, maar tijd is geen probleem voor andere wezens dan mensen. Zij leven en sterven vanzelfsprekend zonder zich druk te maken over de tijd. Maar in de fase als mens is er een nieuw soort energie nodig om innerlijke vooruitgang te boeken.
Lijden is één manier van leren. Karma reguleert dit proces. Maar dit is geen echt leren; het lijden maakt alleen het bewustzijn vaag bewust van een innerlijke behoefte. Het proces is langzaam en lange tijd duren het lijden en het vage leren voort, tijdens de overgang tussen de onbewuste activiteit van het premenselijke stadium en het bewuste bestaan van de mens. Dus wordt gezegd in de Viveka-chudamani dat het moeilijk is om als mens geboren te worden en dat een speciaal soort energie nodig is wil het menselijk leven vruchtbaar zijn.

Troostschrift of Veel te genieten in nieuwe Comenius (Erik van den Berg Volkskrant 14 mei 2016 bijlage Sir Edmund p. 30-31):
De vroomste religieuze beginselen draaien in de satire van Comenius steevast uit op bloedvergieten.
Het is een allegorisch reisverhaal waarin een jongeman, aangeduid als 'Pelgrim', op zoek gaat naar het goede in de wereld, die wordt voorgesteld als een stad waar alles en iedereen door elkaar krioelt. Op zijn zoektocht wordt Pelgrim begeleid door twee gidsen: Overalbij, een dubieuze handigerd voor wie alle deuren opengaan, en Begoocheling, de leugenachtige zegsman van de heerseres op aarde, koningin Wijsheid, die alles mooier voorspiegelt dan het is. Zal Pelgrim het ware en goede vinden? Nee natuurlijk, Comenius spant zich 36 hoofdstukken lang in om de ijdelheid van het menselijk bedrijf te demonstreren. Geen ambt of ambacht levert iets waardevols op, en de mens zelf biedt hooguit een lachwekkende of afstotende aanblik. Zo ziet Pelgrim de stadbewoners: 'Ze waren allemaal op z'n minst puistig, korstig en vlekkerig; bovendien had menigeen varkenslippen of hondentanden, sommigen ossenhoorns, anderen ezelsoren, een had een vossenstaart, een ander wolvenklauwen, sommigen zag ik met een langgerekte pauwenhals, anderen met een hoge kuif als een hop, anderen met paardenhoeven etc., maar de meesten leken nog op apen.' Op bijna elke pagina past Comenius dit stapeleffect toe, en of het nu zo bedoeld is of niet: de fanatieke opsommingen werken vier eeuwen na dato vanzelf op de lachspieren. Of sneeuw wit of zwart is, vuur koud dan wel heet blijkt een twistpunt onder geleerden ('nauwelijks had iemand iets geponeerd of iemand anders ging daar tegenin') en met een Komrij-achtig venijn worden hooggeplaatsten en hun lakeien te kijk gezet: 'Daar zag ik figuren die hun heren op hun wenken bedienen, hen aaiden, kussentjes in hun rug stopten, spiegeltjes voor hun gezicht ophielden, voor hen veertjes en vuiltjes opveegden, hun de rok en huisschoenen kusten; sommigen likten ook de klodders op die hun heer had uitgespuugd en uitgesnoten en waren vol lof over hoe dat smaakte.' Aan het eind van zijn afmattende tocht moet de Pelgrim het bijbelse woord van de Prediker beamen: 'Ik heb alles aanschouwd wat er onder de zon is, maar let wel: alles is zinloos en een kwelling voor de geest.'

Voor de theosofie geldt in eigen wezen God leren kennen. J. Krishnamurti: "De maatschappij is niet anders dan jij - jij bent de maatschappij. De maatschappelijke structuur is de structuur van jouzelf. Dus als je begint jezelf te begrijpen, dan begin je de maatschappij te begrijpen waar je in leeft. Die twee zijn niet elkaars tegengestelde. Voor een religieus mens gaat het er dus om een nieuwe manier van leven te ontdekken, van in deze wereld te leven, en een transformatie teweeg te brengen in de maatschappij waarin hij leeft. Want door zichzelf te veranderen verandert hij de maatschappij" (Bombay, 10 februari 1965)

De Reizen van de Pelgrim
“De weg zelf moet ieder alleen gaan.
Wat weet ik van jouw pelgrimstocht,
wat weet jij van de mijne?
Is dit niet juist het kernpunt
van onze overtuiging
dat ieder voor zich
in eigen wezen God leert kennen?”
Uit: Hella Haasse, De scharlaken stad, Querido, 1952, blz. 81.

Pelgrims zijn ook zoekers. Dit werpt bij mij de vraag op wat het betekend zoekers of pelgrims te zijn op deze reis die wij allen aan het maken zijn.De aard van ons zoeken is afhankelijk van wat ertoe aanleiding gaf’. De eerste ‘regel’ op het pad is het zoeken naar de weg, het ontdekken van wat ons eigen pad is. Als we niet zoeken, als we ons niet realiseren dat we zoekers zijn op deze existentiële reis, dat we pelgrims zijn, dan is er ook geen richting, geen pad, geen weg. Er is geen weg totdat onze voeten het betreden hebben. Wat van het grootste belang is voor het vinden van zo’n weg, is het zoeken, het vragen. Misschien leren we, als we echte pelgrims zijn, met vragen te leven omdat we ons realiseren dat de pelgrimstocht zelf het antwoord vormt. Vragen brengen ons slechts op weg.
De magie van de pelgrimstocht, is de magie van de specifiek menselijke daad van zelfonderzoek – van voor de vraag staan wie of wat men eigenlijk is’. Dit is wat werkelijk met zoeken wordt bedoeld. Het is voor de vraag te staan wie men zelf is – dat is ons authentieke Zelf herinneren.

Het is de mens die met behulp van zijn brein, de beide hersenhelften, 'Lichaam en Geest', 'Macrokosmos en Microkosmos', 'God en Zoon', 'Hemel en Aarde' met elkaar verbindt. Het gaat om het herkennen van de eenheid van alle leven.
Geestkunde en Natuurkunde zijn de twee zijden van dezelfde medaille, de natuurlijke eenheid, de eenheid der tegendelen van Heraclitus.

Geen vrije wil? Wat een denkfout! (Peter Giesen de Volkskrant 17 november 2012):
De Nederlandse neuroloog Dick Swaab staat bij Daniel Dennett in de schurkengalerij. 'Wij zijn ons brein, zeker. Maar we zijn niet willoos aan dat brein overgeleverd.'

Wetenschappers als Ronald Plasterk, Gerard ’t Hooft, Dick Swaab en Victor Lamme fixeren zich op een kant van de medaille. In de Nederlandse politiek is het eenzijdige marktdenken dominant geworden. Of met andere woorden zijn politici en wetenschappers bereid over hun eigen schaduw te springen? Het aforisme van Linette Schuijt Organisatieadviseurs moeten zich opnieuw uitvinden. Of zichzelf opheffen. geldt ook voor politici Politici moeten zich opnieuw uitvinden. Of zichzelf opheffen. De paradigmawisseling van Linette Schuijt sluit op het rapport 'E i V' aan.

Buitenhof 29 maart 2020 NPO1:
Week 3 van de coronacrisis
In Buitenhof: Wiebe Draijer, bestuursvoorzitter van de Rabobank over de kredietverschaffing aan bedrijven. Pete Hoekstra, Amerikaanse ambassadeur en het coronabeleid van president Trump. Jaap Goudsmit, hoogleraar Harvard Chan School of Public Health, wil veel meer mensen testen op het coronavirus. En Brenda Ott, kaderhuisarts ouderengeneeskunde.

Buitenhof 26 mei 2019 NPO1:
Pauline Meurs treedt op 1 juni aanstaande af als voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. Ze is verschillende malen verkozen tot meest invloedrijke persoon in de zorg. In Buitenhof vertelt Pauline Meurs hoe zij terugkijkt op haar periode als voorzitter en wat voor haar de grootste problemen zijn in de zorg.
Pauline Meurs signaleert twee problemen, namelijk maatwerk en dat de meest kwetsbare groepen in de zorg verdwalen. De zorg is vaak wel beschikbaar maar niet toegankelijk.

Onderzoek Onrechtvaardig Wmo-‘maatwerk’ Verhuizen om wél hulp te krijgen? (Marjolijn de Boer en Sylvana van den Braak De Groene Amsterdammer 23 mei 2019 p. 34-39):
‘Maatwerk’ was het toverwoord van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) die in 2015 werd ingevoerd. De uitvoering werd gedecentraliseerd naar de gemeenten. Zij werden verantwoordelijk voor de ondersteuning van ruim één miljoen ouderen en mensen met een beperking of chronische ziekte.
Lokale overheden staan dichter bij de burgers, zo was het idee, en kunnen daardoor betere zorg leveren. Dat is efficiënter én goedkoper.
Via de wet moeten gemeenten maatwerk leveren, zelfredzaamheid bevorderen en zorgen dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen.
Gijsbert Vonk, hoogleraar socialezekerheidsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, twijfelt of de lokale democratie wat betreft de Wmo goed werkt. ‘Zijn de verschillen wel te herleiden tot lokale keuzes, of ontstaan die toevallig? Door bureaucratische voorkeuren bijvoorbeeld, of onder invloed van schimmige private zorgaanbieders met kapitaalbelangen?’
Wijkteamleden en Wmo-consulenten krijgen de opdracht mee om zelfredzaamheid te bevorderen en te vragen of het netwerk méér kan doen. In de praktijk lukt dat meestal niet omdat er vaak al veel mantelzorg wordt gegeven, blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Humanistiek. Soms tonen consulenten dan ook ‘stil verzet’ tegen deze opdracht. Ze zeggen dan bijvoorbeeld dat ze zelfredzaamheid bevorderen, maar geven professionele zorg. Anderen protesteren soms openlijk tegen het ideaal van zelfredzaamheid.

Richard de Brabander Wie wil er nou niet zelfredzaam zijn? De mythe van zelfredzaamheid
De cultuur van het nieuw kapitalisme (p. 142)
142: Met Sennett zouden we kunnen zeggen dat de manier waarop ons vandaag de dag wordt geleerd met crisissituaties om te gaan radicaal verschilt van een ethiek van het negentiende-eeuwse kapitalisme die ons oproept om juist in tijden van crisis te berusten in het lot dat ons toevalt en vast te houden aan principes, waarheden en zekerheden, ook al hebben zij niet gebracht wat we ervan verwachten. Getuigt deze volharding niet van het gebruik van de rede, van een oefening in autonomie, van volwassen gedrag waarin we ons niet laten leiden door gevoelens van afgunst en wrok en ons niet als slachtoffer van sociaaleconomische omstandigheden zien? Volgens Weber, die sterk werd beïnvloed door negentiende-eeuwse adepten van Kant, beantwoordt dit ethos aan de ‘protestantse ethiek’ die onlosmakelijk is verbonden met de (negentiende-eeuwse) ‘geest van het kapitalisme’, die vroeg om een ascetisch leven en hard werken (Weber, 2012).

Zo gaat Europa het niet redden (Evangelos Areteos Volkskrant 26 maart 2016 katern Vonk p. 2-5):
Europa moet zijn problemen onder ogen zien, waarschuwt Evangelos Areteos. Anders wacht een sombere toekomst.
Xenofobe krachten
Iedere politieke 'leider' heeft zijn eigen agenda, zijn eigen vrees om in zíjn land bedreigd te worden door de spectaculaire opkomst van nationalistische en xenofobe krachten, die hem zouden kunnen dwingen om iets te ondernemen tegen de 'barbaren' die zich voor de poorten hebben verzameld.
Onze waarden
In reactie op de aanslagen zeggen politici pal te staan voor 'onze manier van leven' en dat wij zullen overwinnen. Ik wil het graag geloven, maar het lukt me niet meer. Want waar zijn de waarden die aan 'onze manier van leven' ten grondslag liggen?
Integratiemodel
Maar de geschiedenis heeft ons geleerd dat veranderingen altijd komen van verlichte minderheden, nooit van meerderheden. En daarin, niet in de staten of de Europese instellingen, schuilt de hoop.
Naast de terugkeer van de extreme natiestaat biedt de geschiedenis ook een tegengif: deze nieuwe vorm van burgerschap, een progressieve en actieve vorm van burgerschap die geen grenzen kent, niet in geografisch en niet in culturele zin. En dat gaat nu al verschil maken.

‘Ongelijkheid en Sociale uitsluiting’, 'Tweedeling in de maatschappij en Xenofobe krachten', afbraak van de solidariteit dragen voor een belangrijk deel aan de actuele vraagstukken bij.

Het ‘of-of’ van de twee kanten van één medaille, de controverse tussen wetenschappers hangt met het probleem van de incommensurabiliteit samen. Incommensurabiliteit heeft betrekking op het reflexief bewustzijn, dus vanuit welk perspectief of perceptie (perception management) naar de éne werkelijkheid wordt gekeken. Het ‘en-en’ ontstaat door de invloed van buiten-wetenschappelijke factoren (psychologische, sociale en esthetische motieven77) echter niet te ontkennen. (Dissertatie Geen gemene maat Hein van Dongen p. 36).

Peter J. Smit Leven, bewustzijn en parapsychologie
Misschien is die fysieke evolutie wel de basis voor de steeds verder ontwikkelde mogelijkheden tot empathie en tot moraliteit. Je ziet dat soort aanzetten voor moraliteit in het dierenrijk. Niet alleen bij apen; amoeben helpen elkaar al bij de celdeling. Lynn Margulis, een evolutiebiologe, omschrijft dat het ontstaan van kernhoudende eencelligen een symbiose is van twee verschillende eencelligen. Kortom, samenwerking zit er al vroeg in de evolutie in, naast het selectiemechanisme van ‘the survival of the fittest’. Die onderlinge hulp van amoeben aan elkaar is uiterst vreemd. Daar is sprake van bewustzijn; niet dat we dat kunnen meten, maar we concluderen het op basis van het gedrag van die eencelligen. Evolutie gaat over gedrag en daarmee over moraliteit.

In de theosofie draait het om de principes Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap, het zelfreinigend vermogen, om innerlijke zelfontwikkeling (leer van de individualiteit), zuivering en verlichting en het rentmeesterschap.

Econoom Jan Pen (Volkskrant 24 december 2009): ‘Mijn opinie is minder stellig. Ik formuleer het allemaal niet zo hard meer. Ik heb wel een harde stem als het moet.’
Hij schraapt zijn keel en declameert de eerste twee strofen van Die grenadiere van Heinrich Heine.
‘Dan blijkt het grote verschil: de een wil naar zijn vrouw en zijn kind, de ander niet. Die wil soldaat blijven.'
‘Het is het meest pacifistische gedicht dat ik ken.’
Tiesse (zijn zoon): ‘Maar die ene wil blijven vechten voor de keizer.’
Jan: ‘Ja, ja, ja, het gaat om het verschil tussen die twee.’ Er valt een stilte. Niet voor het eerst, maar deze duurt langer.
Uiteindelijk zegt Jan: ‘ik herken er een ideaal in. Het ideaal van het pacifisme. Nou, hup, het is mooi geweest.’

We zijn niet meer, maar we hebben wel meer macht (Kees Broere Volkskrant 25 maart 2016 p. 18):
Een snuifje mondiaal perspectief, een onsje historie: ze kunnen geen kwaad in het terrorisme-debat.
Inclusieve samenleving
Maar, zo zeggen we dan: 'Wij zijn met meer'. Dat klopt en klopt niet.
Ja, wij zijn met veel meer, als het gaat om de mensen in bijvoorbeeld Nederland die het terroristisch geweld van radicale moslims verafschuwen en daaraan zelf nooit zullen deelnemen. Dat geldt zowel voor mensen wier geschiedenis al eeuwenlang een Nederlandse is, als voor nieuwkomers - ook al krijgen die vaak, zoals de Volkskrant in haar redactioneel commentaar duidelijk maakte, nog steeds niet de 'handreiking' die hoort bij een samenleving die niet alleen 'open' is, maar ook inclusief.
Maar het klopt natuurlijk vooral niet. Jaren geleden was ik zo naïef om voor de correspondentendagen van mijn krant een memootje te tikken. Daarin maakte ik gewag van een observatie, ooit gedaan door de Poolse journalist Ryzsard Kapuscinski, dat maar zo'n 9 procent van alle mensen in de wereld 'blank' genoemd kan worden. De roze mensen vormen slechts een heel kleine minderheid. Mijn toenmalige chef, een fantastische collega, deed het af als mijn 'hartenkreet'. Terwijl het slechts een nuchtere constatering is.
'Wij' zijn in dat opzicht niet met meer mensen. 'Wij' hebben wel, vooralsnog, heel veel meer macht. Het lijkt me zinnig die twee zaken goed te onderscheiden. Want al doen we graag alsof, we kunnen nog lang niet allemaal van hetzelfde genieten.

Ingevingen over zingeving (interview Gidi Heesakkers met Tim Fransen Volkskrant 4 december 2015 katern Vonk p. 7-8):
Cabaretier - én filosoof - Tim Fransen brak vorig jaar door met een show vol lichte antwoorden op zware vragen. Kan hij inmiddels zonder Nietzsche? En kan hij zonder appeltaart?
Nadat hij begin vorig jaar overtuigend jury- én publieksprijs van het Leids Cabaret Festival had gewonnen, gold Fransen als de grote belofte voor 2015. Hij trad daarvoor al geregeld op in comedycafé Toomler, thuisbasis van cabaretgezelschap Comedytrain, waarbij hij zich op 23-jarige leeftijd aansloot.
Daar ontmoette hij Theo Maassen, aan wiens oudejaarsconference hij meeschreef. Net als Maassen raakte hij goed bevriend met filosoof en voormalig Denker des Vaderlands René Gude, die hem aanmoedigde zijn lievelingsdenkers mee het toneel op te nemen.
Individualisme
En zo komt het dat Fransen in Het failliet van de moderne tijd op lichte toon een antwoord zoekt op de zware vraag of het leven voor de lege, cynische, egocentrische mens nog de moeite waard is om te worden geleefd. Of hoe hij de titel van zijn show verklaart: 'Het failliet van de moderne tijd is dat de werkelijke problemen van nu een gezamenlijke verantwoordelijkheid kennen, maar dat we te individualistisch zijn voor gezamenlijke oplossingen.'
Ben jij ook zo graag alleen?
'Ja. Ik moet alleen zijn om mezelf op een afstand te kunnen plaatsen van de wereld en los te komen van de gangbare gedachten die we allemaal hebben als we normaal functioneren. Als ik door Röcken loop en uit mijn comfortzone ben, lukt het beter de dingen die gebeuren te bevragen. Dat is de taak die de filosoof en misschien in mindere mate ook de cabaretier op zich neemt.
'Het is ook mijn tekortkoming, dat ik zo nodig alleen moet zijn. En het was ook de tekortkoming van Nietzsche. Ik denk dat hij zo vervreemd is geraakt van de wereld omdat hij zich helemaal niet meer wist te verhouden tot de wereld om hem heen.'
Dat lukt jou wel?
'Ja, maar ik moet er soms bewust mijn best voor doen. Relaties vind ik moeilijk. Ik duw een meisje al gauw weg, terwijl ik me ook wel realiseer hoe waardevol het kan zijn om iemand te hebben die je hand vasthoudt. En dat diegene niet per se een bedreiging hoeft te vormen voor mijn behoefte alleen te zijn.
'Connie Palmen heeft ooit gezegd dat ze haar grootste momenten van geluk ofwel ervaart in volledige afhankelijkheid, ofwel in juist volledige soevereiniteit. Als je iets wilt scheppen dat er nog niet is, moet je volgens mij op jezelf zijn teruggeworpen. Dan komt het toch echt op jezelf aan.'

N.V. Chandrasekhara Swamy De aloude filosofie en de moderne natuurkunde
Verstarde geesten stelden zich open, mensen begonnen na te denken, te redeneren en te filosoferen; steeds meer mensen zijn geneigd de opvattingen van ouderen in twijfel te trekken en zelf na te denken, en zijn zelfs zo moedig nu en dan hun eigen conclusies te trekken over het leven, het doel ervan en de deugdelijkheid van langgevestigde dogma’s! De wonderen van de natuur worden nauwkeuriger onderzocht en men begint meer eerbied te krijgen voor de intelligente manier waarop de wereld van de natuur is ingericht. Hoogst belangrijk is dat de gedachte van broederschap van alle wezens nu bijna het vroegere stilzwijgend aanvaarden van de superioriteit of minderwaardigheid van groepen mensen van een bepaald ras of geloof, heeft overvleugeld.
De tweede helft van de 20e eeuw was getuige van een bliksemsnelle stijging van technologische groei zoals die nooit tevoren plaatsvond. Het is nu een cliché om te zeggen dat er vandaag de dag evenveel wetenschappers in leven zijn als in de laatste 2500 jaar. Maar tegenwoordig staat de mensheid oog in oog met onoplosbare problemen en sommigen vestigen hun hoop op aloude oplossingen voor deze moderne problemen.
Nadat Schrödinger een revolutie in onze manier van denken teweeg had gebracht, ontstond er een hevige discussie, hetgeen hem deed opmerken: ‘Als ik had geweten wat er uit mijn onderzoek zou voortkomen, dan was ik er vanaf gebleven.’ Sindsdien zijn er veel experimenten uitgevoerd over de hele wereld, ook psychische experimenten. Langzamerhand absorbeert de fysica de parapsychologie ook. Zoals Hamlet tot Horatio zei: ‘Er zijn meer dingen tussen hemel en aarde, Horatio, dan waar gij van droomde in uw filosofie.’ Pas in 1981 en ’82 demonstreerde een groep van drie wetenschappers in Parijs voor altijd dat Einstein zich vergist had over de kwantummechanica: de observeerder is altijd een deel van de observatie.

Elsa-Brita Titchenell De goden zijn wij!
Als we de werkelijkheid toegeven van gevoelens, van kennis, of van gedachten, van magnetisme, of van vriendschap, of welke ‘dingen in de hemel en op aarde’ ook, waarvan Horatio niet kon dromen; en als we ons bewust zijn van schoonheid, droefheid, vreugde en leed, moeten we weten, evenals onze verre voorouders deden, dat we in een wereld leven waarin deze dingen bestaan. Aan menselijke eigenschappen, zoals moed of lafheid, vriendelijkheid, dubbelhartigheid en eerlijkheid werden in de legendarische traditionele kennis ook passende namen gegeven, en in de loop van de tijd kregen ze een eigen leven en persoonlijkheid. De namen die door de psychologen van lang geleden aan deze onzichtbare dingen werden gegeven, werden in de loop van de tijd verpersoonlijkte namen. We kennen ze bij deze namen, en in onze wereldwijze onwetendheid zien we ze als ‘goden’ of ‘afgoden’, die werden aanbeden door onze ‘onbeschaafde’ voorouders die niet beter wisten. Zo zullen onze instincten, driften en stemmingen door toekomstige geleerden misschien worden gezien, wanneer zij (wij) terugblikken op de mensheid van de twintigste eeuw vanaf de top van ons (dan) verder gevorderde stadium – als er tenminste iets meer dan plastic dozen overblijft om opgegraven te worden. Andere functies die we zonder veel bewuste beheersing uitoefenen: de spijsvertering, de groei van een foetus – laten we graag aan de natuur over. We zijn voortdurend in nauwe aanraking met mysteries in onze omgang met andere mensen, hun eigenaardigheden en eigenschappen, en die van onszelf.

De nouveaux philosophes wierpen een nieuw licht op de waarde die traditioneel aan de machtsfactor werd toegekend en die was meegegeven door of toegedicht aan het van Hegel en Marx overgeërfde gedachtegoed. Aldus betwistten zij het (Franse) stereotype dat een intellectueel noodzakelijkerwijs links zou zijn, zoals geïllustreerd werd door Jean-Paul Sartre of, vanuit een geheel andere gezichtshoek, Michel Foucault.
Belangrijk inspiratoren waren ten eerste de wel als peetvader geziene en tot het christendom teruggekeerde nouveau philosophe 'avant la lettre' Maurice Clavel en de joodse filosoof Emmanuel Lévinas. De affiniteit van sommige nieuwe filosofen lijkt groot te zijn met het - wellicht mede onder hun invloed - veranderende denken van een tijdgenoot als Philippe Sollers maar ook met Alain Finkielkraut en Pascal Bruckner.

Herman van Praag boek Het verstand te boven
Weten en geloven vullen elkaar aan in ons streven om enige greep te krijgen op ons bestaan. Religiositeit situeert hij in het irrationele domein van onze ziel. Rationaliteit en irrationaliteit, mits in evenwicht, brengen ons leven pas goed op smaak. De strijd van atheïsten tegen religiositeit is in zijn ogen tot mislukking gedoemd. Zij vechten tegen krachten, waartegen de ratio niet opgewassen is.
De auteur sluit zijn boek af met een slotbeschouwing over het joodse volk dat in de staat Israel een eigen politiek huis heeft gevonden met alle daarmee samenhangende problemen, waaronder Jodenhaat, zionshaat en joods zelfhaat. Wat heeft joden bewogen zion zo te gaan haten en het van binnenuit openlijk te gaan bedreigen, vraagt hij zich af. Ook in dit onderdeel komt de auteur tot een duidelijke, in dit geval politieke stellingname. Opneming van dit slotdeel in een boek met een heel andere probleemstelling is een keuze die alleen te verklaren valt uit de bewust beleden joodse achtergrond van de auteur die hem kennelijk noopte tot deze politieke stellingname in dit boek.
Breinfetisjisme
In zijn vakgebied, de psychiatrie, ziet Van Praag dit kennisproces van toenemende eenzijdigheid terug in een variant van de biologische psychiatrie die de mens tot zijn brein reduceert. De inmiddels overbekende slogan ‘wij zijn ons brein’ van zijn collega Dick Swaab, is representatief voor een tot het absurde doorgevoerd eenzijdig denken dat zich als ‘brein-fetisjisme’ laat typeren. Het is volgens Van Praag een schoolvoorbeeld van een geforceerde overschatting (‘overrekking’) van het vernuft, met gevaarlijke consequenties, zoals het ontkennen van de vrije wil en het reduceren van godsdienst tot resultante van hersencellen.
In Het verstand te boven gaat Van Praag op even polemische als humoristische manier in op diverse pretenties van atheïsten. Hierbij zet hij zijn grote ervaring en kennis als psychiater in.2 Werkelijke verlichting – zowel wat betreft helder inzicht in, als het draaglijke van het leven – is juist in dialoog tussen ‘aarde’ (vernuft) en ‘hemel’ (spiritualiteit, religiositeit, religie, het transcendente) te vinden en te verkrijgen. Hierbij is de menselijke activiteit van zingeving (betekenis geven) van groot belang − de aarde moet bewerkt worden, en dit vanuit een inspirerend rolmodel dat de Eeuwige en zijn profeten aanbieden.
2) Hij wijst op wetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt dat de stap tot suïcide bij patiënten met een ernstige depressie bij gelovigen aanmerkelijk minder vaak genomen wordt dan door hen die deze religieuze steun (‘stressbuffer’) missen. Dit wel met dien verstande dat binnen het geloof de positieve gevoelens en gedachten voorrang krijgen op de zwaarmoedige. Ook het aantal patiënten dat aan ernstige depressie lijdt, blijkt onder gelovigen significant minder.
In de geschiedenis zijn het ‘geniale acties’ die een vooruitgang voor de mensheid mogelijk maken, die daartoe een inspirerend perspectief aanreiken. Hiermee verzet Van Praag zich tegen evolutionaire opvattingen omtrent de ontwikkeling van ethisch bewustzijn, zoals deze bij biologen als Frans de Waal voorkomen.3
3) Zie bijvoorbeeld Frans de Waal, De bonobo en de tien geboden. Moraal is ouder dan de mens, Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam 2013.
Het verstand te boven is een rijk boek dat tot denken aanzet en ook vragen oproept. Bijvoorbeeld over de verhouding van individu en gemeenschap, over de zelfbepaling van de doelen die een individu zich − in afstemming op de ander en de samenleving − in zijn of haar leven stelt. Zo bijvoorbeeld de vraag of die zelfbepaling niet een grotere dialogische impact heeft dan Van Praag in zijn boek naar voren laat komen.4
4) Door een scherpe positiebepaling tegenover het neuraal determinisme van de biologische psychiatrie benadrukt Van Praag de vrijheid, de verantwoordelijkheid, de wil en het plannen in het leven van het ‘ik’. Hierdoor komt m.i. het gekozen perspectief – zie de tekst van Heschel die als motto voor het boek dient – in een aantal passages van het boek onder een zekere druk te staan.

Drs. Theo van Leeuwen Wereldfilosofie als uitnodiging tot innerlijke globalisering (12 april 2014)
De onverbrekelijke wisselwerking tussen mens en zijn omgeving is bepalend voor de voortgang van het leven op aarde. Het “gewaarworden van onze plaats” daarin zal bepalend zijn voor de kwaliteit van ons voortbestaan. Wat zijn de oorzaken van de problemen waar de moderne mens en onze planeet wereldwijd mee geconfronteerd worden, zoals de economische crisis, veiligheid, oorlog, klimaatverandering? Globalisering is niet alleen een puur politiek of economisch proces, zoals meestal wordt gedacht. Het is ook een avontuur in de diepte, in humanisering en wereldburgerschap.
Als we daarbij ook nog een stap terug doen in het bevoorrechten van welke visie op de wereld of culturele programmering dan ook, ontdekken we een globale dimensie van bewustzijn en spiritualiteit die de grote non-dualistische filosofen uit de wereldfilosofie met elkaar gemeen hebben. Door hun globale lens kijkend worden we ons bewust van het feit dat wij mensen de wereld mede scheppen door het gedrag van onze geest. Welke existentiële antwoorden kunnen de grote wereldfilosofen het Westen en de wereld bieden? Zij nodigen ons in elk geval uit tot een radicale metanoia, tot een omwenteling van onze vastgeroeste denkbeelden en van de manier waarop we ons leven, onze cultuur, onze planeet en toekomst benaderen.

De Wet van Eén impliceeert dat er maar één hoofdroute is. De fundamentele waarheid is dat er maar één oneindige Schepper, een oerbron is. De geschiedenis leert dat het voor de mensheid mogelijk is het 5D-concept experimenteel vast te stellen. Er is maar van één scheppingsgolf, één eeuwige evolutionaire kringloop sprake.

Cosmogenesis is the origin and development of the cosmos. This term "Cosmogenesis" was used by Helena P. Blavatsky to describe the content of Volume I of her two-volume The Secret Doctrine, published in 1888; volume II was called "Anthropogenesis" or the origin of humanity. Cosmogenesis is the term also used by the French Jesuit Priest and Scientist Pierre Teilhard de Chardin to describe the cosmological process of the creation of the Universe. Other processes included biogenesis and Noögenesis, culminating in an Omega Point
This principle, which describes the creation of the universe, can be detected in the Tao Te Ching (Daode Jing) as well.

Francis Heylighen, who contributed much to the development of the concept, distinguished in [2] three different perspectives on the global brain, organicism, encyclopedism and emergentism, that developed relatively independently but that now appear to have come together into a single conception.

Ben Goertzel Francis Heylighen Pioneer of the Global brain.
In 1996, Heylighen founded the "Global Brain Group", an international discussion forum that groups most of the scientists who have worked on the concept of emergent Internet intelligence. Together with his PhD student Johan Bollen, Heylighen was the first to propose algorithms that could turn the world-wide web into a self-organizing, learning network that exhibits collective intelligence, i.e. a Global brain.

Het globale brein is een speculatief concept in o.a. transhumanistische kringen, filosofie en mystiek ('sciencefiction'?), vergelijkbaar met (dan wel verwant aan) het concept van de noösfeer van respectievelijk Vladimir Vernadsky en Teilhard de Chardin, de Akasha-kronieken (waar o.a. Rudolf Steiner en Edgar Cayce te rade beweerden te gaan) en het "Akashic field" van de Hongaarse wetenschapsfilosoof Ervin László. Het begrip als zodanig werd in 1982 voor het eerst gebruikt door Peter Russell in zijn boek The Global Brain (video).
Stanislav Grof Evidence for the Akashic Field from Modern Consciousness Research.

Ervin Laszlo boek Kwantumshift in het wereldbrein Inleiding De revolutie van de werkelijkheid (p. 10):
Wij leven in een tijdsgewricht van bifurcatie waarin zich een fundamentele verandering in onze wereld voltrekt: een macroshift.
Hoofdstuk 2 De dynamiek van de macroshift (p. 27):
Bifurcatie doet zich onveranderlijk voor waar complexe systemen een onomkeerbare verandering ondergaan.
Evolutie door bifurcatie
De evolutie van complexe biologische én maatschappelijke systemen verloopt via bifurcaties.
Hoofdstuk 12 Metafysische, theologische en ethische implicaties, Twee domeinen van de werkelijkheid (p.118).
In het nieuwe concept vormen de twee domeinen van de werkelijkheid – het domein van de actuele entiteiten (het ‘ruimtetijddomein’) en het domein van het kosmisch plenum (het ‘velddomein’) - tezamen de werkelijkheid.
Evolutie door energie en informatie (p. 119/120)
De in-formatie (als proces) van het ruimtetijddomein door het velddomein leidt tot een toenemende complexiteit van de entiteiten die het ruimtetijddomein stofferen, alsmede tot de structurering van het velddomein waarin entiteiten zich manifesteren en waardoor zij met elkaar verbonden zijn. Het ruimtetijddomein wordt steeds meer geordend en tegelijkertijd neemt de entropie erin toe.
De nieuwe theologie (p.120).
Uit het nieuwe concept van de werkelijkheid laat zich ook een consequente en minimaal speculatieve theologie afleiden. In de theologie is God niet gescheiden van het scheppingsproces, maar maakt God deel uit van het universum. Gods schepping is niet het universum dat wij waarnemen en bewonen: zij bestaat uit de potenties van het universum voor zijn autocreatie.

In philosophy, Potentiality and Actuality are principles of a dichotomy which Aristotle used to analyze motion, causality, ethics, and physiology in his Physics, Metaphysics, Ethics and De Anima (which is about the human psyche).

Na het lezen van het artikel Autisme wereldreligies moet doorbroken in de Volkskrant van 18 oktober 2003 is met het verzamelen van informatie voor het rapport ‘E i V’ daadwerkelijk een begin gemaakt. Op basis van het 5Ddenkraam is het model van de ‘bewustzijnsschil’, de kwintessens uitgewerkt. De schil is uit de vijf definities Ether-paradigma, Reflexief bewustzijn, Meta-leren (het Nieuwe leren), de Hermeneutische cirkel en de Unificatietheorie (zie onderstaande middelste kwadrant) samengesteld. De hierbij gevolgde denkwijze wordt door de publicatie Het transcenderen van de conceptueel-symbolische kode van Francis Heylighens weergegeven.

Francis Heylighen licht bewustzijn toe aan de hand van vijf gezichtspunten ‘Sensation, Awareness, Experience, Self-awareness en First-person experience’. Net als bij NLP wordt er van een metamodel (Meta-model, Metamodeling) gebruik gemaakt. Al zijn in dit kader ook de inzichten van Ned Herrmann, Carl Jung, David Kolb en Timothy Leary interessant.

Het mechanisme achter de 'natuurlijke selectie' wordt door de Heilige tetraktys van Pythagoras weergegeven. De getallen van Pythagoras brengen een relatie, een specifieke categorie van betrekkingen tot uitdrukking. Pythagoras was een cyberneticus. De mens maakt deel uit van auto- en kruiskatalytische systemen (Ervin Laszlo lees: binnen een natiestaat en buiten een stelsel van natiestaten).

Leo Apostel De dialectiek van de Verlichting Adorno en Horkheimer — Een paradoxale bron voor een herbeginnen

Francis Heylighen (cyberneticus): De cursus 'Complexiteit en Evolutie' is gegroeid uit mijn eigen onderzoek, en poogt een synthese te geven van de verschillende wetenschappelijke (en filosofische) domeinen waarop ik actief ben geweest. Ik ben als .onderzoeksprofessor. (d.w.z. dat ik slechts één cursus geef) verbonden aan het Centrum Leo Apostel van de VUB. Het doel van dit Centrum, geformuleerd door de bekende wijsgeer Leo Apostel, is de transdisciplinaire integratie van de verschillende exacte en humaan-wetenschappelijke disciplines, en in het bijzonder de constructie van integrerende wereldbeelden. Daarnaast ben ik als .editor. verantwoordelijk voor het internationale Project Principia Cybernetica, dat zich tot doel stelt een wereldbeeld te ontwikkelen dat specifiek gebaseerd is op de evolutie van complexe systemen. Dit onderzoek heeft praktische toepassingen, o.a. in het ontwikkelen van een intelligent, zelforganiserend web.

Het rapport ‘E i V’ sluit op het overkoepelend evolutionair-systemische wereldbeeld (ESW) van Francis Heylighen aan.

Uiteindelijk draait alles om zes niveaus. De Bijbel geeft al aan de 7e dag is een rustdag. Voor de zevende dag geldt these + antithese = synthese. God en Zoon staan diametraal tegenover elkaar, maar vormen met de Heilige Geest een drie-eenheid. In de Drie-eenheid God, Zoon en Heilige Geest (these + antithese = synthese) zit het eenheidsbewustzijn verborgen. De cirkel is rond.
Het mechanisme 'These + Antithese = Synthese' van Hegel biedt een handvat om het verticale bewustzijn te doorgronden.
Volgens Rinus Kiel heeft Hegel de deur geopend naar een volstrekt relativisme. Maar diametraal tegenover het volstrekt relativisme staat het volstrekt absolutisme.
Tegenover het aardse staat het hemelse, tegenover het relatieve, de zero tolerance op aarde staat het absolute, tegenover Chaos, Gaia en Eros staat het Goede, Ware en Schone, tegenover Asat staat Sat, tegenover Alpha staat Omega.

In de politiek is de feedback te veel op opportunistische korte termijn belangen gericht. Het zijn mensen die aan de ’eeuwige wederkeer’ op basis van het kwalitatieve en/of kwantitatieve feedforward-feedback-mechanisme sturing geven. Het 5Ddenkraam legt de nadruk op feedforward besturing. Het is effectiever te voorkomen dan te genezen. Houden we ons bezig met creëren of nabootsen dat’s the question. De vraag blijft actueel kiezen we voor het eigen koninkrijkje, de 'bv Ego' of het koninkrijk in de hemel, het hemelse rijk?

In de systeemleer staat de ‘4’ voor het terugkoppelingsmechanisme, dat op de invoer, de verwerking en de uitvoer volgt. De hemelse ‘1 2 3’ ontstaat wanneer de aardse ‘4’, het terugkoppelingsmechanisme harmonie creëert. Dit terugkoppelingsmechanisme heeft op de levenskunst, de zin van het leven betrekking. Een tipje van de sluier wordt opgelicht. De driehoek van Pythagoras is nog steeds actueel. Het ultieme ordeningsprincipe, de negentropie of het IBS (integraal besturingssysteem) van Ken Wilber is al millennia bekend.

Filosofen, wetenschappers, theologen, mystici, kunstenaars en opvoeders hebben vaak gesproken over ‘de nieuwe mens’. Maar in de laatste eeuwen worden hun uitspraken over onze tijd steeds indringender. Het is gemakkelijk hierover via internet uitspraken te vinden van Schelling, Hegel, Nietzsche, Helena P. Blavatsky, Henri Bergson, Nader Angha, Sri Aurobindo, Jean Gebser, Pierre Theilhard de Chardin, Arthur M. Young, Edward Haskell, E.F. Schumacher, Erich Jantsch, Alfred North Whitehead, Terrence McKenna, Osho, Jeff Foster, Byron Katie, Kalindi, Jon Kabat-Zinn, ,Thich Nhat Than, Eckhart Tolle, Andrew Cohen of Ken Wilber.

Het patroon van de schepping zit verscholen in de 'ongemanifesteerde en de gemanifesteerde' werkelijkheid. De lemniscaat, de tijdsymmetrie verbindt de triade met de tetrade (triade en tetrade). De antroposofie van Steiner is nog steeds actueel.

De echte innovaties vinden op het snijvlak tussen disciplines plaats. De moraal van het verhaal wordt op het snijvlak van individu en collectief manifest. Vijand denken plaatst vaak superieur tegenover inferieur. Je wordt niet superieur door de ander als inferieur te zien.

In welke richting mogen wij dan verwachten dat de evolutie verder gaat?
Antwoord: Hiervoor ziet Teilhard de Chardin maar één mogelijkheid. In miljarden jaren tijds heeft zij zich gericht op het ontstaan van het leven (de biogenese) en het bewustzijn (de psychogenese); nu zij zich grenzen gesteld ziet op het gebied van het individuele bewustzijn, liggen voor de noögenese de perspectieven op het collectieve vlak.

De vraag van Ervin Laszlo blijft actueel hoe heeft het universum zich kunnen ontwikkelen tot een toestand waarin de biologische evolutie überhaupt kon plaatsvinden? Het lijkt mogelijk een verband te leggen tussen het standaardmodel en de driehoek van Pythagoras. Het is een aanzet, niet om vanuit de natuurkunde, maar met name vanuit de geestkunde verschillende disciplines in één model samen te voegen. Het ontstaan en de eerste ontwikkeling van de mensheid heeft zich niet op aarde maar in de geestelijke wereld afgespeeld. De relatie tussen geest (ongemanifesteerde, hogere Zelf) en lichaam, de ziel staat nog steeds centraal.

In het rapport 'E i V' draait het primair om de wisselwerking (wederkerigheid) tussen het Quartic reciprocity (quadrivium, viersprong, vier gezichtspunten) psychologie, sociologie, filosofie en ethiek, die samen een 5Ddenkraam vormen. Deze interdisciplinaire aanpak (de vier pijlers psychologie, sociologie, filosofie en ethiek) in het rapport ‘E i V’ sluit nauw aan bij:
- Pythagoras ‘bron van harmonie’: 'Meetkunde, Rekenkunde, Sterrenkunde en Muziek ',
- Fritjof Capra De eenheid van leven (p. 69) 'Materiёle structuur, Vorm, Proces en Betekenis',
- H.P. Blavatsky De Geheime Leer de synthese van 'Religie, Wetenschap, Filosofie en Kunst'.

Fritjof Capra boek Het levensweb (p. 24): De huidige paradigmaverschuiving in de wetenschap is, in de grond van de zaak, een verschuiving van de natuurkunde naar de levenswetenschappen.
Het idee om op basis van complementariteit fysica en metafysica met elkaar te verbinden is eerder door Werner Heisenberg en door Fritjof Capra , in zijn boek The tao of physics, naar voren gebracht. Het boek van Capra beschrijft een onderzoek naar de parallellen tussen de moderne fysica en de oosterse mystiek. Het 5D-concept wil benadrukken dat het universele mechanisme, het universele patroon van het wat vastligt. Het is zoals het is, daar kan de wetenschap weinig aan veranderen.

Het vierde perspectief, dat Fritjof Capra in zijn boek De eenheid van leven beschrijft ontsluit een nieuwe 'innerlijke' dimensie (p. 74). Ruimtelijk ontstaat er op deze manier een piramide.

Fritjof Capra De eenheid van leven de ontdekking van de verborgen overeenkomsten tussen het biologische, het psychologische en het sociale leven
In zijn nieuwste boek De eenheid van leven presenteert Fritjof Capra, de wereldberoemde auteur van o.m. De tao van fysica, een nieuw begrip van wat leven eigenlijk is. De mens moet zich deel weten van het grote geheel en daarnaar handelen. Globalisering, biotechnologie en ecologische bewustwording zijn trends die ingrijpen in de levende netwerken waarvan ook de mens onderdeel is. Capra laat zien hoe het biologische en het sociale leven samenhangen. Vanuit zijn wetenschappelijk én spiritueel gedreven visie, schildert hij een indrukwekkend panorama van de eenheid van leven.
Capra heeft uiteindelijk een positieve boodschap: de mensheid als geheel, maar ook elk individu, kan keuzes maken tussen de kansen en bedreigingen die de toekomst brengt. Wij kunnen tegengestelde ontwikkelingen met elkaar verzoenen om het leven op deze planeet te behouden en te versterken.

De Theosofische Vereniging in de wereld van nu – Danielle Audoin
Eenheid waargenomen hebben, de onderlinge afhankelijkheid van alles wat afgescheiden lijkt te zijn, wat onbegrijpelijk, ja zelfs onzinnig is in de ogen van de mens van de wereld. In zijn boek De Tao van Fysica werpt de natuurkundige Fritjof Capra licht op deze diepe overeenkomst tussen de laatste wetenschappelijke ontdekkingen en de kennis van de werkelijkheid die de mystici hebben verworven door directe waarneming. Hij wijst er ook op dat de wetenschappers dezelfde moeilijkheden ontmoeten als de mystici bij hun pogingen om uitdrukking te geven aan hun ontdekkingen, want woorden en ideeën kunnen niet datgene uitdrukken wat ons gewone waarnemingsvermogen te boven gaat. Einstein heeft gezegd dat datgene wat verwijst naar de werkelijkheid alleen onzeker kan zijn en dat datgene wat zeker is er geen aanspraak op kan maken naar de werkelijkheid te verwijzen.
Maar als de mens voor zichzelf verantwoordelijk is, is hij dat ook voor de ander. Want daar waar eenheid is, is ook onderlinge afhankelijkheid. Als het hele verschijnsel van de manifestatie een eenheid is, dan is de mensheid nog des te meer in zijn geheel een eenheid, een groot lichaam. In een menselijk lichaam heeft elke cel zijn eigen leven, zijn eigen taak, maar alle cellen werken samen in harmonie voor deze eenheid, namelijk het hele lichaam. Als een cel ziek is, is het hele lichaam aangedaan en uit zijn evenwicht gebracht. Elk mens is een cel in het grote lichaam dat de mensheid is en elk mens is verantwoordelijk voor de goede gezondheid of de ziekte hiervan. De lichamelijke, emotionele of mentale gezondheid van elk van ons doet de hele mensheid aan, dat wil zeggen, elk van onze broeders. En de gezondheid van de mensheid doet alle rijken van de natuur aan en misschien wel de hele kosmos. In de wereld van nu beginnen de mensen zich bewust te worden van de onderlinge afhankelijkheid van alle volken van de aarde, van het feit dat het onmogelijk is de problemen van de anderen langs je heen te laten gaan. Het is duidelijk dat het onder andere gaat om een economische en politieke bewustwording. Maar voor de meeste mensen gaat het niet veel verder. Men realiseert zich niet op welk punt onze gedachten, gevoelens en zelfs onze dagelijkse daden, waarvan we denken dat ze geen enkel effect op de ander hebben, een werking hebben die veel verder reikt dan ons kleine persoontje en zelfs verder dan onze directe omgeving. Mevrouw Blavatsky zegt in De Sleutel tot de Theosofie: ‘Omdat de mensheid absoluut uit één en dezelfde essentie voortkomt… en omdat deze essentie één is, is er niets dat iets slechts voor een staat of een mens kan veroorzaken zonder alle andere staten en mensen schade toe te brengen.

Het 5Ddenkraam, de Bewustzijnsschil is een model om de verborgen 5e Dimensie, de Antropogenese van H.P. Blavatsky of de Christogenese van Teilhard de Chardin te duiden.

Het principe van de complementariteit laat zien dat er niets nieuws onder de zon is. De éne werkelijkheid heeft betrekking op het Hermetische axioma, de wederkerigheid tussen Zo binnen, zo buiten en Zo boven, zo beneden, die op basis van het zelfbewustzijn, het Reflexief Bewustzijn met behulp van de lemniscaat tot uitdrukking kan worden gebracht.

De relatie tussen ‘Zo binnen, Zo buiten' versus 'Zo boven, Zo beneden', psychologie versus sociologie verdient meer aandacht. Op het snijvlak van beide disciplines gaat het primair om de samenhang en wisselwerking. Psychologie en sociologie kunnen wel onderscheiden, maar niet gescheiden worden. Door beide domeinen (Bio-psycho-sociale model en Sociale psychologie) als complementair te beschouwen en met de filosofische dimensie te verbinden ontstaat een completer zicht op de complexe werkelijkheid.

Het Akasha-veld (morfogenetische veld, collectieve onbewuste, noösfeer, eonische matrix) bestaat voor de mens uit het samenspel van de domeinen genetica (genen), memetica (Weltstoff) en celbiologie (spiegelneuronen). Voor het zelfbewustzijn speelt het spiegelneuron een cruciale rol. Het zelfbewustzijn, dat meta-leren mogelijk maakt, kan als een recursiefproces (Dierenriem, Dodecaëder) worden opgevat.

Concepten voor het beschrijven van de verborgen 5e Dimensie:

De Duitse Wikipedia over Teilhard de Chardin
Kritiek vanuit de theologie
Een paar jaar later oordeelde Hengstenberg in zijn tweede boek Mensch und Materie (vert. Mens en stof) meer gedifferentieerd: "Het lijdt geen twijfel, dat er bij Teilhard de Chardin waardevolle ideeën, vooral in religieus-ascetisch opzicht, te vinden zijn. Men zal zijn boek Het goddelijk milieu niet lezen zonder erdoor te worden geraakt. Maar deze positieve momenten vallen iemand pas ten deel en worden pas vruchtbaar, als men ze los ziet van het systeem van Teilhard en zijn evolutionistische categorieën, die een vertekend beeld geven van de werkelijkheid." [69]
Ergens anders schrijft Hengstenberg: "Laten we wel zijn, het is natuurlijk niet zo dat we Teilhard verwijten, dat hij God helemaal als schepper betrekt bij de ontologische interpretatie van de evolutie (daarover zijn we het eens), maar veeleer dat hij hem als 'deus ex machina' ter verklaring van onverklaarde zaken opvoert, dat hij hem reduceert tot de 'categorie-Omega'. [70] Ook kan niet worden ontkend, dat Teilhard de christologie zozeer verandert, dat ze gaat passen in het schema van de evolutie, van de voortschrijdende complexificatie en kosmische vergeestelijking. [...] Het is absoluut niet uit de lucht gegrepen, als Hans Urs van Balthasar zegt: Het onverteerbare aan het ontwerp van Teilhard is echter, dat hij het bestaat dit mysterie van de zichzelf vernietigende liefde Gods te verdisconteren in zijn biologische alomvattende energetica (krachtenveldleer)." [71]

Knutselende wetenschapper die opkwam voor de kwetsbare aarde (Ronald Veldhuizen de Volkskrant 1 augustus 2022 p. 23):
James Lovelock, wetenschapper, uitvinder en milieuactivist, overleed vorige week op zijn 103e verjaardag. Hij bedacht de ooit controversiële Gaia-hypothese: het idee dat de aarde, met de atmosfeer, een zelfregulerend organisme is.

Dimensies van bewustzijn
Deel 1: (Piet Ransijn Civis Mundi Digitaal #101 augustus 2020):
Het zich ontwikkelende bewustzijnsniveau
Op het zich ontwikkelende niveau van bewustzijn is meer verbonden met het geheel en kent ook een meer verfijnde waarneming. Op dit niveau ziet men meer dan materie en heeft meer oog voor energetische verbindingen. Op hoger niveau ziet het alles als ‘bezield’ of gedragen door een kosmisch bewustzijn, dat alle delen in een geheel verbindt. Die bezieling geldt in het bijzonder voor levende, voelende wezens. Daarom is het belangrijk deze geen schade te doen. De aarde is ook een levend energiesysteem. Dat bracht James Lovelock met zijn Gaia-hypothese reeds naar voren Het concept ‘biosfeer’ gaf dit al eerder aan. Het nieuwe bewustzijn heeft daar meer voeling mee en is meer sociaal en ecologisch gericht.
Verder wordt Christina geassocieerd met esoteriek, zoals theosofie. Oorsponkelijk was dat geheime, verborgen kennis, zoals in de 19e eeuw opnbaar gemaakt is door de omstreden grondlegger van de theosofische beweging, Helena P. Blavatsky in De geheime leer: De synthese van Wetenschap, Religie en Filosofie; Isis ontsluierd: Een sleutel tot de mysteries van oude en moderne wetenschap en religie en andere werken. De titels doen enige overeenstemming vermoeden, maar vragen nadere bestudering. Het is echter eerst zaak de volgende boeken van Christina door te nemen in volgende artikelen.
Deel 2: Het bewustzijn komt tot wasdom (Piet Ransijn Civis Mundi Digitaal #102 september 2020):
Bespreking van Bernadette von Dreien, Christina: Het visioen over het goede
Wat Christina hierover zegt komt overeen met de tegenstelling tussen lichte en donkere krachten in Indiase, gnostische en andere geschriften. Het is een universeel thema. In de Indiase Vedas en Puranas (‘Oude verhalen’) staan de lichte ‘devas en gandharvas’ tegenover de duistere ‘asuras en rakshasas’. Zie hierover bijv. De visie van Sri Aurobindo (p 182 e.v., ‘De goddelijke en de vijandige krachten’).
Theosofie en Indiase filosofie
De theosofische beweging van Helena Blavatsky heeft een eigen interpretatie van de Indiase filosofie, die vaak strijdig bleek met die van indoloog Max Müller, die o.m. de Upanishaden heeft vertaald in de serie Sacred Books of the East. Haar interpretatie wijkt ook af van Indiase spirituele leraren zoals Vivekananda en de Ramakrishna Mission (die eveneens Indiase klassiekers heeft vertaald en uitgegeven), en Maharishi Mahesh Yogi. Deze lerearen blijven dichterbij de essentie van de geschriften en vertalen en interpreteren deze voor de moderne tijd. Maharishi heeft o.m. een vertaling met uitvoerig commentaar van de Bhagavad Gita geschreven en met een team van wetenschappers de Vedische wetenschap vorm gegeven.

A Globe, Clothing Itself with a Brain Jennifer Cobb Kreisberg 1 (DELTA +, juli 2020):
An obscure Jesuit priest, Pierre Teilhard de Chardin, set down the philosophical framework for planetary, Net-based consciousness 50 years ago.
From the '20s to the '50s, Teilhard de Chardin drafted a series of poetic works about evolution that has reemerged as a foundation for new evolutionary theories. In particular, Teilhard and his Russian counterpart Vladimir Vernadsky inspired the renegade Gaia hypothesis (later set forth by James Lovelock and Lynn Margulis): the global ecosystem is a superorganism with a whole much greater than the sum of its parts. This vision is clearly theological - suddenly everything, from rocks to people, takes on a holistic importance. As a Jesuit, Teilhard felt this deeply, and a handful of cyberphilosophers are now mining this ideological source as they search for the deeper implications of the Net. As Barlow says, "Teilhard's work is about creating a consciousness so profound it will make good company for God itself."

Profiel: James Lovelock Vader van Moeder Aarde (Jop de Vrieze De Groene Amsterdammer 19 maart 2020 p. 38-42):
James Lovelock, de man achter de gaia-hypothese, is een briljant uitvinder, holistische wetenschapper en dwarse denker. Wat kunnen we van hem leren?
Zijn hypothesewerd door lang niet alle wetenschappelijke collega’s met open armen ontvangen, maar anno 2020 lijkt zijn kijk op ‘Moeder Aarde’ min of meer mainstream geworden. Ook de desastreuze gevolgen van klimaatverandering, waarover hij in zijn bestseller Revenge of Gaia (2006) schreef, lijken nu dan eindelijk te zijn doorgedrongen.
De twee spraken af in de pub of maakten wandelingen en spraken over wat hen bezighield. Het saillante daaraan is dat Golding zich sterk liet inspireren door Rudolf Steiner, de grondlegger van de antroposofie. Toen Golding en Lovelock elkaar spraken was Golding al iets minder idolaat dan de jaren ervoor, maar niet voor niets stuurde Lovelock op aanraden van Golding zijn verstandelijk gehandicapte zoon naar een Steiner-school. In zijn autobiografie A Homage to Gaia schrijft hij dat zijn zoon dankzij die school een zelfstandig leven wist te leiden. ‘Lovelock zou het zelf ontkennen’, zegt Ruse, ‘maar zonder Steiner was er geen gaia-hypothese geweest.’
Tegelijk leverde dit schaken op twee borden ook problemen op. Of het nu de associatie met pseudo-wetenschappelijke denkers als Rudolf Steiner was, de mythologische klank in de naam, of simpelweg het idee dat iets wat biologen altijd als ‘levenloos’ hebben beschouwd plotseling het predicaat ‘levend’ kreeg: de wetenschappelijke wereld was in elk geval niet dolenthousiast toen Lovelock zijn hypothese lanceerde.
Terwijl Lovelock zijn boterham verdiende met onderzoeks- en ingenieurswerk rijpte zijn idee van een zichzelf regulerende aarde. Hij kwam in contact met biologe Lynn Margulis, die onderzoek deed naar symbiose tussen organismen, en het idee lanceerde dat organellen in onze cellen in de loop van de evolutie opgeslokte micro-organismen zijn. Lovelock en Margulis begonnen te corresponderen. De geochemicus gefascineerd door het biologische en de biologe gefascineerd door het geologische formuleerden samen de allesomvattende hypothese. In zijn autobiogafie schrijft hij: ‘Haar ervaring en wijsheid over levende wezens, vooral micro-organismen, gaven handen en voeten aan mijn romp van gaia.’
Prominente wetenschappers als geneticus Richard Dawkins, John Maynard Smith en Stephen J. Gould spraken zich fel uit tegen het idee van een zichzelf regulerende aarde. De reden, volgens Ruse? Angst.
‘Iedereen zal inmiddels door hebben dat we onze manier van doen in de komende jaren enorm moeten aanpassen, met grote gedragsveranderingen en economische veranderingen tot gevolg. Als we niet stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen vernietigen we onszelf compleet. We zijn vlak bij het breekpunt beland. Waar zich dat precies bevindt? Dat weet niemand.’

Onze vrijheid is altijd al ingeperkt (Fokke Obbema interviewt Beate Roesler Volkskrant 27 maart 2020 Zaterdag p. 2-5):
De coronacrisis confronteert ons met de kwetsbaarheid van het bestaan. Mooi als je daardoor beseft hoe goed je het hebt, zegt filosoof Beate Roessler. Maar denk vooral ook aan de mensen die echt in een ellendige situatie zitten.
Niet alleen hebben we te vrezen voor onze gezondheid en vooral die van de oudste generatie, maar ook onze bestaanszekerheid op langere termijn wordt door een stilvallende economie ondermijnd. Op diverse fronten ervaart de mens in deze weken de kwetsbaarheid van zijn bestaan.
Wat betekent het dan wanneer onze fundamentele keuzevrijheid ongekende beperkingen krijgt opgelegd? Dat gebeurde weliswaar op goede gronden, maar die beperkingen staan wel op gespannen voet met het verlangen van de mens zijn leven in eigen hand te houden. Hoe kunnen we ons daartoe verhouden, juist op een moment dat we met onze kwetsbaarheid worden geconfronteerd?
We zijn wel gelijk als het gaat om de dood, onze ultieme vorm van kwetsbaarheid. Daarmee worden we nu geconfronteerd.
‘Ja, dat delen we. Maar denk eens aan de vluchtelingen aan de Griekse grens. Zij hebben net als wij die existentiële kwetsbaarheid, maar als zij ziek worden, zitten ze in een heel ander parket, zij hebben niks. Ik benadruk die verschillen zo, omdat ik slecht kan tegen een soort sentimentalisering van de kwetsbaarheid. Ik begrijp wel dat die sommigen tot inzichten kan brengen. Dat mensen zich hierdoor realiseren hoe belangrijk het leven voor hen is, hoe mooi het is dat ze fantastische, dierbare mensen om zich heen hebben en leuke kinderen. Dus: wat goed dat ik kwetsbaar ben, want daardoor kan ik dit allemaal begrijpen.
‘Maar ik word daar ook zenuwachtig van, kwetsbaarheid als bron van alles wat mooi is, omdat het wrang is tegenover mensen die in een echt ellendige situatie zitten. Die ervaren ook hun existentiële kwetsbaarheid, maar zullen niet zeggen: o wat fijn, nu kan ik pas zien hoe mooi het leven is. Ik vind het heel moeilijk de existentiële kwetsbaarheid te scheiden van de sociale omstandigheden waarin iemand verkeert. Als je werkloos wordt, ben je heel anders kwetsbaar dan wanneer je salaris iedere maand wordt bijgeschreven.’
Er zijn nauwelijks politici die het utilistische standpunt innemen en vooropstellen: wat is beter voor het grootste aantal mensen? Die komen dan vooral uit bij het op gang krijgen van de economie. Trump lijkt daartoe te neigen – hij zei dat je je moet afvragen of het middel niet erger is dan de kwaal. In Nederland hoor je dat geluid gelukkig niet. In de grond van ons hart zijn wij kantianen. Die moeten ook naar rechtvaardigheid kijken, omdat de existentiële kwetsbaarheid van de mens zich ook in een sociale context toont. Dan betekent respect voor ieder kwetsbaar individu, niet alleen goede ziekenhuizen en ic-bedden, maar ook meer geld voor de mensen die daar werken. Dat is de kantiaanse benadering, naast dat fundamentele punt: het is ethisch juist dat we nu niet naar buiten mogen, want dat kan een mensenleven redden.’
De ethiek wint het dus van de economie?
‘Ja. Al zeggen utilisten dat hun benadering, het vooropstellen van de samenleving en niet het individu, ook een ethische is.’

Inspirerende diva van 300 (Guido van Voorschot Volkskrant 25 maart 2020 p. V8-11):
Het is weer Matthäustijd. Een jubeljaar nog wel, dat helaas in stilte verglijdt. Hoe kwam Nederland aan zijn unieke traditie? We vragen het de Passie zelf.
En toen kwam het virus dat het Bachvirus smoorde. Juist nu lijden en sterven Bijbelse trekken krijgen, kan het verhaal rond lijden en sterven van Jezus nergens klinken. Geen smeekbede om compassie in de aria Erbarme dich. Geen slotkoor dat Zijn heilige gebeente rust toezingt. Nederland moet terug tot 1945 om zich zo’n stil paasseizoen te heugen.

Zelfs voor Trump is de kritische adviseur Fauci onaantastbaar (Bert Lanting Volkskrant 25 maart 2020 p. 18):
Trump beseft echter maar al te goed dat hij Fauci onmogelijk aan de kant kan zetten midden in een crisis die steeds verder uit de hand lijkt te lopen.\\ De immunoloog maakte faam tijdens het begin van de aids-epidemie in de jaren tachtig, waarop president Ronald Reagan aanvankelijk ook laks reageerde. Daarna speelde hij een prominente rol bij de bestrijding van het sarsvirus, de varkenspest en ebola. Een instituut als Fauci kan hij niet aanpakken zonder dat zijn geloofwaardigheid ernstige schade oploopt.

China van dader naar weldoener (Marije Vlaskamp Volkskrant 25 maart 2020 p. 18-19):
Nu het epicentrum van de pandemie naar Europa en de Verenigde Staten opschuift, is Beijing al meer dan twintig landen te hulp geschoten met vrachtvliegtuigen vol medische hulpgoederen. In Brussel groeit de argwaan over de Chinese mondkapjesdiplomatie.
Vucic schreeuwde vorige week moord en brand over de Europese Unie, die zijn land als kandidaat-lidstaat in de kou liet staan. Hij deed een beroep op zijn ‘broeder’, de Chinese president Xi Jinping. ‘Europese solidariteit bestaat niet’, aldus Vucic.
Olifantengeheugen
Wat betreft solidariteit hebben Chinezen een olifantengeheugen. In 2008 hielp Italië de provincie Sichuan tijdens een zware aardbeving, vandaar dat Sichuanese artsen nu in Lombardije aan het werk zijn. Niet onbelangrijk is het feit dat Italië als eerste EU-lidstaat koos voor het Chinese Belt and Road Intiatief (BRI), ondanks dat Brussel daar niet gelukkig mee was. De EU wil één lijn trekken om te vermijden dat handel en samenwerking de ‘systematische rivaal’ China in de kaart spelen.
Daarom vervult de Chinese ‘politiek van gulheid’ Josep Borell, die over het buitenlandse beleid van de Europese Unie gaat, met wantrouwen. ‘China is agressief de boodschap aan het opdringen dat het in tegenstelling tot de VS een verantwoordelijke en betrouwbare partner is. (…)
Weerstand
De EU is bij monde van Borell minder bot, maar Brussel kijkt wantrouwend naar Chinese hulp aan landen die zich beklagen over het gebrek aan Europese solidariteit. Toen de EU 7,5 miljoen euro voor Servië vrijmaakte, had Xi al hulp gestuurd. Xi zoekt rechtstreeks contact met individuele regeringshoofden, in plaats van met de EU – die laat hij over aan zijn tweede man. Borell waarschuwt de lidstaten zich niet te laten inpalmen door de helpende hand uit Beijing. Maar vooral wil hij de EU aansporen in de 'nieuwe wereld geschapen door de pandemie’ het initiatief niet langer exclusief over te laten aan Xi.

De zachtste kracht (Alex Burghoorn Volkskrant 24 maart 2020 p. V4-6):
Alle technologische vooruitgang ten spijt zijn de vraagstukken van het leven niet erg veranderd. Nog steeds worstelen we met angst, verlies en liefde. Filosoof Martha Nussbaum vertelt hoe muziek en literatuur helpen daarmee om te gaan.
‘''Nun will die Sonn’ so hell aufgehn / Als sei kein Unglück die Nacht geschehn!’, schreef de Duitse dichter, nadat hij twee kinderen had verloren. Nu zal de zon stralend opgaan, alsof in de nacht geen ongeluk is voorgevallen.
‘Hier is zo schitterend het verschil gevangen tussen de wereld van de natuur en de wereld van het hart’, zegt Nussbaum. ‘De wereld van de natuur gaat iedere dag door, de zon komt op, alles wordt licht. Maar de wereld van het hart is anders. Het lied vertolkt een gevoel van rouw, dat denk ik iedereen op een of andere manier kent. Van het ene op het andere moment is de wereld voor jou veranderd. Maar voor de wereld van de natuur is er – nee, nee! – geen verschil.’
Waarom kan muziek van honderd jaar oud, of denkers van tweeduizend jaar geleden daarbij dan wel helpen?
‘We komen de eeuwig terugkerende menselijke problemen tegen in steeds een andere vorm. Daarom ook hebben we de kunsten en geesteswetenschappen nodig, om dat onder ogen te zien. Cicero bijvoorbeeld schrijft erover hoe hij de twee belangrijkste dingen in zijn leven in een jaar verliest: zijn dochter Tullia overleed in het kraambed, en de Romeinse republiek was stervende.
Menselijke ontwikkeling
In het begin van de jaren negentig legde Martha Nussbaum de basis voor de Human Development Index, de meetlat waarmee de Verenigde Naties bepalen hoe het met de ontwikkeling van een land staat. Samen met de Indiase econoom Amartya Sen – indertijd haar partner – verwierp ze de gewoonte om landen alleen in te delen naar het bruto nationaal inkomen. Om te weten hoe het echt met een land gaat, kijken de VN nu dus ook naar andere, veel moeilijker te meten factoren als onderwijs, gezondheidszorg en mensenrechten.

Houdt het hoofd koel en zet ziek en dood in perspectief (Ira Helsloot en Peter Olsthoorn Volkskrant 24 maart 2020 p. 24-25):
Terwijl bekend is dat het coronavirus leidt tot vele besmettingen en doden, wordt in de nieuwe paniek ‘normale’ sterfte vergeten..
Hoezeer elk overlijden een menselijk drama is, de aandacht voor corona heeft nu alle kenmerken van een hype. We zijn bevangen door paniek. In de hang naar veiligheid offeren we de ratio en menswaardigheid van ons bestaan op, zoals Arnon Grunberg – met verwijzingen naar Thomas Hobbes en Juan Donoso Cortés – schreef (NRC, 20 maart). Natuurlijk is het nodig strenge maatregelen tegen corona te nemen, maar wel proportioneel graag. Dus: afstand houden voor volwassenen, geen af- en opsluiting van gezonde mensen noch paranoia over besmettingen.
Of zoals nog een criticaster van de coronahype, arts en filosoof Marli Huijer, dit weekend stelde: ‘De besluitvorming wordt beheerst door angst voor hoge sterfcijfers, terwijl die cijfers te weinig in het perspectief worden geplaatst van het gegeven dat altijd mensen doodgaan.’ (ScienceGuide, 21 maart). Grotere rampen liggen in het verschiet. Statistiek kan goed het verleden, maar minder goed de toekomst voorspellen. Dus probeer de spiraal van cijfers, nieuwslawine, maatregelen en angst te doorbreken. En erken dat de controle over ons leven beperkt is.

Westen houdt Albanese narcostaat overeind (Fatos Lubonja Volkskrant 24 maart 2020 p. 25):
Het is een mythe dat Albanië op weg is naar een westerse democratie. De Albanezen zijn daarvan de dupe, stelt Fatos Lubonja, publicist en ex-politieke gevangene in Albanië.
De overgang van de ex-communistische landen naar het westerse model was gebaseerd op twee simplistische paradigma’s: het ‘einde van de geschiedenis’ (Fukuyama) en de ‘verscheurde landen’ (Huntington). De westers gerichte elites van de oosterse landen moesten (in tegenstelling tot de oosterse mentaliteit van hun bevolking en daarom door Huntington ‘verscheurde landen’ genoemd), hun volk naar het ‘beloofde land’ leiden dat het Westen al had bereikt (Fukuyama). Deze zogenoemde ‘transitie’ zou uiteindelijk de uitbreiding van het Westen tot stand brengen volgens een model dat dan de hele wereld zou veroveren.
Vooruitgang?
Albanië bevindt zich niet in een overgang naar een EU-lidmaatschap. Een autoritair narcoregime nestelt zich er steeds steviger. Waarom blijven de eurobureaucraten volhouden dat Albanië vooruitgang heeft geboekt? Zowel in het Westen als in landen als Albanië werd het neoliberalisme geïntroduceerd, en het faalde. Het verschil tussen de westerse en oosterse landen is de omvang van deze ziekte en houdt verband met hun immuunsysteem. In het Westen hebben neoliberalisme en globalisering ‘postdemocratie’ voortgebracht (Colin Crouch), waarin politici eenvoudige beheerders zijn van de economische belangen van enkelen, waarbij de meerderheid zonder politieke vertegenwoordiging achterblijft. Landen als Albanië zijn het meest dramatische voorbeeld van deze postdemocratie.
De steun van de EU en de VS aan de Albanese narcostaat vloeit voort uit hun weigering de mislukkingen te erkennen die het neoliberalisme en de globalisering zowel in eigen land als ten opzichte van de Europese eenwording hebben veroorzaakt. De mythe van de transitie moet stug worden volgehouden, want landen als Albanië zijn immers ‘anders’ vanwege hun communistische verleden. Met EU-hulp zullen ze deze verschillen overwinnen.

In deze crisis past geen euroscepsis (Johannes Karremans Volkskrant 23 maart 2020 p. 28):
Binnen de Europese Unie wordt teveel naar elkaar gewezen, in plaats van samengewerkt.
Als gevolg van de vele crises van de afgelopen jaren is het wantrouwen tussen vooral zuidelijke en noordelijke landen sterk toegenomen. Dit wantrouwen groeit op basis van wederzijdse beschuldigingen en stereotyperingen. Als de EU echt een gemeenschap is, moet de wederzijdse scepsis plaats gaan maken voor wederzijdse steun.

Hou op met bellenblazen (Peter de Waard Volkskrant 21 maart 2020 Opinie p. 29):
Tijdens een crisis is het mogelijk om echt door te pakken, benadrukt Bos. ‘En dat is op een aantal punten echt onvoldoende gebeurd.’
Het klopt niet dat de huidige crisis alleen de publieke sector raakt, zegt Bos. ‘Ga maar eens praten met de caféhouder die zijn zaak moet sluiten, of de reisagent.’ Maar ook de oud-minister van Financiën vindt dat de overheid zich nu niet primair moet richten op het – opnieuw – redden van het financiële systeem. ‘Banken zijn door de hele samenleving gesteund en kunnen nu de samenleving een dienst bewijzen door hun verhoogde buffers aan te spreken en even gas terug te nemen op rentebetalingen en terugbetaaltermijnen. Als we deze crisis oplossen door ondernemers leningen te laten afsluiten bij banken, die we vervolgens van overheidswege garanderen, lossen we het probleem van de verkeerde kant op. De ondernemer krijgt extra schuldenlast en de bank heeft altijd prijs.’ Of zoals Wouter Bos het in de Volkskrant 7 februari 2008 formuleerde: Solidariteit is geen free lunch. (PvdA'ers niet solidair met eigen lunch)

Hamsteren? Wie voelt dat zo? (Roos Vonk Volkskrant 20 maart 2020 p. 27):
‘Bent u aan het hamsteren?’, werd op de radio gevraagd aan mensen met volle karretjes in de supermarkt. Nee, was steevast antwoord. ‘Ik doe boodschappen voor de hele week en dan heb ik altijd zo veel’; ‘de pasta was in de aanbieding, daarom wat extra pakken’; ‘we hebben eters dus ik heb extra nodig’. Geen winkelaar vond het woord hamsteren op zichzelf van toepassing. Toch weten we, door de lege schappen, dat er wel wordt gehamsterd.
Experimenten wijzen erop dat onze kijk op anderen vaak realistischer is dan op onszelf. Het verschil zit hem erin dat we bij anderen vooral hun gedrag zien, bij onszelf kijken we naar binnen: naar wat we denken, willen, bedoelen. We menen een unieke bron van informatie te hebben doordat we toegang hebben tot onze drijfveren en afwegingen.
Als we zouden afgaan op zelfrapportage, zouden we tot een dramatische onderschatting van het hamstergedrag komen. Het is ook een belemmering in interventies voor gedragsverandering. Immers, of het nu gaat om hamsteren of onbeschoft gedrag, degenen van wie je het gedrag wilt veranderen, moeten zich aangesproken voelen. Daar ligt de uitdaging voor communicatie-experts. Als mensen herkennen dat het over hén gaat, is dat een eyeopener waar geen gedragsveranderings-nudge tegenop kan.

Om een cultuuromslag te realiseren gaat het uiteindelijk om een integrale denktrant (de synthese tussen de domeinen van de alfa-, béta- en gammawetenschappers) die het parochiale denken, de symboolpolitiek van het ’eigen koninkrijkje’, de 'bv Ego' overstijgt. In het rapport 'E i V' wordt de stelling verdedigd dat een duurzame samenleving mogelijk is door met de Geestkunde en de Natuurkunde, de beide zijden van de medaille, de éne werkelijkheid rekening te houden.

Er is een cultuuromslag nodig om een nieuwe manier van samenwerken te creëren, die niet alleen op het marktmechanisme van produceren en consumeren is geënt. Religies hebben in Nederland hun greep voor een belangrijk deel verloren. Volgens een in de systeemleer bekende regel ‘Garbage in - garbage out’ is het voor het verkrijgen van de gewenste uitvoer nodig eerst de invoer te veranderen. Het leven bestaat niet alleen uit consumeren, de Stof, maar zoals de wijsheidsboeken ons eerder hebben laten zien ook uit de Geest. Ons voortbestaan is sterk afhankelijk of we bereid zijn met de keerzijde van de medaille, de Geestkunde rekening te houden. Of met andere woorden een nieuw paradigma, een andere geesteshouding te accepteren.

Op het kruispunt (Bert Wagendorp Volkskrant 23 maart 2020 p. 2):
In de gewone wereld (die buiten de talkshowtafels) wordt in deze fase op allerlei niveaus allang nagedacht over de oorzaken van de crisis en welke consequenties we daaruit zouden moeten trekken. En maar goed ook.
In de visie van anderen past helemaal geen optimisme: zij scheppen om de een of andere zieke reden veel genoegen in het schetsen van hopeloze apocalyptische horrortaferelen: hysterische waanzin.
Het coronavirusje krijgt heel wat op zijn schouders. Het wordt van simpel ziekmakertje instrument op weg naar een andere wereld. Het killertje dwingt ons na te denken over onze omgang met dieren, of, in de woorden van patholoog Thijs Kuiken: we moeten in plaats van antropocentrisch ecocentrisch gaan denken. Dat is nogal een kanteling. We moeten onze hele manier van leven heroverwegen. De tijd van grenzenloze consumptie is voorbij, ook nadat corona is gevloerd.
Corona dwingt ons de hele arbeidsmarkt opnieuw in de steigers te zetten. Daar waren we al mee bezig, maar het moet ingrijpender. Voor eurocommissaris Timmermans is corona een extra argument voor zijn Green Deal - bovendien zijn er opeens extra investeringsmiljarden.
Corona verandert onze kijk op de wereld en onszelf. 'We staan op een kruispunt', zei de Britse econoom Ian Goldin tegen Peter Giesen. We kunnen linksaf of rechtsaf, we kunnen streven naar een zo snel mogelijk herstel van de status quo. Of we kunnen de pandemie gebruiken voor een radicale herziening van onze manier van leven.

God straft niet, maar ‘roept ter verantwoording’ (Sander van Walsum Volkskrant 28 mei 2019 p. 18):
Actueel
Niet-kerkelijke mensen zullen niet meteen naar de Bijbel grijpen als zij zich in deze materie willen verdiepen, maar zo’n vers als Exodus 20:5 laat toch zien dat thema’s als schuld en boete van alle tijden zijn. Net als de Bijbel zelf.’
Als het Nederlands Bijbelgenootschap, verantwoordelijk voor de NBV, de suggestie overneemt om ‘laten boeten’ te vervangen door ‘ter verantwoording roepen’ steekt het zijn nek uit, zegt woordvoerder Peter Siebe. En het belang daarvan overstijgt de semantiek. ‘Of het nu gaat om de repatriëring van IS-kinderen, om onze omgang met de slavernij of de dekolonisatieoorlog in Indonesië: het nageslacht draagt de gevolgen van wat de ouders hebben misdaan. Dat laat zien hoe actueel de discussie over dit Bijbelvers eigenlijk is.’

We kunnen volgens Ian Goldin de pandemie gebruiken voor een radicale herziening van onze manier van leven. Een zo snel mogelijk herstel van de status quo heeft volgens Ian Goldin op het antropocentrische, het egocentrische, het narcistische denken betrekking. daarentegen zegt het onderzoeksrapport 'E i V' de Unificatietheorie kan niet worden uitgevonden want het is de status quo van de alfa-, béta- en gammawetenschappen.

Buitenhof 22 maart 2020 NPO1:
Social Distancing
Femke Halsema, Burgemeester van Amsterdam
In de strijd tegen corona gaat Nederland langzaam aan op slot: mensen die thuis kunnen werken, werken thuis. Scholen zijn sinds afgelopen week gesloten, net als restaurants en cafés. En ook meer winkels sluiten op eigen initiatief hun deuren. Het openbare leven komt tot grotendeels stilstand. Wat betekent dit voor de grote steden, waar veel mensen dicht op elkaar wonen? Welke zorgen leven daar nu? Een gesprek met de burgemeester van Amsterdam Femke Halsema.
Cultuur en Onderwijs
Minister Ingrid van Engelshoven
De eerste week thuiswerken zit erop. 1,5 miljoen basisschoolleerlingen zitten thuis, bijna een miljoen leerlingen in het voortgezet onderwijs. Bijna 1,2 miljoen studenten in het MBO, HBO en aan de universiteit volgen hun onderwijs op afstand. Al die leerlingen en studenten volgen hun onderwijs op afstand. Hoe bewaken we de kwaliteit van het onderwijs? Te gast is Minister Ingrid van Engelshoven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Zoönose - infectieziekten van dieren op mensen
Roel Coutinho & Dick Heederik
De pest, ebola, de Mexicaanse griep en nu ook het coronavirus. Het zijn maar een paar voorbeelden van infectieziekten die van dieren op mensen zijn overgegaan: zoönosen. Het meest recente coronavirus, COVID-19, heeft binnen drie maanden de hele wereld in zijn greep. Dat roept de vraag op: wat staat ons nog meer te wachten? Een gesprek met Roel Coutinho, arts, microbioloog en voormalig directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding en Dick Heederik, hoogleraar One Health Risk Analysis en voorzitter van Netherlands Centre for One Health.
Zelfredzaamheid en angst
Bas Heijne, essayist en columnist bij NRC Handelsblad, over de vraag wat dat virus met ons burgers doet. Corona brengt ziekte en dood, onzekerheid en angst. Zullen de maatregelen die getroffen worden wel werken? Het besef is doorgedrongen dat we allemaal, niemand uitgezonderd, de klos kunnen zijn. Welke krachten komen er vrij, nu zekerheid ver te zoeken is?

Economie Crisislessen (Ewald Engelen De Groene Amsterdammer 19 maart 2020 p. 9):
Het gevolg was dat politici maatregelen namen die vooral waren bedoeld om terug te keren tot de wereld van ervoor. Er is vooral eerste hulp verricht, genezing bleef uit. Zie de nationaliseringen, renteverlagingen, kwantitatieve verruimingen en de Europese Kapitaalmarktunie: allemaal bedoeld om de bancaire verdienmachine aan de praat te krijgen.
Inmiddels zitten we midden in de tweede globaliseringscrisis van deze eeuw: het coronavirus en de maatregelen die overheden nemen om de pandemie in te perken, gaan grote financieel-economische gevolgen hebben – vergelijkbaar met die van de crisis van 2008.\\ Belangrijker is dat genezing het doel moet zijn, niet het stelpen van het bloeden – hoe nodig dat nu ook is.

Coronakansen (Harriet Duurvoort Volkskrant 19 maart 2020 p. 29):
Toch wil ik, hoe geforceerd ook, pogen een laatje optimisme open te trekken. Laten we aan de slag gaan met het zelfhulpboekcliché dat je de laatste dagen vaker hoort: het Chinese karakter voor ‘crisis’ is hetzelfde als voor ‘kans’. Nu onze wereld volkomen uit het lood is geslagen, is het opbeurend eens naar die kansen te kijken.
Een kans in deze crisis is dat men beseft dat solidariteit en compassie, als het er op aankomt, misschien wel belangrijkere waarden zijn dan materieel succes – en dat is in onze cultuur een psychologische omslag. De hernieuwde waardering voor zorgpersoneel is een verworvenheid.
Daarnaast: onze nieuwe verwantschap. Er is steeds minder sprake van wij en zij. We zitten allemaal in hetzelfde schuitje.

Economie Magie (Ewald Engelen De Groene Amsterdammer 14 november 2019 p. 9):
Vrije markten met een scheutje rechtsstaat en democratie, technologische innovatie en het afzweren van god en ziel om de ‘ratio’ vrij baan te geven, zijn de motoren achter dit proces. En net zoals wij eerdere crises van de rede hebben weten te overwinnen, zo zullen wij ook de zelfveroorzaakte klimaatcrisis weten te beteugelen. Niet door minder te consumeren, maar juist meer. Niet door minder te groeien, maar juist meer. De moderne mens als Baron van Münchhausen: hij zal zich ook deze keer aan zijn eigen haren uit het moeras trekken.
En dan zwijg ik voor het gemak over het feit dat elke ecologische winst per kilometer wegvalt tegen de voortdurende stijging van de energieconsumptie per hoofd van de bevolking. De milieuwinst van lichtere vliegtuigen weegt niet op tegen de krankzinnige stijging van het aantal vluchten. De gestegen efficiëntie van onze auto’s weegt niet op tegen de waanzin van loodzware SUV’s. Kwalitatieve vooruitgang verliest het steevast van kwantitatieve neergang.
Oftewel, als je de planeet wil redden, zal het kapitalisme toch echt op de helling moeten. Daar helpt geen ecomodernistische magie tegen.

In zijn boek Nulpunt Revolutie past Benjamin Adamah het griekse begrip aion toe.
Gerrit Teule werkt in zijn boek Wat Darwin niet kon weten de eonische hypothese van Jean Emile Charon uit.
Om de fenomenen aion en eon te duiden maken zowel Adamah als Teule van negentropie (negatieve entropie) die orde schept uit de chaos gebruik.

Jan Wicherink boek Ontheemde Zielen Ontwaken (p. 28): De attractoren van de chaostheorie zetten het hele idee van oorzaak en gevolg op hun kop. Causaliteit is gebaseerd op de idee dat voor ieder effect een oorzaak moet bestaan in de tijd die voorafgaat aan het effect. In de chaostheorie is de attractor echter de oorzaak, de ongeziene kracht in de natuur die het effect, de gebeurtenissen uit zowel het verleden als uit het heden naar zich toe trekt. De attractoren in chaostheorie vormen de kracht die de Griekse filosoof Aristoteles entelechie (doelgerichtheid) noemde, het doel dat de gebeurtenissen naar zich toe trekt.

Benjamin Adamah bespreekt in zijn boek de torus op pagina 112, Gerrit Teule op p. 149 en Jan Wicherink op p. 179: Het verhaal van Adam en Eva zou dus wel eens een verwijzing kunnen zijn naar de manier waarop de materiële wereld geconstrueerd wordt uit de ether! De val uit het paradijs begon toen de Eenheid van de Schepper, Zijn eeuwige bewustzijn, de ether, de eerste torusvorm voortbracht. De eerste stap in de schepping was tegelijkertijd de afscheiding van de Eenheid. De val uit het paradijs zou uitgelegd kunnen worden als de afscheiding van de Eenheid in de illusoire fysieke wereld van schijnbaar afgescheiden delen.
P. 178: De Phi-spiraal (Lorenz Attractor) beschrijft het oppervlak van de torus, het basiselement van de materie. Wanneer we de Phi-spiraal in de tetraëder plaatsen en deze langzaam laten ronddraaien en we schijnen vervolgens een licht vanachter de Phi-spiraal, dan zullen alle Hebreeuwse letters vanzelf verschijnen als schaduwen op de binnenwand van de tetraëder. Dus de Hebreeuwse letters van het alfabet zijn projecties van de Gulden snede-spiraal!
Ken Wilber geeft in zijn boek Integrale visie op p. 119 een kunstzinnige voorstelling van de spiraaldynamiek.

Memetica is de studie naar de evolutie van cultuur en ideeën, naar analogie van de genetica.
Een van de eersten die zich volgens Jules Ruis (Chaostheorie) met "memen" en "memetica" bezighielden was Dr. Clare W. Graves.

George Holmes: During the early part of the twentieth century, it was realized that ‘atoms’ are not truly indivisible or atomic, but are composed of further elements–the protons, electrons and neutrons. These three elements of material nature embodying the positive, negative and neutralizing forces. The electromagnetic force is the primary force governing the life of the atom, and it requires a fourth element–the photon, which is the messenger force which mediates electromagnetic interactions within the atoms, and between atoms.
Subsequently, these elements were further broken down into quarks–with protons composed of two ‘up quarks’ and one ‘down quark,’ and neutrons composed of one up quark, and two down. Each have an inner triad of quarks which cannot be separated, and which are bound together by their own messenger particles, gluons, which mediate the sub-atomic ‘strong force.’

Pamela Sodi: David Bohm, een physicus aan de Universiteit van Londen, heeft de Quantum Hologram theorie ontwikkeld die zegt dat het 'geheel' besloten ligt in ieder deel. Bohm suggereert dat de subatomische deeltjes in het experiment van Aspect met elkaar in contact staan, niet omdat ze op een mysterieuze wijze met elkaar communiseren maar omdat het idee dat ze separaat zijn een illusie is. Hij suggereert dat deze deeltjes niet onafhankelijk van elkaar bestaan maar dat ze deel uitmaken van een fundamenteel Totaal iets.

Lode Stevens: Misschien nog vreemder is een versie van de superstringtheorie, de M-theorie. Elementaire deeltjes zijn in feite golfachtige vibraties van uiterst dunne zogenaamde strings. Driedimensionale membranen (het ruimtelijk equivalent van een string) drijven hierin in de vijfde dimensie (tijd is de vierde dimensie). Parallele branen botsen (dit geeft een big bang) en drijven terug uit elkaar. Dit proces kan zich herhalen in een voortdurende cyclus van creatie en destructie. Maar laat ons wel wezen, alhoewel de superstringtheorie successen kent, die dan wel (nog) steeds louter theoretisch zijn, ontbreekt elk experimenteel bewijs.
Dit geldt ook voor de 5D-concepten in het bovenstaande overzicht.

De in de bijlage ‘Nu, Verleden en Toekomst’ en met name de in het rapport De beleving van tijd van J.F. Coeterier gerubriceerde definities laten zien dat het definiëren van het verschijnsel tijd nog niet zo eenvoudig ligt. Waandenkbeelden blijven ontstaan zolang de geesteswetenschappers en de natuurwetenschappers los van elkaar blijven functioneren. Voor wat betreft ruimte en tijd kan er maar een waarheid zijn, die voor beide domeinen geldt. Het is wenselijk dat de discrepantie die er over de begrippen ruimte en tijd is ontstaan wordt opgeheven.

Stelling: Een paradigmawisseling van Thomas Kuhn, een revolutie in het wetenschappelijke denken treedt op, wanneer de grens die tussen de domeinen van natuurwetenschappers en geesteswetenschappers is ontstaan wordt doorbroken.
Het dilemma waar de wereld voor staat is al eerder verwoord door Jan Willem Schulte Nordholt: ‘Want het lijkt waar te blijven dat pas dringende noodzaak de eenwording kan stimuleren’.
In het rapport 'E i V' wordt de stelling verdedigd dat een duurzame samenleving mogelijk is door met beide zijde van de medaille, de geestkunde en de natuurkunde, rekening te houden.

Frank Visser:
Ken Wilber heeft enkele jaren biochemie gestudeerd, en lange tijd zag het er ook naar uit dat hij in die richting door zou gaan, en misschien zelfs zou uitblinken. Maar al tijdens zijn eerste studiejaren verdiepte hij zich in de oosterse filosofie en de westerse psychologie, en hij raakte ervan overtuigd dat zijn roeping gelegen was in het samenbrengen van deze twee werelden. Binnen enkele jaren, hij was toen nog pas 23 jaar oud, schreef hij de resultaten van zijn privé-studies op in een boek, The Spectrum of Consciousness, dat het eerste zou blijken te zijn van een imposant oeuvre. Hierin worden de hoofdlijnen uiteengezet van een visie op de mens en de werkelijkheid waarin de inzichten van Oost en West beide tot hun recht komen -- niet alleen die van de spreekwoordelijke Freud en Boeddha, maar ook die van Piaget en Patanjali, Kohlberg en Confucius, Skinner en Shankara, Neumann en Nagarjuna, Bodhidharma en Bowlby, Plato en Padmasambhava -- om slechts enkele illustere namen te noemen. Zijn werk als geheel is gemotiveerd door het streven om te komen tot een "wereldfilosofie" (Theory of everything, philosophy). Inclusiviteit is wel de meest kenmerkende eigenschap van Wilbers visie.

H.P. Blavatsky De Geheime Leer Deel II, hoofdstuk 24 Het kruis en het pythagorische tiental (p. 659):
De mystieke kant van de interpretatie moet dus aan de intuïtie van de onderzoeker worden overgelaten. Wij maken nog één opmerking in verband met het geheimzinnige getal vijf. Het symboliseert tegelijkertijd de geest van het eeuwige leven en de geest van het aardse leven en de aardse liefde – in het menselijke samenstel; en het sluit goddelijke en helse magie in, en de universele en de individuele quintessens van het zijn.

De natuurlijke ethiek van Spinoza hangt ongetwijfeld met de 4e dimensie, de co-reflectie van Teilhard, het projectiemechanisme van Jung en de weerspiegeling van Blavatsky samen.

Baruch de Spinoza: Toch kan de natuur niet worden weerstreefd en behoudt ze haar vaste en onveranderlijke orde.
De filognosie heeft het in deze context over het natuurlijke, ongeconditioneerde, authentieke bewustzijn.
Bewustzijn wordt omschreven als subjectieve reflectie op indrukken uit de buitenwereld (weten van wat je ziet, hoort of voelt en daarover kunnen vertellen) of op eigen mentale processen (weten van wat er in je omgaat en daarover kunnen vertellen). Het is een onderwerp van studie in de moderne filosofie, psychologie en cognitieve neurowetenschap.

Wim van den Dungen Sepher Yetzirah (Levensboom):
Indien we 'sepher' met ruimte en 'sephar' met tijd vergelijken, dan betreft 'sippur' (of 'communicatie') de 'quintessense' of 'vijfde dimensie'. Aan de vierdimensionale 'kubus' van het Aardse bestaan wordt een vijfde 'hyper'-dimensie toegevoegd.

Het 5Ddenkraam heeft betrekking op de relatie tussen de gemanifesteerde wereld en de ongemanifesteerde wereld, op de microkosmos en de macrokosmos, op de Snaartheorie en de Unificatietheorie, op ‘Energie en Materie’ en ‘Ruimte en Tijd’, op de mens en de 5e dimensie. Deze relatie wordt door ‘Energie en Tijd’, de kwintessens tot uitdrukking gebracht.

De psyche (zelf-bewustzijn, reflexief bewustzijn, zelfreflectie) werkt als een spiegel (weerspiegeling, weerkaatsing). Het is deze spiegel, het spiegelneuron, dat zorgt voor de golfbewegingen in de geschiedenis. Welke kant van de medaille, de aardse Tetrade (Standaardmodel, de gemanifesteerde werkelijkheid) of de hemelse Triade (ongemanifesteerde werkelijkheid), laten we overheersen? Alleen wanneer we ons meer met de Triade verbinden komt de beschaving een stapje verder. Meer opties zijn er niet en dat was al bij Pythagoras (De Gulden Verzen van Pythagoras) bekend.